Náttúran

5 fyrirbæri sem þróunin gleymdi

Líkami þinn er fullur af drasli sem þróunin hefur gleymt að henda út. Leifar af aukapari af augnlokum og vöðvar til að stýra veiðihárum eru meðal þeirra fyrirbæra sem við höfum enn, þrátt fyrir að þeir gegni ekki lengur neinu hlutverki.

BIRT: 06/02/2024

 

Allt er í stöðugri þróun og allt tekur breytingum – líka við mennirnir. Nýir eiginleikar koma fram og aðrir verða óþarfir. Þegar ekki er lengur þörf á líffæri, vöðva eða sinum hverfur það smám saman.

 

Ef orkusparnaðurinn við að losna við óþarfa eiginleika er mikill, hverfur hann fljótt. Ef sparnaðurinn er hins vegar ekki mikill,  getur breytingin verið mun hægari og jafnvel tekið milljónir ára. sem segir okkur að við erum bara örlítið sekúndubrot  í langri sögu lífsins.

 

1. Auka augnlok hreinsuðu augasteininn 

 

Hjá aðallega fuglum, fiskum og skriðdýrum hafa margar tegundir auka par af augnlokum til að verja og hreinsa augasteininn. Augnlok þessi sem kallast blikhimnur, eru hálfgagnsæ og þeim er rennt eldskjótt yfir augað.

 

Blikhimnuna er einnig að finna hjá sumum spendýrum, t.d. köttum, kameldýrum og ísbjörnum en blikhimnan er afar fágæt meðal prímata. Við höfum þó ennþá leifarnar af blikhimnu í formi lítillar himnu sem nefnist plica semilunaris sem situr í augnkróknum. Vísindamenn vita ekki hvers vegna blikhimnan varð óþörf hjá forfeðrum okkar. 

 

Varð óþörf fyrir 85 milljón árum! 

 

Um 90% okkar eru með plantaris-vöðvann en við notum hann nær ekkert. 

2. Beinvöðvi greip um greinarnar 

 

Svokallaður plantaris vöðvi sem liggur á bak við hnéð er varla nokkuð notaður hjá mönnum. Hann hjálpar lítillega við að hreyfa hné- og ökklaliði en er ekki nauðsynlegur.

 

Sinin sem tengir vöðvann við ökklaliðinn er sú lengsta í líkamanum og skurðlæknar flytja oft hluta af henni, þurfi sjúklingur sin annars staðar í líkamanum. Fyrir forfeður okkar sem klifruðu í trjám var vöðvinn mikilvægur og er ennþá hjá mörgum öpum, því hann getur sveigt fótinn saman og til að ná betra gripi um greinar.

 

Hjá mönnum er hann við það að hverfa. Tíundi hluti okkar fæðist án plantaris vöðva. 

 

Varð óþarfur fyrir 5 milljón árum! 

 

Við erum með vöðva til að hreyfa eyrun en það geta ekki allir stjórnað þeim. 

3. Eyrað hreyfðist í átt að hljóði 

 

Við erum öll með litla vöðva sem nefnast auriculares í kringum eyrun sem við höfum engin not fyrir. En fyrir fjarlæga forfeður voru þeir mikilvægir og eru enn til staðar hjá fjölmörgum spendýrum. Kanína getur t.d. snúið eyrum sínum í allar áttir, hvoru óháð hinu, svo hún geti betur numið nákvæmlega hvaðan hljóðin berast.

 

Þetta er mikilvæg vörn gegn óvinum til þess að geta flúið skjótt undan þeim. Kettir nota sömu eiginleika til að ráða í hvar bráðin leynist. Hjá okkur má ennþá hreyfa lítillega við vöðvanum, t.d. þegar við heyrum óvænt hljóð á bak við okkur en það eru fáeinir sem geta státað af því að geta hreyft eyrun svo einhverju nemur. 

 

Varð óþarft fyrir 30 milljón árum! 

 

Nýfædd börn manna hafa, rétt eins og apaungar, öflugt gripviðbragð í höndum og fótum. 

4. Gripviðbragð bjargaði lífinu. 

 

Nýfædd börn eru viðkvæm og hjálparlaus og vöðvar þeirra eiga eftir að þroskast en þau hafa samt furðu sterkt grip sem maður greinir þegar þau grípa um fingur manns. Viðbragðið er svo sterkt að ungabarn getur borið sína eigin þyngd og það hverfur fyrst þegar barnið er 4 – 6 mánaða gamalt.

 

Núna er gripviðbragðið óþarft hjá okkur en hjá mörgum apategundum skiptir það sköpum fyrir afkomu ungviðis.

 

Viðbragðið veitir fast tak í pelsi móðurinnar þannig að unginn sé alltaf með henni í för. Sé unginn yfirgefinn er hann auðveld bráð, ekki bara fyrir framandi rándýr heldur mögulega einnig fyrir aðra meðlimi hópsins sem gætu drepið hann. 

 

Varð óþarft fyrir fjórum milljónum ára! 

 

Manneskjur hafa misst veiðihárin en ekki þá vöðva sem hreyfðu þau.

Veiðihár veittu sjötta skilningarvitið


Manneskjan er meðal fárra spendýra sem eru ekki með veiðihár. Næstum allar aðrar tegundir, allt frá músum til hvala, hafa þessi sterku og þykku hár með djúpar rætur sem veita auka skilningarvit. Veiðihárin eru lífsnauðsynleg fyrir dýrið – þegar t.d. selir eru ekki færir um að sjá eða finna lykt hjálpa veiðihárin þeim við að fanga fiska.

 

Í kringum rótina á veiðihárunum eru hundruðir taugafrumna sem nema hreyfingar hársins og hjá sumum tegundum eru einnig litlir vöðvar við ræturnar sem geta hreyft hárin. Það átti m.a. við okkar forfeður.

 

Rannsóknir hafa sýnt að þrátt fyrir að við höfum ekki lengur veiðihár er um þriðjungur okkar ennþá með litla vöðva undir húðinni milli efri varar og nefs. 


Varð óþarft fyrir 1 milljón ára!

 

LESTU EINNIG

Jörðin

Ný NASA-flugvél á að minnka losun í flugi

Náttúran

Eitruðustu efni veraldar

Náttúran

Eitruðustu efni veraldar

Heilsa

Er hægt að sofa með opin augun?

Heilsa

Er hægt að sofa með opin augun?

Náttúran

Topp 5: Af hvaða dýrum er mestur fjöldi?

Maðurinn

Þessir einstaklingar eru í minni hættu á að greinast með heilabilun

Alheimurinn

Stjarna breytir sér í demant

NÝJASTA NÝTT

Maðurinn

Er skaðlegt að halda aftur af hnerra?

Lifandi Saga

Samkynhneigður sjónvarpsleikari skáldaði upp sögur um eiginkonur

Maðurinn

Hvernig myndast krabbamein?

Alheimurinn

Þrisvar sinnum stærra en Everestfjall: Goshalastjarna gæti brátt sést á himni í fyrsta sinn í 70 ár

Tækni

Dulkóðaður gjaldmiðill: 7 atriði sem þú ættir að vita um rafmynt 

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

Lifandi Saga

Fjórir kvillar sem bóluefni hafa knésett

Menning og saga

Frumstæð manntegund jarðsetti hina látnu

Maðurinn

Vísindamenn endurnýja hárvöxt á músum

Lifandi Saga

Nanjing harmleikurinn verri en hin versta martröð

Maðurinn

Er skaðlegt að halda aftur af hnerra?

Lifandi Saga

Samkynhneigður sjónvarpsleikari skáldaði upp sögur um eiginkonur

Maðurinn

Hvernig myndast krabbamein?

Alheimurinn

Þrisvar sinnum stærra en Everestfjall: Goshalastjarna gæti brátt sést á himni í fyrsta sinn í 70 ár

Tækni

Dulkóðaður gjaldmiðill: 7 atriði sem þú ættir að vita um rafmynt 

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

Lifandi Saga

Fjórir kvillar sem bóluefni hafa knésett

Menning og saga

Frumstæð manntegund jarðsetti hina látnu

Maðurinn

Vísindamenn endurnýja hárvöxt á músum

Lifandi Saga

Nanjing harmleikurinn verri en hin versta martröð

Fáðu aðgang að vÍSINDI.IS

Ókeypis í 2 vikur!

 

Eftir það kostar eingöngu 1.390 kr. á mánuði og enginn uppsagnarfrestur.

 

Innifalið er aðgangur að öllum greinum á vefnum ásamt rafræna útgáfu af nýjustu tölublöðunum.

  • Fullur aðgangur að visindi.is
  • Frábærar myndir og myndbönd
  • Aðgengilegt í öllum snjalltækjum
  • Fullur aðgangur að gríðarlegu magni eldri greina
  • Nýjustu tölublöðin í rafrænu formi

Maðurinn

Líkami þinn lifir eftir dauðann

Maðurinn

Líkami þinn lifir eftir dauðann

Maðurinn

Hvers vegna þola sumir ekki kóríander?

Maðurinn

Hvers vegna þola sumir ekki kóríander?

Heilsa

Bakteríur í blóði auka þyngdina

Maðurinn

Svefnleysi skaðar þarmana

Lifandi Saga

Hvert flúðu spænskir Gyðingar?

Maðurinn

Rannsókn: Greinileg merki um framhjáhald.

Vinsælast

1

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

2

Maðurinn

Þessir einstaklingar eru í minni hættu á að greinast með heilabilun

3

Maðurinn

Hvernig myndast krabbamein?

4

Maðurinn

3 ókostir við greind

5

Maðurinn

Er skaðlegt að halda aftur af hnerra?

6

Náttúran

Topp 5: Af hvaða dýrum er mestur fjöldi?

1

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

2

Maðurinn

Hvernig myndast krabbamein?

3

Maðurinn

3 ókostir við greind

4

Maðurinn

Er skaðlegt að halda aftur af hnerra?

5

Lifandi Saga

Nanjing harmleikurinn verri en hin versta martröð

6

Náttúran

Eitruðustu efni veraldar

Vísindamenn

Stærðfræðisnillingur fann upp tölvuna

Heilsa

Þess vegna ættir þú alltaf að setja klósettlokið niður áður en þú sturtar

Maðurinn

Vanþroskað tvíburafóstur fjarlægt úr heila ársgamallar stúlku

Tækni

100 milljónir hafa kosið: Hér eru hin sjö nýju undur veraldar 

Lifandi Saga

Hvert var banamein Elvis Presleys?

Maðurinn

Angistargenið er nú fundið

Náttúran

Glæpir borga sig

Náttúran

Af hverju límist lím ekki við innra byrði túbunnar?

Maðurinn

Vísindamenn hafa komist að rót mannvonskunnar: Fræðist um verstu hliðar ykkar

Lifandi Saga

Refsiföngum í síðari heimsstyrjöldinni fórnað 

Maðurinn

Af hverju eiga karlmenn auðveldara með að fá fullnægingu en konur?

Maðurinn

Leiðbeiningar um uppeldi: Reiðilestur veldur niðurbroti í heila

Er skaðlegt að halda aftur af hnerra?

Maður hnerrar til að hreinsa ryk, slím og aðskotahluti úr öndunarveginum, en haldi maður aftur af hnerranum situr þetta kyrrt og heldur áfram að valda óþægindum.

Maðurinn

ÁSKRIFT AÐ VÍSINDI.IS

Prófaðu í 14 daga ókeypis!

  • Fullur aðgangur að vefnum okkar með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Lifandi vísindi/Lifandi saga í rafrænni útgáfu á vefnum,
  • Aðeins 1.690 krónur á mánuði.
  • Engin skuldbinding – Þú getur hætt hvenær sem er.

ÁSKRIFT AÐ TÍMARITINU

Þrjú tölublöð + gjöf: Skemmtilegur sjónauki
  • Þrjú næstu tölublöð Lifandi vísinda/Lifandi sögu – sent heim til þín – eins færðu lítinn og vandaðan sjónauka að gjöf.
  • Fullur aðgangur að vefnum okkar – visindi.is – með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Spennandi greinar og flottar myndir sem svala forvitni þinni.
  • Þú getur hætt eftir tilboðið en ef þú heldur áfram skuldbindur þú þig aðeins þrjú tölublöð í einu og þú getur sagt upp hvenær sem sem og klárar þá tímabilið sem er hafið.
  • Venjuleg áskrift – þrjú tölublöð – kostar aðeins 7.590 kr

Sjónauki og þriggja blaða áskrift – Alls 3.800 kr.

Lifandi vísindi

Lyf

Lifandi saga

Search

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Innskráning

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.