Jörðin

Ósongatið yfir suðurpóli lokast

Baráttan fyrir loftslaginu: Upp úr 1980 fylgdust vísindamenn áhyggjufullir með framvindu mála. Ósonlag hnattarins var að tætast í sundur sem bein afleiðing af gríðarlegri losun manna

BIRT: 03/05/2020

Baráttan fyrir loftslaginu: Upp úr 1980 fylgdust vísindamenn áhyggjufullir með framvindu mála. Ósonlag hnattarins var að tætast í sundur sem bein afleiðing af gríðarlegri losun manna á CFC-gastegundum. Bót var ráðin á þessu með Montreal-sáttmálanum árið 1989. Og nú virðist útlit fyrir að þessi hörmulega þróun sé loksins að snúast við.

Ef þú telur að bolmagn allra þjóðríkja heims og pólitískur vilji geti ekki breytt ástandi loftslagsins, þá skaltu lesa aðeins meira.

Ný rannsókn bendir nefnilega til þess að Montreal-sáttmálinn sem tók gildi árið 1989, hafi áorkað því að gatið á ósonlaginu yfir suðurpólnum hafi hætt að stækka – eða jafnvel að það sé að lokast. Það að ósonlagið yfir Suðurskautslandinu sé að jafna sig svo mikið sem raun ber vitni, felur einnig í sér að margar uggvænlegar breytingar í lofthjúp suðurhvels stöðvist.

Viðlíka breytingar má t.d. greinilega sjá í Ástralíu. Ef gatið í ósonlaginu hefði stækkað ennþá meira myndi suðurhluti Ástralíu verða fyrir mun langvinnari og erfiðari þurrkaskeiðum vegna breytinga í skotvindinum. En hið gagnstæða hefur komið í ljós. Regnið er að snúa til baka.

Prófessor í lífefnafræði við Melbourne University útskýrir þessa þróun svona fyrir vísindatímaritinu Science Alert:

Það hefur þrengt að þeim veðrakerfum sem flytja okkur kuldaskilin við suðurpólinn. Þess vegna hefur suðurhluti Ástralíu þurft að þola minnkandi úrkomu síðastliðin 30 ár. Ef breyting verður á þessari þróun, þá eru það sannarlega góðar fréttir.

Árið 2018 gat Alþjóðlega veðurfræðistofnunin greint frá því að ósonlagið – sem er einn mikilvægur þáttur í heiðhvolfinu – hefur styrkst um 1 – 3% á hverjum áratug frá árinu 2000.

Sama ár, 2018, svipti NASA og National Oceanic and Athmospheric Administration, NOAA, hulunni af því hvernig ósonlagið yfir suðurpólnum væri að eflast með afar jákvæðum hætti.

Milli 15 – 50 kílómetra yfir yfirborði jarðar – uppi í heiðhvolfinu – er að finna 90% af ósonlagi hnattarins. Og það var í þessari hæð sem vísindamenn við NASA og NOAA gátu nú skrásett minnsta gatið yfir suðurpólnum frá árinu 1982.

Hinkrið með að skála í kampavíni

Áður en við tökum tappann úr kampavínsflöskunni og fögnum: „Okkur tókst það“, eru nokkrar staðreyndir sem við ættum að hafa í huga.

Í Kína er ólöglegum CFC-gastegundum sem brjóta niður ósonlagið ennþá sleppt út í tonnatali.

Vísindamenn nota öllu hófsamari lýsingu þegar þeir lýsa þeirri jákvæðu þróun sem varðar gatið yfir suðurpólnum. Þeir vita nefnilega sem er að þetta getur breyst afar skjótt. Og það hafa þeir reynt áður.

Margt bendir til þess að öllu minna gat á ósonlaginu yfir norðurpóli sé nú að vaxa. Um vetur missir ósonlagið styrk sinn yfir báðum pólum. Gatið yfir suðurpóli er þó mun stærra.

En veturinn 2019 – 2020 var hitastig í heiðhvolfinu lægra en venjulega og öflugir vindar sem blása um norðurpólinn lokuðu þannig inni kalt loft sem varð til þess að ósongatið stækkaði. Það er þó engin ástæða til að hafa áhyggjur samkvæmt ESA sem segir að ósonlagið muni fara að lokast þegar í apríl.

Hvernig myndast ósonlagið?

Hvernig myndast ósonlagið?

Ósonmyndun á sér stað í lofthjúpnum þegar útfjólubláir geislar sólar kljúfa súrefnissameindir (O2) í ildisfrumeindir (O) sem hvarfast saman og mynda óson (O3).
Þetta efnaferli í lofthjúpnum þar sem ósonið myndast náttúrulega og brotnar niður, var áður fyrr í jafnvægi en eftir að manneskjan tók að losa gastegundir sem brjóta niður ósonið hefur myndast ójafnvægi í ferlinu.
Ósonlagið er afar mikilvægt fyrir allt líf á jörðu. Ósonlagið dregur í sig útfjólubláa geislun sólar á stuttum bylgjulengdum og ver okkur þannig gegn hættulegum geislum sólarinnar.

Jörðin

Ný NASA-flugvél á að minnka losun í flugi

Náttúran

Eitruðustu efni veraldar

Náttúran

Eitruðustu efni veraldar

Heilsa

Er hægt að sofa með opin augun?

Heilsa

Er hægt að sofa með opin augun?

Náttúran

Topp 5: Af hvaða dýrum er mestur fjöldi?

Maðurinn

Þessir einstaklingar eru í minni hættu á að greinast með heilabilun

Alheimurinn

Stjarna breytir sér í demant

NÝJASTA NÝTT

Maðurinn

Er skaðlegt að halda aftur af hnerra?

Lifandi Saga

Samkynhneigður sjónvarpsleikari skáldaði upp sögur um eiginkonur

Maðurinn

Hvernig myndast krabbamein?

Alheimurinn

Þrisvar sinnum stærra en Everestfjall: Goshalastjarna gæti brátt sést á himni í fyrsta sinn í 70 ár

Tækni

Dulkóðaður gjaldmiðill: 7 atriði sem þú ættir að vita um rafmynt 

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

Lifandi Saga

Fjórir kvillar sem bóluefni hafa knésett

Menning og saga

Frumstæð manntegund jarðsetti hina látnu

Maðurinn

Vísindamenn endurnýja hárvöxt á músum

Lifandi Saga

Nanjing harmleikurinn verri en hin versta martröð

Maðurinn

Er skaðlegt að halda aftur af hnerra?

Lifandi Saga

Samkynhneigður sjónvarpsleikari skáldaði upp sögur um eiginkonur

Maðurinn

Hvernig myndast krabbamein?

Alheimurinn

Þrisvar sinnum stærra en Everestfjall: Goshalastjarna gæti brátt sést á himni í fyrsta sinn í 70 ár

Tækni

Dulkóðaður gjaldmiðill: 7 atriði sem þú ættir að vita um rafmynt 

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

Lifandi Saga

Fjórir kvillar sem bóluefni hafa knésett

Menning og saga

Frumstæð manntegund jarðsetti hina látnu

Maðurinn

Vísindamenn endurnýja hárvöxt á músum

Lifandi Saga

Nanjing harmleikurinn verri en hin versta martröð

Fáðu aðgang að vÍSINDI.IS

Ókeypis í 2 vikur!

 

Eftir það kostar eingöngu 1.390 kr. á mánuði og enginn uppsagnarfrestur.

 

Innifalið er aðgangur að öllum greinum á vefnum ásamt rafræna útgáfu af nýjustu tölublöðunum.

  • Fullur aðgangur að visindi.is
  • Frábærar myndir og myndbönd
  • Aðgengilegt í öllum snjalltækjum
  • Fullur aðgangur að gríðarlegu magni eldri greina
  • Nýjustu tölublöðin í rafrænu formi

Maðurinn

Líkami þinn lifir eftir dauðann

Maðurinn

Líkami þinn lifir eftir dauðann

Maðurinn

Hvers vegna þola sumir ekki kóríander?

Maðurinn

Hvers vegna þola sumir ekki kóríander?

Heilsa

Bakteríur í blóði auka þyngdina

Maðurinn

Svefnleysi skaðar þarmana

Lifandi Saga

Hvert flúðu spænskir Gyðingar?

Maðurinn

Rannsókn: Greinileg merki um framhjáhald.

Vinsælast

1

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

2

Maðurinn

Þessir einstaklingar eru í minni hættu á að greinast með heilabilun

3

Maðurinn

Hvernig myndast krabbamein?

4

Maðurinn

3 ókostir við greind

5

Maðurinn

Er skaðlegt að halda aftur af hnerra?

6

Náttúran

Topp 5: Af hvaða dýrum er mestur fjöldi?

1

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

2

Maðurinn

Hvernig myndast krabbamein?

3

Maðurinn

3 ókostir við greind

4

Maðurinn

Er skaðlegt að halda aftur af hnerra?

5

Lifandi Saga

Nanjing harmleikurinn verri en hin versta martröð

6

Náttúran

Eitruðustu efni veraldar

Vísindamenn

Stærðfræðisnillingur fann upp tölvuna

Heilsa

Þess vegna ættir þú alltaf að setja klósettlokið niður áður en þú sturtar

Maðurinn

Vanþroskað tvíburafóstur fjarlægt úr heila ársgamallar stúlku

Tækni

100 milljónir hafa kosið: Hér eru hin sjö nýju undur veraldar 

Lifandi Saga

Hvert var banamein Elvis Presleys?

Maðurinn

Angistargenið er nú fundið

Náttúran

Glæpir borga sig

Náttúran

Af hverju límist lím ekki við innra byrði túbunnar?

Maðurinn

Vísindamenn hafa komist að rót mannvonskunnar: Fræðist um verstu hliðar ykkar

Lifandi Saga

Refsiföngum í síðari heimsstyrjöldinni fórnað 

Maðurinn

Af hverju eiga karlmenn auðveldara með að fá fullnægingu en konur?

Maðurinn

Leiðbeiningar um uppeldi: Reiðilestur veldur niðurbroti í heila

Er skaðlegt að halda aftur af hnerra?

Maður hnerrar til að hreinsa ryk, slím og aðskotahluti úr öndunarveginum, en haldi maður aftur af hnerranum situr þetta kyrrt og heldur áfram að valda óþægindum.

Maðurinn

ÁSKRIFT AÐ VÍSINDI.IS

Prófaðu í 14 daga ókeypis!

  • Fullur aðgangur að vefnum okkar með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Lifandi vísindi/Lifandi saga í rafrænni útgáfu á vefnum,
  • Aðeins 1.690 krónur á mánuði.
  • Engin skuldbinding – Þú getur hætt hvenær sem er.

ÁSKRIFT AÐ TÍMARITINU

Þrjú tölublöð + gjöf: Skemmtilegur sjónauki
  • Þrjú næstu tölublöð Lifandi vísinda/Lifandi sögu – sent heim til þín – eins færðu lítinn og vandaðan sjónauka að gjöf.
  • Fullur aðgangur að vefnum okkar – visindi.is – með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Spennandi greinar og flottar myndir sem svala forvitni þinni.
  • Þú getur hætt eftir tilboðið en ef þú heldur áfram skuldbindur þú þig aðeins þrjú tölublöð í einu og þú getur sagt upp hvenær sem sem og klárar þá tímabilið sem er hafið.
  • Venjuleg áskrift – þrjú tölublöð – kostar aðeins 7.590 kr

Sjónauki og þriggja blaða áskrift – Alls 3.800 kr.

Lifandi vísindi

Lyf

Lifandi saga

Search

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Innskráning

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.