Lifandi Saga

Leið nasista til valda í Þýskalandi

Þýskir stjórnmálamenn gátu ekki sameinast um lausnir á gríðarlegum vanda Þjóðverja eftir fyrri heimsstyrjöld og kauphallarhrunið á Wall Street. Hitler fann leið til að nýta sér vantraust almennings gagnvart stjórnmálamönnum og náði völdum 1933. Skömmu síðar var lýðræðið afnumið.

BIRT: 14/07/2022

Hitler neyddist inn á nýjar brautir

20. maí 1928

Við kosningar til ríkisþingsins fær nasistaflokkurinn NSDAP aðeins 2,8% atkvæða. Niðurstaðan er hörmuleg og flokksleiðtoginn Adolf Hitler ákveður að breyta baráttuaðferðunum. Andsemísku slagorðin eru sett til hliðar til að hræða ekki borgarana. Þess í stað eiga stormsveitirnar (SA) að heyja harða götubardaga gegn sósíaldemókrötum og kommúnistum.

 

Stórsigur nasista

14. september 1930

 

Kauphallarhrunið í New York ári fyrr hefur bitnað illa á Þýskalandi. Milljónir hafa misst vinnuna og fyrir þingkosningarnar ná slagorð Hitlers eyrum kjósenda. Nasistar fá 18,3% atkvæða.

Hitler verður nr. 2

10. apríl 1932

 

Þjóðverjar kjósa sér forseta. Allir flokkar nema nasistar og kommúnistar styðja sitjandi forseta, Paul von Hindenburg og hann fær 53% atkvæða. Hitler verður í 2. sæti með 36,8%.

Í Berlín báru menn plaköt og reyndu að sannfæra síðustu kjósendurna fyrir forsetakosningarnar á kjördag, þann 10. apríl 1932.

 

Stuðningur við ríkisstjórn

1. júní 1932

 

Hindenburg forseti skipar íhaldsmanninn Franz von Papen sem kanslara. Hann stýrir minnihlutastjórn íhaldsmanna og hún nýtur stuðnings nasistaflokksins.

 

Óvinunum sundrað

20. júlí 1932

 

Eftir hvatningu nasista leysir Papen kanslari upp prússneska héraðsþingið í Berlín en þar höfðu sósíaldemókratar haft tögl og hagldir. Í rauninni er þetta valdarán sem einkum gagnast nasistum í höfuðborginni.

 

Nasistar stærstir

31. júlí 1932

Í ríkisþingkosningunum verður nasistaflokkurinn stærsti flokkur landsins með 37,3%. Hitler krefst kanslaraembættisins. Honum er boðið embætti varakanslara en hafnar því.

 

Lög gegn ofbeldi

9. ágúst 1932

 

Nasistar fá samþykkt lagafrumvarp um strangari viðurlög gegn ofbeldi á hinu pólitíska sviði. Viðurlögin verða allt upp í ævilangt fangelsi eða jafnvel líflát. Síðar nýtir Hitler þessi lög iðulega gegn pólitískum andstæðingum.

 

Nasistar tapa fylgi

6. nóvember 1932

 

Nasistar tapa talsverðu fylgi í nýjum kosningum. Í kjölfarið segir von Papen af sér kanslaraembættinu. Við því tekur Kurt von Schleicher hershöfðingi sem vill mynda ríkisstjórn með sósíaldemókrötum.

 

Ætlaði að hemja Hitler

30. janúar 1933

 

Nú vill von Papen komast aftur til valda. Hann telur sig geta ráðið við nasista og býður Hitler kanslaraembættið gegn því að verða sjálfur varakanslari. Daginn eftir krefst Hitler nýrra kosninga.

 

Ríkisþinghúsið brennur

27. febrúar 1933

 

Þýska ríkisþinghúsið í Berlín brennur. Nasistar fullyrða að kommúnistar séu að undirbúa byltingu. Leiðtogar kommúnistaflokksins eru handteknir og blöðum þeirra lokað.

Hitler fær völdin

5. mars 1933

Í þingkosningunum ná nasistar ekki meirihluta – en þó 43,9% atkvæða. Hitler er nú valdamesti maður samsteypustjórnarinnar og von Papen verður einungis verkfæri í höndum hans.

 

Einræðisherra Þýskalands

23. mars 1933

 

Strax eftir kosningarnar hefjast nasistar handa við að treysta völd sín. Ríkisstjórnin samþykkir m.a. sérstök lög sem veita kanslaranum löggjafarvaldið í fjögur ár.

                                 Hitler tók við forsetaembættinu af hinum aldraða Hindenburg.

Gyðingarnir reknir

7. apríl 1933

 

Nasistar setja lög sem banna gyðingum og pólitískt grunsamlegu fólki að gegna opinberum störfum. Lögin bitna líka á þeim gyðingum sem eru lögmenn og læknar í opinberri þjónustu.

 

Verkalýðsfélög bönnuð

2. maí 1933

 

Öll sjálfstæð stéttarfélög eru bönnuð. Nú eiga jafnt launþegar sem atvinnurekendur að vera meðlimir í stéttarfélagi nasista, Deutsche Arbeitsfront (DAF). Mánuði síðar eru allir stjórnmálaflokkar bannaðir að nasistaflokknum einum undanskildum.

 

Stuðningur hersins

16. maí 1934

 

Hitler lofar að endurreisa þýska herinn og á móti lofa yfirmenn hersins að styðja Hitler í embætti forseta í stað hins aldraða Hindenburgs sem orðinn er sjúkur.

 

Nótt hinna löngu hnífa

30. júní 1934

Stormsveitir nasista (SA) hafa þróast í sjálfstæða valdastofnun innan nasitaflokksins. Hitler lætur handtaka valdamenn sveitanna og taka þá af lífi. Mörg hundruð láta lífið á „Nótt hinna löngu hnífa“.

 

Hitler verður „Foringinn“

2. ágúst 1934

Forsetinn, Paul von Hindenburg, deyr 86 ára að aldri. Ríkisstjórnin, þar sem Hitler ræður nú öllu, samþykkir lög sem fara í bága við stjórnarskrána og færa hlutverk forseta í hendur kanslarans, þar á meðal æðstu stjórn hersins. Hitler tekur sér titilinn „Foringi og ríkiskanslari“, (Führer und Reichskanzler“.

 

Hitler lofar atvinnu: Loforðið um full afköst verksmiðjanna tryggir Hitler völdin næstu fjögur árin.

LESTU EINNIG

Náttúran

Ljós ruglar viðbrögð skordýranna

Jörðin

Maðurinn hefur breytt möndulhalla jarðar

Jörðin

Maðurinn hefur breytt möndulhalla jarðar

Náttúran

Topp 5: Af hvaða dýrum er mestur fjöldi?

Náttúran

Topp 5: Af hvaða dýrum er mestur fjöldi?

Maðurinn

Líkami þinn lifir eftir dauðann

Maðurinn

Hvers vegna þola sumir ekki kóríander?

Heilsa

Bakteríur í blóði auka þyngdina

NÝJASTA NÝTT

Tækni

Dulkóðaður gjaldmiðill: 7 atriði sem þú ættir að vita um rafmynt 

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

Lifandi Saga

Fjórir kvillar sem bóluefni hafa knésett

Menning og saga

Frumstæð manntegund jarðsetti hina látnu

Maðurinn

Vísindamenn endurnýja hárvöxt á músum

Lifandi Saga

Nanjing harmleikurinn verri en hin versta martröð

Maðurinn

3 ókostir við greind

Jörðin

Ný NASA-flugvél á að minnka losun í flugi

Náttúran

Eitruðustu efni veraldar

Heilsa

Er hægt að sofa með opin augun?

Tækni

Dulkóðaður gjaldmiðill: 7 atriði sem þú ættir að vita um rafmynt 

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

Lifandi Saga

Fjórir kvillar sem bóluefni hafa knésett

Menning og saga

Frumstæð manntegund jarðsetti hina látnu

Maðurinn

Vísindamenn endurnýja hárvöxt á músum

Lifandi Saga

Nanjing harmleikurinn verri en hin versta martröð

Maðurinn

3 ókostir við greind

Jörðin

Ný NASA-flugvél á að minnka losun í flugi

Náttúran

Eitruðustu efni veraldar

Heilsa

Er hægt að sofa með opin augun?

Fáðu aðgang að vÍSINDI.IS

Ókeypis í 2 vikur!

 

Eftir það kostar eingöngu 1.390 kr. á mánuði og enginn uppsagnarfrestur.

 

Innifalið er aðgangur að öllum greinum á vefnum ásamt rafræna útgáfu af nýjustu tölublöðunum.

  • Fullur aðgangur að visindi.is
  • Frábærar myndir og myndbönd
  • Aðgengilegt í öllum snjalltækjum
  • Fullur aðgangur að gríðarlegu magni eldri greina
  • Nýjustu tölublöðin í rafrænu formi

Lifandi Saga

Hvert flúðu spænskir Gyðingar?

Lifandi Saga

Hvert flúðu spænskir Gyðingar?

Maðurinn

Rannsókn: Greinileg merki um framhjáhald.

Maðurinn

Rannsókn: Greinileg merki um framhjáhald.

Lifandi Saga

Þess vegna trúa milljónir á mýtuna: Barnaníðingar djöfulsins 

Vísindamenn

Stærðfræðisnillingur fann upp tölvuna

Heilsa

Þess vegna ættir þú alltaf að setja klósettlokið niður áður en þú sturtar

Maðurinn

Vanþroskað tvíburafóstur fjarlægt úr heila ársgamallar stúlku

Vinsælast

1

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

2

Maðurinn

Líkami þinn lifir eftir dauðann

3

Maðurinn

Þessir einstaklingar eru í minni hættu á að greinast með heilabilun

4

Maðurinn

3 ókostir við greind

5

Náttúran

Hversu lengi getur könguló lifað af í ryksugupokanum?

6

Náttúran

Topp 5: Af hvaða dýrum er mestur fjöldi?

1

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

2

Maðurinn

Þessir einstaklingar eru í minni hættu á að greinast með heilabilun

3

Maðurinn

3 ókostir við greind

4

Náttúran

Topp 5: Af hvaða dýrum er mestur fjöldi?

5

Lifandi Saga

Nanjing harmleikurinn verri en hin versta martröð

6

Náttúran

Eitruðustu efni veraldar

Lifandi Saga

Hvenær voru fóstureyðingar gerðar frjálsar í Bandaríkjunum?

Maðurinn

Hvers vegna þarf eldra fólk minni svefn?

Lifandi Saga

Fjöldamorðin í Katyn: Stalín hugðist brjóta Pólverja á bak aftur

Maðurinn

Matseðill morgundagsins: Skordýrabrauð með ostlíki úr geri

Maðurinn

Vísindamenn hafa komist að rót mannvonskunnar: Fræðist um verstu hliðar ykkar

Lifandi Saga

Refsiföngum í síðari heimsstyrjöldinni fórnað 

Maðurinn

Af hverju eiga karlmenn auðveldara með að fá fullnægingu en konur?

Maðurinn

Leiðbeiningar um uppeldi: Reiðilestur veldur niðurbroti í heila

Maðurinn

Hvernig er best að fara á klósettið?

Maðurinn

Auðmaður vill drekka úr æskubrunninum

Maðurinn

Þess vegna þyngist þú með aldrinum

Maðurinn

Íhugun getur breytt heila þínum

Dulkóðaður gjaldmiðill: 7 atriði sem þú ættir að vita um rafmynt 

Árið 2009 kom dularfullur forritari fram með heimsins fyrstu rafmynt. Það átti eftir að gjörbreyta fjárhagslífi heimsins. Rafmynt gæti gert banka ónauðsynlega og komið í veg fyrir verðbólgu – en hún er fullkominn myntfótur fyrir glæpamenn.

Tækni

ÁSKRIFT AÐ VÍSINDI.IS

Prófaðu í 14 daga ókeypis!

  • Fullur aðgangur að vefnum okkar með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Lifandi vísindi/Lifandi saga í rafrænni útgáfu á vefnum,
  • Aðeins 1.690 krónur á mánuði.
  • Engin skuldbinding – Þú getur hætt hvenær sem er.

ÁSKRIFT AÐ TÍMARITINU

Þrjú tölublöð + gjöf: Skemmtilegur sjónauki
  • Þrjú næstu tölublöð Lifandi vísinda/Lifandi sögu – sent heim til þín – eins færðu lítinn og vandaðan sjónauka að gjöf.
  • Fullur aðgangur að vefnum okkar – visindi.is – með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Spennandi greinar og flottar myndir sem svala forvitni þinni.
  • Þú getur hætt eftir tilboðið en ef þú heldur áfram skuldbindur þú þig aðeins þrjú tölublöð í einu og þú getur sagt upp hvenær sem sem og klárar þá tímabilið sem er hafið.
  • Venjuleg áskrift – þrjú tölublöð – kostar aðeins 7.590 kr

Sjónauki og þriggja blaða áskrift – Alls 3.800 kr.

Lifandi vísindi

Lyf

Lifandi saga

Search

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Innskráning

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.