1. Kosningakerfið var arfur frá erkióvininum
„Það er ekkert sem ég óttast jafn mikið eins og skipting á lýðveldinu í tvo stóra flokka, þar sem hvor leiðtoginn leiðir sinn flokk“.
Þetta sagði John Adams, einn af þeim sem undirrituðu Sjálfstæðisyfirlýsinguna árið 1787.
Engu að síður sáðu stofnefndur Bandaríkjanna fræjum að tveggja flokka kerfi strax tveimur árum eftir að nýja þjóðin hafði unnið sjálfstæði frá Stóra-Bretlandi. Síðan hermdu þeir eftir svonefndu fulltrúakerfi Bretanna og skiptu landinu upp í lítil kjördæmi. Sá frambjóðandi sem fékk flest atkvæði vann þar með öll atkvæði sem voru greidd, þannig að atkvæði annarra flokka fengu ekkert vægi.
Kerfið gagnast fyrst og fremst stóru stjórnmálaflokkunum, þar sem borgarar vilja almennt ekki hætta á að missa vægi kosningaréttar síns með því að kjósa lítinn flokk.
Árið 1787 undirrituðu fulltrúar frá 13 fylkjum BNA nýja stjórnarskrá. Kosningakerfið var tekið nánast óbreytt upp frá Englandi.
2. Bændur og borgarar berjast um völdin
Árið 1789 gátu Bandaríkjamenn í fyrsta sinn haldið í kjörklefana til að velja sér forseta eða réttara sagt valdastéttin sem samanstóð af karlmönnum, því kosningaréttur tilheyrði einungis hvítum landeigendum.
George Washington vann kosningarnar sem kom ekki á óvart því hann var afar vinsæll og auk þess var enginn mótframbjóðandi.
En þegar landsfaðirinn steig til hliðar árið 1797 ágerðist baráttan milli sveita og borga og stjórnmálaflokkarnir urðu til.
Annars vegar var um að ræða demókratíska repúblikanaflokkinn sem barðist fyrir hámarks sjálfsákvörðunarrétti einstakra fylkja og ein Bandaríki sem byggðu efnahag sinn á landbúnaði.
Hins vegar var um að ræða svokallaða sambandssinna (e. federalists) sem vildu öfluga miðstjórn og efnahag sem grundvallaðist á verslun og iðnaði.
Washington sagði af sér eftir að hafa gegnt embætti í tvö kjörtímabil. Hann óttaðist að völdin myndu spilla sér.
Í júni 1942 siglir voldugur floti japanskra herskipa í átt að Midway til að lokka leifarnar af Kyrrahafsflota BNA í gildru. En Bandaríkjamönnum hefur tekist að ráða dulmálslykil Japana og US Navy er tilbúinn í slaginn.
3. Stríðið murkar líftóruna úr sambandssinnum
Árið 1812 lýsti BNA yfir stríði á hendur Englandi. Markmiðið var að tryggja frjálsa verslun til sjávar sem Bretar höfðu löngum stýrt og eins að skilgreina í eitt skipti fyrir öll landamærin við Kanada.
Stríðið varð brátt óvinsælt meðal leiðtoga sambandsflokksins og átökin urðu svo mikil að stjórnir ríkja í m.a. Massachusetts neituðu að senda hermenn í stríðið.
Þess vegna varð stjórnmálaflokkur sagður andstæðingur þjóðarinnar og vinsældir hans hröpuðu.
Að stríði loknu leystist sambandsflokkurinn upp og demókratíski repúblikanaflokkurinn komst til valda áður en innanflokksátök urðu til þess að hann skiptist í tvo flokka. Nú voru það demókratar og svokallaður Whig-flokkur sem urðu leiðandi stjórnmálaflokkar.
Í stríðinu gegn Englandi árið 1812 misstu sambandssinnar allt fylgi. Næstu tólf árin var í raun einungis einn flokkur í BNA.
4. Lincoln stofnar nýjan flokk
Árið 1854 undirritaði bandaríski forsetinn Franklin Pierce svokallað Kansas Nebraska Act.
Á þessum tímapunkti var þrælahald leyft í Suðurríkjunum en bannað í Norðurríkjunum. Þessi nýja löggjöf gerði þrælahald leyfilegt í nýjum bandarískum ríkjum sem voru að verða til í vestri.
Til að mótmæla þessu sagði m.a. Abraham Lincoln sig úr Whig-flokknum sem studdi löggjöfina og stofnaði það sem við núna köllum Repúblikana.
„Hinn voldugi Whig-flokkur er í dauðateygjunum“, hljóðaði kveðjan frá Lincoln. Nýi flokkurinn var ólíkt demókrötum eindreginn andstæðingur þrælahalds.
Hin miklu átök milli andstæðinga þrælahalds og hinna mögnuðust bara upp og árið 1861 braust út borgarastyrjöld milli ríkjanna í norðri og suðri.
Eftir vel heppnaða kosningaherferð sem kostaði eitthvað sem samsvarar 320 milljón núvirtum krónum sigraði Lincoln í forsetakosningunum 1860.
5. Kerfið stendur styrkum fótum
Núna tekst nánast aldrei neinum frambjóðendum annarra flokka en þeirra tveggja stóru að ná kjöri til öldungadeildarinnar eða fulltrúadeildarinnar og alls ekki til embættis forseta.
Ströng skilyrði gera öðrum en demókrötum og repúblikönum nánast ómögulegt að komast á kjörseðilinn í öðrum ríkjum og þar með ákaflega ósennilegt að þeir geti unnið kosningar um forsetaembættið.
Næst þessu komst þó sjálfstæði frambjóðandinn Ross Perot sem árið 1992 náði að vinna 19% atkvæða í forsetakosningunum.
Engu að síður þurfti hann að lúta í lægra haldi í kjörmannavali fyrir ýmist Bill Clinton eða George Bush og endaði á því að fá engin kjörmannaatkvæði.
Í næstum 200 ár hefur demókrati eða repúblikani gegnt embætti forseta BNA.
Lesið meira um bandaríska lýðræðið og tveggja flokka kerfið
- Sean Wilentz: The Rise of American Democracy: Jefferson to Lincoln, W. W. Norton & Company, 2006
- Barbara Krasner: The Two-Party System in the United States (Current Controversies), Greenhaven Pr, 2019
