Jörðin

Gróðurhúsalofttegundir eru tifandi loftslagssprengja

Metan seytlar í auknum mæli upp á yfirborðið, jafnframt því sem sífrerinn í jarðlögum undir hafsbotni bráðnar. Þessi öfluga gróðurhúsalofttegund er hættulegri en koltvísýringur og vísindamenn reyna allt hvað þeir geta til að afstýra yfirvofandi loftslagshamförum.

BIRT: 30/11/2021

LESTÍMI: 7 MÍNÚTUR

 

Hvað er metan?

Lengst undir jökulköldum sjónum í Norður-Íshafinu leynist tifandi tímasprengja. Á kafi í frosnum jarðlögum á hafsbotninum er að finna gríðarmiklar birgðir af skaðlegu gróðurhúsalofttegundinni metani.

 

Formúlan fyrir metan er CH4 en um er að ræða einkar sterka gróðurhúsalofttegund. Samanborið við koltvísýring drekkur metan í sig allt að 84 sinnum meiri varma.

 

Vísindamenn hafa varað við því í áraraðir að sífrerinn á botni Norður-Íshafsins geti bráðnað og leyst úr læðingi metangas sem þá geti streymt upp úr sjónum og komist út í andrúmsloftið þar sem það muni auka gróðurhúsaáhrifin til muna.

 

Nú er engu líkara en að sprengjan sé í þann veg að springa.

 

metan

Hlýir hafstraumar þurrka upp sífrerann á botni Íshafsins og leysa úr læðingi mikið magn metans. Metangasið stígur upp á yfirborðið sem loftbólur og eykur gróðurhúsaáhrifin í andrúmsloftinu.

Haustið 2020 veitti fjölþjóðlegt teymi vísindamanna því eftirtekt að metan var farið að seytla út á 350 metra dýpi í Laptev-hafi sem gengur suður úr Norður-Íshafinu, norðan Síberíu.

 

Á 300 metra dýpi var styrkur gróðurhúsalofttegundar þessarar 400 falt meiri en venjulega.

 

Vísindamenn telja að leki metangass í Norður-Íshafinu hafi orsakast af hækkuðu hitastigi hafstraumanna í Atlantshafinu sem renna út í Íshafið.

 

Igor Semiletov sem er í forsvari fyrir vísindamannateymið, sagði í viðtali við breska dagblaðið The Guardian, að lekinn í Íshafinu væri langtum meiri en áður hefði sést.

 

„Þetta er alveg nýr kapítuli (í sögu hnatthlýnunar, ritstj.). Þetta kann mögulega að hafa alvarlegar afleiðingar á loftslagið en stunda verður frekari rannsóknir áður en hægt er að segja nokkuð fyrir víst,“ segir Igor Semiletov.

 

metan-co2

Munurinn á metani og CO2

Metan er öflug gróðurhúsalofttegund sem heldur betur hita en CO2.

 

Hins vegar er lofttegundin líka svokölluð skammlíf gróðurhúsalofttegund og helmingunartími í andrúmsloftinu 10-12 ár.

 

Þetta þýðir að metan veldur aðeins helmingi meiri skaða eftir tæpan áratug í andrúmsloftinu.

 

Eftir 500 ár mun metangasið vera að mestu horfið og hlýnandi áhrif þess sömuleiðis.

 

Til samanburðar er helmingunartími  CO2 u.þ.b. 35.000 ár í lofthjúpnum en það er langt frá því að vera eins skaðlegt og metan fyrstu 10-12 árin.

 

Metanlosun hefur aukist gífurlega

Hamfarirnar eru yfirvofandi víðar en aðeins á hafsbotni Íshafsins. Undir sífreranum í Kanada og Síberíu er að finna mikið magn metans sem losnar út í andrúmsloftið, jafnframt því sem hitastig jarðar hækkar.

 

Þá leiddi viðamikil dönsk rannsókn á Grænlandi árið 2018 einnig í ljós að jöklar þar í landi losa mikið magn af metani út í andrúmsloftið.

 

Ef marka má gögn frá jarðfræðistofnun Bandaríkjanna veldur óstöðugleiki metans á heimskautasvæðunum mjög alvarlegri hættu sem falið getur í sér skyndilegar loftslagsbreytingar.

 

Lekinn er þegar farinn að skapa vandamál.

 

Í ljós kom í skýrslu sem gefin var út í tengslum við vísindatímaritið Nature árið 2020, að hlutfall metans í andrúmsloftinu hefur aukist um 150% á síðustu þremur áratugum.

 

Loftslagsráð Sameinuðu þjóðanna metur sem svo að metan eigi sök á fimmtungi allrar hnatthlýnunar í dag á meðan 75% stafi af koltvísýringslosun.

 

Þannig aukast metangróðurhúsaáhrifin

Hlýir loftstraumar þurrka upp Norðurheimskautið

Hnatthlýnun veldur því að hitastigið í Atlantshafinu hækkar. Þegar hlýrri hafstraumar frá Atlantshafinu streyma inn í Norður-Íshafið við Svalbarða hitnar sjávarhitinn þar jafnframt.

Metangas vellur upp á yfirborðið

Hækkaður sjávarhiti á Norðurheimskautinu bræðir sífrerann á hafsbotni. Sífrerinn (einnig svæðin á landi) felur í sér um 1,4 gígatonn af metangasi. Þegar hann bráðnar stígur metangas upp á sjávarborðið í formi lítilla loftbóla.

Metan eykur á gróðurhúsaáhrifin

Metan berst út í andrúmsloftið þar sem það eykur gróðurhúsaáhrifin. Metan, ásamt öðrum gróðurhúsalofttegundum, endurkastar hluta af geislum sólar og sendir þá til jarðar, með þeim afleiðingum að hnatthlýnun eykst.

 

Hvaðan kemur metan?

Metan er gróðurhúsalofttegund sem mestmegnis stafar af mannavöldum.

 

Alls 60 prósent metans í andrúmsloftinu á rætur að rekja til mannlegrar iðju, mestmegnis í landbúnaði, á meðan hin 40 prósentin eigi rætur að rekja til votlendis í náttúrunni, á borð við fenjamýrar.

 

Alls losna um 570 milljón tonn af metani út í andrúmsloftið ár hvert.

 

Mesta losunin á rætur að rekja til kúa og annarra jórturdýra.

 

Háþróuð meltingarfæri dýranna brjóta niður örverur í plöntutrefjunum sem dýrin leggja sér til munns og niðurbrotið orsakar gerjunarferli þar sem m.a. myndast metan.

 

Þegar kýrin ropar eða leysir vind losar hún metan út í andrúmsloftið. Ein mjólkurkýr losar að meðaltali 500 lítra af metangasi á dag.

 

Olíu- og gasvinnsla á að sama skapi þátt í að meira metan berst út í andrúmsloftið.

 

Í rannsókn frá árinu 2020  sýndu vísindamenn við bandaríska Rochester-háskólann fram á að olíu- og gasiðnaðurinn hefur valdið losun á 25 til 40 prósent meira metani frá árinu 1870 en áður var talið.

 

Niðurstöður þeirra byggja á rannsóknum á ískjörnum sem boraðir voru upp á Grænlandi en þeir innihalda upplýsingar um loftslagið áður fyrr, m.a. magn metans í andrúmsloftinu sem greina má í litlum loftbólum í ísnum.

 

Hvað veldur mestri metanlosun?

Landbúnaður og úrgangur: 240 milljón tonn

 

Votlendi (fenjasvæði o.þ.h.): 200 milljón tonn

 

Notkun og framleiðsla jarðeldsneytis: 131 milljón tonn

 

Önnur náttúruleg losun (siffreri, höf, villt dýr o.s.frv.) – 50 millj. tonn

 

Brennsla lífmassa og lífeldsneytis – 36 milljónir tonn

 

Maðurinn losar líka metan – en mjög lítið. Maður losar u.þ.b. 0,12 kg af metani á ári á meðan kýr losar 1000 sinnum meira. Einn milljarður nautgripa losar 130 sinnum meira metan á hverju ári en 7,7 milljarðar manna.

 

 

Þang hindrar kúaprump

Baráttan við að hefta metanlosun og að óvirkja þessa tifandi tímasprengju fyrir andrúmsloft okkar er til allrar hamingju vel á veg komin.

 

Vísindamenn víða um heim róa að því öllum árum að útbúa nýja tegund fóðurs fyrir kýr sem ekki veldur því að kýrnar leysi vind.

 

Hægt er að minnka metanframleiðslu í vömbum kúa um allt að tíu af hundraði með því að bæta fitu í fóðrið, ef marka má nýjustu rannsóknir.

 

Vísindamenn telja að breyting á fóðri gæti dregið úr losun metans frá kúm. Þar er meðal annars unnið að rannsóknum í að bæta við fitu og þangi.

Aðrir eru að kanna hvort hægt sé að binda metan í loftinu og breyta því í koltvísýring sem ekki er eins öflugur.

 

Í rannsókn einni sem gerð var árið 2019 mæltu vísindamenn m.a. með því að sett yrðu upp loftræstitæki sem soga í sig loft og umbreyta metani í CO2 með notkun hvarfakúta gerðum úr málmi, t.d. geislasteini.

 

Með því að breyta metani í CO2 yrði mögulega unnt að draga úr hnatthlýnun sem nemur einum sjötta, segja vísindamenn.

 

Birt: 30.11.2021

 

 

 

ANDREAS EBBESEN JENSEN

 

 

Jörðin

Maðurinn hefur breytt möndulhalla jarðar

Náttúran

Topp 5: Af hvaða dýrum er mestur fjöldi?

Náttúran

Topp 5: Af hvaða dýrum er mestur fjöldi?

Maðurinn

Þessir einstaklingar eru í minni hættu á að greinast með heilabilun

Maðurinn

Þessir einstaklingar eru í minni hættu á að greinast með heilabilun

Maðurinn

Hvers vegna þola sumir ekki kóríander?

Heilsa

Bakteríur í blóði auka þyngdina

Maðurinn

Svefnleysi skaðar þarmana

NÝJASTA NÝTT

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

Lifandi Saga

Fjórir kvillar sem bóluefni hafa knésett

Menning og saga

Frumstæð manntegund jarðsetti hina látnu

Maðurinn

Vísindamenn endurnýja hárvöxt á músum

Lifandi Saga

Nanjing harmleikurinn verri en hin versta martröð

Maðurinn

3 ókostir við greind

Jörðin

Ný NASA-flugvél á að minnka losun í flugi

Náttúran

Eitruðustu efni veraldar

Heilsa

Er hægt að sofa með opin augun?

Lifandi Saga

Að sjá fangana var áfall: Hermenn grétu

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

Lifandi Saga

Fjórir kvillar sem bóluefni hafa knésett

Menning og saga

Frumstæð manntegund jarðsetti hina látnu

Maðurinn

Vísindamenn endurnýja hárvöxt á músum

Lifandi Saga

Nanjing harmleikurinn verri en hin versta martröð

Maðurinn

3 ókostir við greind

Jörðin

Ný NASA-flugvél á að minnka losun í flugi

Náttúran

Eitruðustu efni veraldar

Heilsa

Er hægt að sofa með opin augun?

Lifandi Saga

Að sjá fangana var áfall: Hermenn grétu

Fáðu aðgang að vÍSINDI.IS

Ókeypis í 2 vikur!

 

Eftir það kostar eingöngu 1.390 kr. á mánuði og enginn uppsagnarfrestur.

 

Innifalið er aðgangur að öllum greinum á vefnum ásamt rafræna útgáfu af nýjustu tölublöðunum.

  • Fullur aðgangur að visindi.is
  • Frábærar myndir og myndbönd
  • Aðgengilegt í öllum snjalltækjum
  • Fullur aðgangur að gríðarlegu magni eldri greina
  • Nýjustu tölublöðin í rafrænu formi

Maðurinn

Rannsókn: Greinileg merki um framhjáhald.

Maðurinn

Rannsókn: Greinileg merki um framhjáhald.

Lifandi Saga

Þess vegna trúa milljónir á mýtuna: Barnaníðingar djöfulsins 

Lifandi Saga

Þess vegna trúa milljónir á mýtuna: Barnaníðingar djöfulsins 

Vísindamenn

Stærðfræðisnillingur fann upp tölvuna

Heilsa

Þess vegna ættir þú alltaf að setja klósettlokið niður áður en þú sturtar

Maðurinn

Vanþroskað tvíburafóstur fjarlægt úr heila ársgamallar stúlku

Tækni

100 milljónir hafa kosið: Hér eru hin sjö nýju undur veraldar 

Vinsælast

1

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

2

Maðurinn

Líkami þinn lifir eftir dauðann

3

Maðurinn

Þessir einstaklingar eru í minni hættu á að greinast með heilabilun

4

Maðurinn

3 ókostir við greind

5

Náttúran

Hversu lengi getur könguló lifað af í ryksugupokanum?

6

Náttúran

Topp 5: Af hvaða dýrum er mestur fjöldi?

1

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

2

Maðurinn

Líkami þinn lifir eftir dauðann

3

Maðurinn

Þessir einstaklingar eru í minni hættu á að greinast með heilabilun

4

Maðurinn

3 ókostir við greind

5

Náttúran

Hversu lengi getur könguló lifað af í ryksugupokanum?

6

Náttúran

Topp 5: Af hvaða dýrum er mestur fjöldi?

Maðurinn

Hvers vegna þarf eldra fólk minni svefn?

Lifandi Saga

Fjöldamorðin í Katyn: Stalín hugðist brjóta Pólverja á bak aftur

Maðurinn

Matseðill morgundagsins: Skordýrabrauð með ostlíki úr geri

Maðurinn

Ljós frá símum og tölvum styttir ævina

Lifandi Saga

Refsiföngum í síðari heimsstyrjöldinni fórnað 

Maðurinn

Af hverju eiga karlmenn auðveldara með að fá fullnægingu en konur?

Maðurinn

Leiðbeiningar um uppeldi: Reiðilestur veldur niðurbroti í heila

Maðurinn

Hvernig er best að fara á klósettið?

Maðurinn

Auðmaður vill drekka úr æskubrunninum

Maðurinn

Þess vegna þyngist þú með aldrinum

Maðurinn

Íhugun getur breytt heila þínum

Maðurinn

Erum við fædd matvönd?

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

Inúíta höfðu engan beinan aðgang að ferskum ávöxtum eða grænmeti, en hvernig gátu þeir forðast skyrbjúg, sem hrjáði t.d. marga sjómenn?

Menning

ÁSKRIFT AÐ VÍSINDI.IS

Prófaðu í 14 daga ókeypis!

  • Fullur aðgangur að vefnum okkar með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Lifandi vísindi/Lifandi saga í rafrænni útgáfu á vefnum,
  • Aðeins 1.690 krónur á mánuði.
  • Engin skuldbinding – Þú getur hætt hvenær sem er.

ÁSKRIFT AÐ TÍMARITINU

Þrjú tölublöð + gjöf: Skemmtilegur sjónauki
  • Þrjú næstu tölublöð Lifandi vísinda/Lifandi sögu – sent heim til þín – eins færðu lítinn og vandaðan sjónauka að gjöf.
  • Fullur aðgangur að vefnum okkar – visindi.is – með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Spennandi greinar og flottar myndir sem svala forvitni þinni.
  • Þú getur hætt eftir tilboðið en ef þú heldur áfram skuldbindur þú þig aðeins þrjú tölublöð í einu og þú getur sagt upp hvenær sem sem og klárar þá tímabilið sem er hafið.
  • Venjuleg áskrift – þrjú tölublöð – kostar aðeins 7.590 kr

Sjónauki og þriggja blaða áskrift – Alls 3.800 kr.

Lifandi vísindi

Lyf

Lifandi saga

Search

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Innskráning

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.