Maðurinn

Tilfinningar eða rök: Ástæðan af hverju hræðsla við bólusetningar stjórnar heilanum

Ótti yfirtekur heilann og setur til hliðar rökhugsun. Áhrifin geta naglfest bóluefnamótstöðu í heilann.

BIRT: 23/01/2021

Hvað viltu gera?

Verða bólusettur og taka áhættuna á að fá heilahimnubólgu sem einn af hverjum 1.000.000 fá eftir bólusetningu.

 

Eða sleppa því að fá bólusetningu og taka áhættuna af því að smitast af mislingum en um einn af hverjum 1.000 fá heilahimnubólgu eftir að hafa veikst af mislingum. 2,6 milljónir barna létust árlega af völdum mislinga áður en farið var að bólusetja gegn sjúkdómnum árið 1963.

 

Vísindin eru ekki vafa um: Það er mun öruggara að fá bólusetningu en að sýkjast af sjúkdómnum sem er verið að bólusetja fyrir.

 

Þegar einhver hins vegar neitar að bólusetja sig og börnin sín er ástæðan oft frumeðlishvatir sem eru inngreyptar í heilakerfið.

LIFANDI VÍSINDI HALDA FRAM

 

Efasemdir eru af hinu góða! Allar rannsóknir byggja á efasemdum, staðreyndum og sönnunargögnum. Þannig ætti umræðan um hin nýju COVID-19 bóluefni einnig að vera.

 

Því miður heyrist stundum ekki jafn mikið í staðreyndum og skynsemi eins og ótta og tilfinningum og svo virðist sem lífshættulegar lygar og samsæriskenningar um bóluefnin eigi auðvelt með að dreifa sér.

 

Á næstunni reynum við að gera allt sem við getum til að veita svör við öllum þeim spurningum og áhyggjum sem þið – lesendur okkar – hafið um hin nýju bóluefni.

 

Orðið er laust. Sem betur fer. Við ráðleggjum þér þó að leyfa vísindunum að komast að.

Tilfinningar valta yfir staðreyndir í heilanum

Í umræðunni um bóluefni virðist vera að efasemdamenn séu í raun ekki illa upplýstir heldur er svo mikið um falsfréttir í dreifingu. Ástæðan er flókið samspil innri og ytri þátta eins og t.d. stjórnmálaskoðanir og skoðanamyndandi umræður á samfélagsmiðlum. Veigamikil ástæða er einnig hvernig heilinn fer að því að taka afstöðu.

 

Rannsóknir sýna nefnilega að sterkar tilfinningar eru oft drifkraftur viðhorfa okkar.

 

Þrátt fyrir að við ættum að nota rökhugsun til að taka ákvarðanir getur t.d. ótti haft mikla þýðingu fyrir hvaða ákvörðun við tökum á endanum. Óttinn tekur ekki tillit til raunverulegra þarfa og færir athyglina á aðsteðjandi ógn.

 

Sumir sálfræðingar vilja meina að öflug andstaða gegn bólusetningu sé í raun afleiðing af óttaviðbrögðum heilans.

 Heilasvæðið mandla (amygdala) stjórnar óttaviðbrögðum heilans en stjórnar einnig öðrum tilfinningum.

Heilastöðin mandla stjórnar óttaviðbrögðum okkar á meðan ennisblaðið – rödd skynseminnar í heilanum – greinir skilaboðin frá möndlunni.

 

Þegar mandlan virkjast vegna ógnar, losar hún um adrenalín sem gerir okkur kleift að bregðast hraðar við – en á sama tíma veikist sambandið við ennisblaðið.

 

Jafnvel falsógn, eins og mikil áhætta bólusetninga, getur skapað órökstuddan ótta sem ýtir rökum ennisblaðsins til hliðar.

 

Rannsóknir hafa t.d. sýnt að ef einstaklingur, með virka möndlu, les falsfréttir er mun erfiðara að sannfæra viðkomandi um að fréttin hafi verið uppspuni. 

Heilinn þinn ofmetur ógnir

Heilinn starfar þó mismunandi hjá hverjum einstaklingi.

 

Rannsókn hefur t.d. sýnt fram á að einstaklingar sem hafa efasemdir gagnvart bólusetningum ofmeta almennt áhættuna á sjaldgæfum og neikvæðum atburðum eins og umferðaróhöppum, flóðum og skoteldaóhöppum.

 

Samkvæmt vísindamönnum er sú almenna tilhneiging að ofmeta neikvæða atburði merki um að sumir einstaklingar vinna öðruvísi úr upplýsingum í heilanum.

 

T.d. geta sumir haft tilhneigingu til hinnar svokölluðu athyglis–hlutdrægni þar sem núverandi fókus yfirtekur alla athygli, án þess að meðtaka og yfirvega aðrar kringumstæður.

Heilinn sleppir blæbrigðum

 

Heilinn á erfitt verkefni fyrir höndum þegar hann þarf að taka afstöðu til vandamáls eins og t.d. kosti og galla bólusetningar. Til að leysa verkefnið einfaldar heilinn það með hjálp fimm flýtileiða. Niðurstaðan er að við tökum fljótar ákvarðanir en oft á vafasömum grunni.

 

Við trúum að sagan endurtaki sig

Heili þinn metur möguleikann á hvort einhver atburður endurtaki sig, ef hann hefur einu sinni gerst. Stelpa sem hefur upplifað aukaverkanir af bóluefni mun þannig ala á ótta um að það gerist aftur, jafnvel þó áhættan sé í raun lítil.

 

Við hoppum á vagninn

Við fylgjum ómeðvitað skoðunum annarra en heilinn tekur ekki afstöðu til röksemda þeirra. Ef margir eru áhyggjufullir af aukaverkunum bóluefna og við heyrum það stöðugt, eignum við okkur oft áhyggjur þeirra, gagnrýnislaust.

 

Ný þekking vegur þyngst

Heilinn einbeitir sér að því sem er auðveldast að muna á meðan eldri þekking vegur ekki eins mikið í ákvörðunarferlinu. Nýlegar sögur um aukaverkanir hafa því meira vægi en sú þekking sem er til um heildaráhættuna.

 

Afstaða okkur breytist sjaldan

Heili þinn hlustar á rök sem styrkja afstöðu okkar en heyrir ekki röksemdir er grafa undan henni. Ef þú hefur áhyggjur af Covid bólusetningunni er erfitt að róa heilann.

 

Stærri vandamálum skipt í smærri einingar

Heilinn hlutar oft niður stærri vandamál í minni einingar til að finna árangursríka lausn. Heilinn leysir t.d. vandamálið með aukaverkanir með því að útiloka algerlega bólusetningu, jafnvel þó sjúkdómurinn og smitin séu ennþá til staðar.

Bakteríur í blóði auka þyngdina

Vísindamenn hafa rannsakað þarmabakteríur og uppgötvað ákveðna virkni sem virðist hægja á fitubrennslu og auka hættu á sykursýki 2.

Jörðin

Ný NASA-flugvél á að minnka losun í flugi

Náttúran

Eitruðustu efni veraldar

Náttúran

Eitruðustu efni veraldar

Heilsa

Er hægt að sofa með opin augun?

Heilsa

Er hægt að sofa með opin augun?

Náttúran

Topp 5: Af hvaða dýrum er mestur fjöldi?

Maðurinn

Þessir einstaklingar eru í minni hættu á að greinast með heilabilun

Alheimurinn

Stjarna breytir sér í demant

NÝJASTA NÝTT

Maðurinn

Er skaðlegt að halda aftur af hnerra?

Lifandi Saga

Samkynhneigður sjónvarpsleikari skáldaði upp sögur um eiginkonur

Maðurinn

Hvernig myndast krabbamein?

Alheimurinn

Þrisvar sinnum stærra en Everestfjall: Goshalastjarna gæti brátt sést á himni í fyrsta sinn í 70 ár

Tækni

Dulkóðaður gjaldmiðill: 7 atriði sem þú ættir að vita um rafmynt 

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

Lifandi Saga

Fjórir kvillar sem bóluefni hafa knésett

Menning og saga

Frumstæð manntegund jarðsetti hina látnu

Maðurinn

Vísindamenn endurnýja hárvöxt á músum

Lifandi Saga

Nanjing harmleikurinn verri en hin versta martröð

Maðurinn

Er skaðlegt að halda aftur af hnerra?

Lifandi Saga

Samkynhneigður sjónvarpsleikari skáldaði upp sögur um eiginkonur

Maðurinn

Hvernig myndast krabbamein?

Alheimurinn

Þrisvar sinnum stærra en Everestfjall: Goshalastjarna gæti brátt sést á himni í fyrsta sinn í 70 ár

Tækni

Dulkóðaður gjaldmiðill: 7 atriði sem þú ættir að vita um rafmynt 

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

Lifandi Saga

Fjórir kvillar sem bóluefni hafa knésett

Menning og saga

Frumstæð manntegund jarðsetti hina látnu

Maðurinn

Vísindamenn endurnýja hárvöxt á músum

Lifandi Saga

Nanjing harmleikurinn verri en hin versta martröð

Fáðu aðgang að vÍSINDI.IS

Ókeypis í 2 vikur!

 

Eftir það kostar eingöngu 1.390 kr. á mánuði og enginn uppsagnarfrestur.

 

Innifalið er aðgangur að öllum greinum á vefnum ásamt rafræna útgáfu af nýjustu tölublöðunum.

  • Fullur aðgangur að visindi.is
  • Frábærar myndir og myndbönd
  • Aðgengilegt í öllum snjalltækjum
  • Fullur aðgangur að gríðarlegu magni eldri greina
  • Nýjustu tölublöðin í rafrænu formi

Maðurinn

Líkami þinn lifir eftir dauðann

Maðurinn

Líkami þinn lifir eftir dauðann

Maðurinn

Hvers vegna þola sumir ekki kóríander?

Maðurinn

Hvers vegna þola sumir ekki kóríander?

Heilsa

Bakteríur í blóði auka þyngdina

Maðurinn

Svefnleysi skaðar þarmana

Lifandi Saga

Hvert flúðu spænskir Gyðingar?

Maðurinn

Rannsókn: Greinileg merki um framhjáhald.

Vinsælast

1

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

2

Maðurinn

Líkami þinn lifir eftir dauðann

3

Maðurinn

Þessir einstaklingar eru í minni hættu á að greinast með heilabilun

4

Maðurinn

Hvernig myndast krabbamein?

5

Náttúran

Hversu lengi getur könguló lifað af í ryksugupokanum?

6

Maðurinn

3 ókostir við greind

1

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

2

Maðurinn

Þessir einstaklingar eru í minni hættu á að greinast með heilabilun

3

Maðurinn

Hvernig myndast krabbamein?

4

Maðurinn

3 ókostir við greind

5

Maðurinn

Er skaðlegt að halda aftur af hnerra?

6

Náttúran

Topp 5: Af hvaða dýrum er mestur fjöldi?

Vísindamenn

Stærðfræðisnillingur fann upp tölvuna

Heilsa

Þess vegna ættir þú alltaf að setja klósettlokið niður áður en þú sturtar

Maðurinn

Vanþroskað tvíburafóstur fjarlægt úr heila ársgamallar stúlku

Tækni

100 milljónir hafa kosið: Hér eru hin sjö nýju undur veraldar 

Lifandi Saga

Hvert var banamein Elvis Presleys?

Maðurinn

Angistargenið er nú fundið

Náttúran

Glæpir borga sig

Náttúran

Af hverju límist lím ekki við innra byrði túbunnar?

Maðurinn

Vísindamenn hafa komist að rót mannvonskunnar: Fræðist um verstu hliðar ykkar

Lifandi Saga

Refsiföngum í síðari heimsstyrjöldinni fórnað 

Maðurinn

Af hverju eiga karlmenn auðveldara með að fá fullnægingu en konur?

Maðurinn

Leiðbeiningar um uppeldi: Reiðilestur veldur niðurbroti í heila

Er skaðlegt að halda aftur af hnerra?

Maður hnerrar til að hreinsa ryk, slím og aðskotahluti úr öndunarveginum, en haldi maður aftur af hnerranum situr þetta kyrrt og heldur áfram að valda óþægindum.

Maðurinn

ÁSKRIFT AÐ VÍSINDI.IS

Prófaðu í 14 daga ókeypis!

  • Fullur aðgangur að vefnum okkar með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Lifandi vísindi/Lifandi saga í rafrænni útgáfu á vefnum,
  • Aðeins 1.690 krónur á mánuði.
  • Engin skuldbinding – Þú getur hætt hvenær sem er.

ÁSKRIFT AÐ TÍMARITINU

Þrjú tölublöð + gjöf: Skemmtilegur sjónauki
  • Þrjú næstu tölublöð Lifandi vísinda/Lifandi sögu – sent heim til þín – eins færðu lítinn og vandaðan sjónauka að gjöf.
  • Fullur aðgangur að vefnum okkar – visindi.is – með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Spennandi greinar og flottar myndir sem svala forvitni þinni.
  • Þú getur hætt eftir tilboðið en ef þú heldur áfram skuldbindur þú þig aðeins þrjú tölublöð í einu og þú getur sagt upp hvenær sem sem og klárar þá tímabilið sem er hafið.
  • Venjuleg áskrift – þrjú tölublöð – kostar aðeins 7.590 kr

Sjónauki og þriggja blaða áskrift – Alls 3.800 kr.

Lifandi vísindi

Lyf

Lifandi saga

Search

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Innskráning

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.