Baráttan fyrir loftslaginu: Upp úr 1980 fylgdust vísindamenn áhyggjufullir með framvindu mála. Ósonlag hnattarins var að tætast í sundur sem bein afleiðing af gríðarlegri losun manna á CFC-gastegundum. Bót var ráðin á þessu með Montreal-sáttmálanum árið 1989. Og nú virðist útlit fyrir að þessi hörmulega þróun sé loksins að snúast við.
Ef þú telur að bolmagn allra þjóðríkja heims og pólitískur vilji geti ekki breytt ástandi loftslagsins, þá skaltu lesa aðeins meira.
Ný rannsókn bendir nefnilega til þess að Montreal-sáttmálinn sem tók gildi árið 1989, hafi áorkað því að gatið á ósonlaginu yfir suðurpólnum hafi hætt að stækka – eða jafnvel að það sé að lokast. Það að ósonlagið yfir Suðurskautslandinu sé að jafna sig svo mikið sem raun ber vitni, felur einnig í sér að margar uggvænlegar breytingar í lofthjúp suðurhvels stöðvist.
Viðlíka breytingar má t.d. greinilega sjá í Ástralíu. Ef gatið í ósonlaginu hefði stækkað ennþá meira myndi suðurhluti Ástralíu verða fyrir mun langvinnari og erfiðari þurrkaskeiðum vegna breytinga í skotvindinum. En hið gagnstæða hefur komið í ljós. Regnið er að snúa til baka.
Prófessor í lífefnafræði við Melbourne University útskýrir þessa þróun svona fyrir vísindatímaritinu Science Alert:
Það hefur þrengt að þeim veðrakerfum sem flytja okkur kuldaskilin við suðurpólinn. Þess vegna hefur suðurhluti Ástralíu þurft að þola minnkandi úrkomu síðastliðin 30 ár. Ef breyting verður á þessari þróun, þá eru það sannarlega góðar fréttir.
Árið 2018 gat Alþjóðlega veðurfræðistofnunin greint frá því að ósonlagið – sem er einn mikilvægur þáttur í heiðhvolfinu – hefur styrkst um 1 – 3% á hverjum áratug frá árinu 2000.
Sama ár, 2018, svipti NASA og National Oceanic and Athmospheric Administration, NOAA, hulunni af því hvernig ósonlagið yfir suðurpólnum væri að eflast með afar jákvæðum hætti.
Milli 15 – 50 kílómetra yfir yfirborði jarðar – uppi í heiðhvolfinu – er að finna 90% af ósonlagi hnattarins. Og það var í þessari hæð sem vísindamenn við NASA og NOAA gátu nú skrásett minnsta gatið yfir suðurpólnum frá árinu 1982.
Hinkrið með að skála í kampavíni
Áður en við tökum tappann úr kampavínsflöskunni og fögnum: „Okkur tókst það“, eru nokkrar staðreyndir sem við ættum að hafa í huga.
Í Kína er ólöglegum CFC-gastegundum sem brjóta niður ósonlagið ennþá sleppt út í tonnatali.
Vísindamenn nota öllu hófsamari lýsingu þegar þeir lýsa þeirri jákvæðu þróun sem varðar gatið yfir suðurpólnum. Þeir vita nefnilega sem er að þetta getur breyst afar skjótt. Og það hafa þeir reynt áður.
Margt bendir til þess að öllu minna gat á ósonlaginu yfir norðurpóli sé nú að vaxa. Um vetur missir ósonlagið styrk sinn yfir báðum pólum. Gatið yfir suðurpóli er þó mun stærra.
En veturinn 2019 – 2020 var hitastig í heiðhvolfinu lægra en venjulega og öflugir vindar sem blása um norðurpólinn lokuðu þannig inni kalt loft sem varð til þess að ósongatið stækkaði. Það er þó engin ástæða til að hafa áhyggjur samkvæmt ESA sem segir að ósonlagið muni fara að lokast þegar í apríl.
Hvernig myndast ósonlagið?
Hvernig myndast ósonlagið?
Ósonmyndun á sér stað í lofthjúpnum þegar útfjólubláir geislar sólar kljúfa súrefnissameindir (O2) í ildisfrumeindir (O) sem hvarfast saman og mynda óson (O3).
Þetta efnaferli í lofthjúpnum þar sem ósonið myndast náttúrulega og brotnar niður, var áður fyrr í jafnvægi en eftir að manneskjan tók að losa gastegundir sem brjóta niður ósonið hefur myndast ójafnvægi í ferlinu.
Ósonlagið er afar mikilvægt fyrir allt líf á jörðu. Ósonlagið dregur í sig útfjólubláa geislun sólar á stuttum bylgjulengdum og ver okkur þannig gegn hættulegum geislum sólarinnar.
