Ástralskir vísindamenn hafa skýrt hvernig risastjörnunni hefur tekist að rugla stjörnufræðinga í ríminu síðustu ár.
Stjarnan dró að sér athygli árið 2019 þegar birta hennar snarminnkaði.
Sveiflan var miklu stærri en þær sveiflur sem sjást hjá stjörnum með breytilegt birtustig og á stærð við Betelgás. Stjörnufræðingar þóttust líka sjá merki þess að stjarnan væri að því komin að brenna út og myndi því innan skamms enda ævina sem sprengistjarna.
Í lok árs 2019 féll ljósstyrkur stjörnunnar héðan séð. Til vinstri sést ljósið í janúar 2019 og til hægri sést það í desember 2019. Líklega hefur þetta stafað af stóru plasmagosi sem kólnaði í rykský sem skyggði á birtuna.
En á næstu mánuðum jókst birta stjörnunnar á ný og því þurfti að leita annarra skýringa. Ein þeirra reyndist sú að rykský hefði borið fyrir stjörnuna.
Áströlsku vísindamennirnir hafa nú greint ljós og birtusveiflur stjörnunnar síðan 2019 og borið niðurstöðurnar saman við reiknilíkön sem gætu veitt skýringar.
Niðurstaða þeirra er nú sú að stjarnan sé alls ekki útbrunnin, heldur sé hún enn á næstsíðasta æviskeiði sínu og sé að brenna helíum í kjarnanum.
Betelgás á enn eldsneyti
Rauðar risastjörnur eins og Betelgás halda tilveru sinni áfram þótt allt vetni sé á þrotum. Þess í stað fer stjarnan að brenna helíum og enn þyngri frumefnum.
1. Vetni er brennt fyrst
Eins og aðrar stjörnur bræddi Betelgás saman vetnisfrumeindir í helíum á löngum hluta æviskeiðsins. Samruninn verður í kjarnanum (gult). Enginn samruni verður í ytri lögum.
2. Helíumsamruni tekur við
Í næsta fasa tekur stjarnan að bræða saman helíum í kolefni í kjarnanum (blátt). Vetnissamruni heldur áfram í þunnu lagi yst í kjarnanum. Betelgás er í þessum fasa.
3. Samruni þyngri frumefna
Í síðasta fasanum sem aðeins tekur nokkur hundruð þúsund ár, stöðvast vetnissamruni alveg en innst í kjarnanum bræðir stjarnan fyrst saman kolefni og svo þyngri frumefni (grátt), þar sem járn er þyngst.
Hefðbundnar sveiflur í birtu stjörnunnar stafa af því að efni flyst upp og niður milli laga. Þetta veldur þrýstibylgjum sem hafa áhrif á ljósið í tveimur fösum. Annar stendur yfir í 185 daga en hinn í 400 daga.
Birtufallið 2019 telja þeir vissulega hafa stafað af rykskýi
Risastjarna í grenndinni
- Nafn: Betelgás.
- Gerð: Breytileg rauð risastjarna.
- Massi: Milli 16,5 og 19 sólmassar.
- Þvermál: 750 þvermál sólar.
- Fjarlægð frá jörðu: 530 ljósár.
Greiningarnar sýna líka að Betelgás er minni en áður var talið. Hún er um 750 sinnum stærri en sólin en ekki 1.100 sinnum.
Aftur á móti sýna greiningarnar að fjarlægðin til Betelgásar héðan er um 530 ljósár en ekki 750. Það er þó næg fjarlægð til þess að lífi á jörðinni mun ekki stafa hætta af því þegar hún springur sem í fyrsta lagi verður eftir 100.000 ár.
