Súrefni steig upp úr hafinu: Eldsneyti lífsins
Þú andar að þér 2.000 lítrum af því á degi hverjum og það finnst hvarvetna í alheimi. En það hvernig súrefni steig upp í lofthjúpinn og gerði jörðina byggilega hefur verið ein helsta ráðgáta vísindanna. Þar til nú.
Súrefni: Hvað er súrefni – og er hægt að fá of mikið af því?
Þú ert stöðugt umlukinn súrefni og frumur þínar brenna frumefninu í 24 tíma á sólarhring. En hvað veistu í raun um þetta merka gas lífsins?
Kolefni: Þúsundþjalasmiður náttúrunnar
Kolefni er eitt mikilvægasta frumefnið og á þátt í aragrúa efnasambanda, allt frá DNA yfir í demanta.
Frumefni jarðar
Frumefni jarðar eru efnafræðilegir byggingarsteinar og með þeim er hægt að byggja nánast hvað sem er. Þau samanstanda af frumeindum sem aftur samanstanda af róteindum, nifteindum og rafeindum. Hér er dálítill fróðleikur um frumefni jarðar, geislavirk frumefni og samsætur.
Stiklað á stóru um lotukerfið á 10 mínútum
Lotukerfið kom skipan á frumefnin. Hver fann það upp og hvað merkja tölurnar? Hér má fræðast um lotukerfið og tilraunir sérfræðinga við að finna ný frumefni.
Fosfór: Ljósgjafinn
Frumefni númer 15, fosfór, er fágætt efni með einstaka eiginleika: Fosfór getur lýst í myrkri, það getur kviknað í því af sjálfu sér – og svo er fosfór ákaflega mikilvægt fyrir líkama þinn.
Brennisteinn: Gulur og gagnlegur
Þefdýr geta þakkað frumefni númer 16 fyrir varnir sínar – en brennisteinn er einnig nauðsynlegur lifandi verum.
Antímon: Frá hægðarlyfi í iPads
Antímon er frumefni númer 51 í lotukerfinu. Antímon hefur sérstaka eiginleika og er baneitrað en var á miðöldum m.a. notað sem hægðarlyf.
Járn: Ofurfrumefni náttúrunnar
Járn er eitt algengasta frumefni jarðar og skiptir sköpum fyrir bæði náttúru, dýr og menn.
Kvikasilfur: Fallegt en eitrað
Kvikasilfur er fágætur, fallegur og eitraður fljótandi málmur sem er m.a. notað til að vinna gull.
Súrefni: Frumefni lífsins
Þegar manneskjan mun dag einn stíga fæti niður á lífvana yfirborð Mars skiptir eitt frumefni sköpum: Súrefni. Því án frumefnis nr. 8 í lotukerfinu getum við ekki lifað.
Kalk: Nauðsynlegt fyrir lífið
Frumefni númer 20, kalsín, er nauðsynlegt fyrir lifandi lífverur, jafnt frumur sem og tennur og bein.
Blý: Þungt og eitrað
Blý er þungur og eitraður málmur sem óverðskuldað hefur hlotið heiðurinn fyrir ágæti blýantsins.
Gull: Goðsagnarkennt ofurefni
Frumefni númer 79 er gull, líklega þekktasta frumefni heims. Það hefur alla tíð verið eftirsótt af háum sem lágum og gull býr yfir eiginleikum sem gera það nytsamt fyrir margra hluta sakir.
Neon: Litlaust og litskrúðugt
Frumefni númer 10 er neon sem er í sjálfu sér litlaust gas en því má breyta í litrík auglýsingaskilti.
Osmín: Þungt og illa lyktandi
Osmín er eitt af þyngstu frumefnunum í lotukerfinu – og jafnframt það sem lyktar hvað verst.
Joð: Fágætt efni með undraverða eiginleika
Frumefni númer 53, joð, er þekkt fyrir að vera sótthreinsandi og græðandi. En joð býr yfir mörgum öðrum undraverðum eiginleikum.
Astat: Sjaldgæfasta frumefni heims
Frumefni númer 85 í lotukerfinu er astat, sjaldgæfasta frumefni heims sem er afar gagnlegt í krabbameinsmeðferðum.
Kísill: Sandur, gler og flögur
Frumefni dagsins er kísill – ótrúlega magnað efni sem finnst í sandi og er notað m.a. til að framleiða gler og tölvuflögur.
Arsen: Eitraður fjöldamorðingi
Frumefni 33 í lotukerfinu er arsen – betur þekkt sem arsenik – sem er þekkt efni í mörgum morðsögum
Flúor: Tannkrem og samsæri
Hér er mætt frumefni númer 9, flúor, sem hvarfast við nánast öll önnur efni í lotukerfinu – oft með undraverðum áhrifum.
Bór: Fælna frumefnið
Bór, frumefni númer 5 í lotukerfinu er „fælið“ frumefni, sem þó er nauðsynlegt öllum jurtum.
