Meiðandi athugasemd eða þá að allt er í drasli heima fyrir – sama hvað það er sem tendrar kveikiþráðinn – þú ert aðeins tvær sekúndur frá reiðisprengju.
Heilinn þinn er alltaf tilbúinn til að hefja kröftuga keðjuverkun sem dreifist um líkamann eins og eldur í sinu – ef þú leyfir því að gerast. Þannig að ef þú vilt halda ró þinni þá er um að gera að halda niðri í sér andanum og telja upp að tveimur.
Fylgstu með baráttu heilastöðvanna sekúndu fyrir sekúndu þar sem ákveðið er hvort þú heldur tilfinningum þínum í skefjum eða springur úr reiði.
0 SEKÚNDUR
Skynfærin erfiða
Við komum þreytt heim úr vinnunni og komum samstundis auga á allt draslið á heimilinu. Enn og aftur neyðumst við til að klofa yfir leikföng sem einhver hefur skilið eftir á gólfinu og á eldhúsborðinu er óhreina leirtauið enn óhreyft, þó svo að makinn hafi lofað að ganga frá því.
90 milljón sjónfrumur aftast í auganu þeyta áfram taugaboðum gegnum heilann yfir í aftasta hluta heilabarkarins.
Taugaboð þeytast fram og til baka í höfðinu. Boðin lenda m.a. í dreka heilans, en um er að ræða tvö svæði lengst inni í heilanum, með svipaða lögun og rækjur.
Hér eru skynhrifin geymd en aftur á móti vistast eldri minningar hér og þar í heilanum þar sem þær tengjast í eins konar púsluspili sem á þátt í að ákvarða hvernig við bregðumst við.
Erfðastökkbreytingar gera Evrópubúa reiða
Vísindamenn hafa fundið gen sem ákvarðar hversu skapmikil við verðum.
Árið 2009 fór hópur einstaklinga í DNA-próf og var um leið beðinn um að svara spurningalista sem gæti sýnt hversu tilhneigingu þeirra til að verða reiðir. Vísindamennirnir að baki tilraunarinnar komust að því að þeir sem höfðu ákveðna stökkbreytingu í geninu DARP-32 voru reiðari en þeir sem ekki höfðu þessa stökkbreytingu.
DARPP-32 getur haft áhrif á skapgerð okkar en genið stjórnar virkni reiðistöðva heilans. Þegar vísindamennirnir fóru yfir niðurstöðurnar komust þeir einnig að því að stökkbreytingin var mun algengari meðal Evrópubúa en meðal Afríkubúa.
Það gæti þýtt að aðstæður í Evrópu gerðu það að ávinningi fyrir forfeður okkar að vera reiðir. Fólk með stökkbreytinguna átti því meiri möguleika á að fjölga sér.
0,5 SEKÚNDUR
Skynsemin ræðst til atlögu við reiðina
Tæplega hálf sekúnda er liðin frá því að við komum auga á draslið og rafboðin hafa nú borist möndlu heilans og framheilaberkinum.
Mandlan hýsir tilfinningar okkar og í henni blandast saman ný skynhrif og ógrynni minninga um fyrri reiðiköst. Mandlan hrærir upp sérstakri líðan í heilanum, án afskipta skynseminnar og undirbýr sendingu æsingarboðanna út í hvern einasta vöðva líkamans.
Skynsemin hefur enn tök á að fara með sigur af hólmi. Rétt fyrir aftan ennið er svokallaður framheilabörkur sem sér okkur fyrir dómgreind sem metur hvort rétt sé að reiðast.
Dómgreindin greinir orsakir vandans og reynir að spá fyrir um afleiðingar gerða okkar.
Ef dómgreindarstöðin kemst að þeirri niðurstöðu að best sé að slaka á í þessum aðstæðum eru rafboð send til möndlunnar. Merkin frá framheilaberki geta hindrað hina ólgandi reiði í tilfinningastöðvum.
1. Mandla heilans undirbýr sig
Skynhrifin blandast saman við gamlar minningar og taugaboðin berast til möndlu heilans sem býr sig undir að senda reiðiboð út í líkamann.
2. Dómgreindin skiptir sér af
Heft taugaboð frá framheilanum reyna að stöðva reiðina í möndlunni en áformin heppnast ekki.
3. Líkaminn látinn vita
Mandla heilans sendir taugaboð um að undirbúa reiðikastið út í allan líkamann.
1. Mandla heilans undirbýr sig
Skynhrifin blandast saman við gamlar minningar og taugaboðin berast til möndlu heilans sem býr sig undir að senda reiðiboð út í líkamann.
2. Dómgreindin skiptir sér af
Heft taugaboð frá framheilanum reyna að stöðva reiðina í möndlunni en áformin heppnast ekki.
3. Líkaminn látinn vita
Mandla heilans sendir taugaboð um að undirbúa reiðikastið út í allan líkamann.
1 SEKÚNDA
Reiðin berst um líkamann
Ótalmargar minningar um fyrri gremju virka eins og eldsneyti á reiðina sem kraumar í möndlunni og skynsemisstöðvarnar hallast helst að því að ráðist sé til atlögu.
Reiðin nær völdum í heilanum. Ekkert stendur í vegi fyrir möndlunni sem sendir ógrynni taugaboða út í mænuna sem svo berast til allra hluta líkamans.
Meðal mikilvægustu móttökustöðvanna er dreifistöð reiðinnar, öðru nafni nýrnahettur sem er að finna á ofanverðum nýrunum.
Kjarni þeirra felur í sér frumur sem virkjast af rafboðum möndlunnar og hefjast strax handa við að dæla adrenalíni út í blóðið.
4. Nýrnahettur virkjaðar
Taugaboðin komast í nýrnahetturnar þar sem þær virkja frumurnar innst í líffærinu.
5. Frumur losa adrenalín
Virku frumurnar hefjast handa við að losa hormónið adrenalín út í blóðrásina.
6. Hormón dreifast
Hormónin berast með blóðinu um allan líkamann.
4. Nýrnahettur virkjaðar
Taugaboðin komast í nýrnahetturnar þar sem þær virkja frumurnar innst í líffærinu.
5. Frumur losa adrenalín
Virku frumurnar hefjast handa við að losa hormónið adrenalín út í blóðrásina.
6. Hormón dreifast
Hormónin berast með blóðinu um allan líkamann.
1,5 SEKÚNDA
Adrenalín undirbýr líkamann fyrir átök
Heilt syndaflóð taugaboða frá möndlunni ýtir undir framleiðslu adrenalíns og stuðlar að auknu flæði þess til líffæranna.
Svitakirtlarnir byrja að losa vökva upp á yfirborð húðarinnar á meðan vöðvarnir umhverfis æðarnar breyta dreifingu blóðsins um líkamann. Afar nákvæm starfsemi rafboða sem stjórnar hjartslætti okkar, án þess að meðvitund okkar komi við sögu, veldur örari hjartslætti.
Lungun reyna að draga til sín meira súrefni og vöðvum líkamans berast boð um að búa sig undir átök. Í lifrinni gerir adrenalínið það að verkum að frumurnar ganga á sykurforðann og senda aukalega orku út í blóðrásina.
Allt gegnir þetta einum og sama tilgangi sem er að færa okkur nægilega orku til að springa úr reiði.
7. Hjartsláttur eykst
Adrenalínið og taugaboð heilans valda því að hjartslátturinn verður örari og sömu sögu er að segja af starfsemi lungnanna.
8. Lifurinn losar sykur
Þegar adrenalín binst viðtökum í lifrinni losa lifrarfrumurnar sykur út í blóðið.
7. Hjartsláttur eykst
Adrenalínið og taugaboð heilans valda því að hjartslátturinn verður örari og sömu sögu er að segja af starfsemi lungnanna.
8. Lifurinn losar sykur
Þegar adrenalín binst viðtökum í lifrinni losa lifrarfrumurnar sykur út í blóðið.
2 SEKÚNDUR
Frumusamstarf knýr reiðiköst
Orkuflóðbylgja dreifist um allan líkamann og við nærumst á tilhugsuninni um að gefa reiðinni lausan tauminn og að springa úr reiði.
Allar vöðvatrefjar líkamans soga til sín súrefni og orku úr blóðinu. Aflöngu frumurnar flytja lífræna eldsneytið til hvatberanna, orkustöðva frumnanna sem umbreyta orkunni í sykursameindunum í ATP-orkuefnið.
ATP-orkuefnið veldur því að tvær gerðir próteinstrengja sem liggja meðfram hvor sinni frumu, ná tökum hvor á öðrum og toga frumuendana í átt að hvor öðrum. Með þessu móti styttast frumurnar og þetta gerir það að verkum að allur vöðvinn dregst saman.
9. Vöðvarnir fá orku
Sykur og súrefni berast til vöðvanna og öðlast upptöku í frumunum.
10. Orku breytt í ATP
Hvatberar nota súrefni til að umbreyta orku úr sykri í ATP-orkuefni sem síðan dreifist um gjörvalla frumuna.
11. Vöðvar dragast saman
ATP gerir próteintrefjum kleift að ná taki hver á annarri og draga vöðvatrefjarnar saman.
9. Vöðvarnir fá orku
Sykur og súrefni berast til vöðvanna og öðlast upptöku í frumunum.
10. Orku breytt í ATP
Hvatberar nota súrefni til að umbreyta orku úr sykri í ATP-orkuefni sem síðan dreifist um gjörvalla frumuna.
11. Vöðvar dragast saman
ATP gerir próteintrefjum kleift að ná taki hver á annarri og draga vöðvatrefjarnar saman.
Svona sigrar skynsemin reiðina
Við fyllumst gremju þegar við komum auga á draslið eftir fjölskylduna en framheilabörkurinn nær að hefta taugaboð möndlunnar með þeim afleiðingum að reiðin dvínar.
Við þessar aðstæður borgar sig að telja sekúndurnar og leyfa skynseminni að taka völdin.
Reiði færir okkur velgengni í lífinu
Óhófleg reiði er skaðleg en vísindamönnum hefur þó tekist að færa sönnur á að við eigum ekki ávallt að hafa hemil á reiðinni.
Reiði gerir okkur sáttari
Í viðamikilli rannsókn sem unnin var við Harvard háskóla í Bandaríkjunum, spurðu vísindamenn hóp þátttakenda þess með hvaða móti þeir réðu við reiði og hvort þeim fyndist þeir vera sáttir í einkalífi, svo og í starfi. Niðurstöðurnar leiddu í ljós að þeir sem voru vanir að gefa reiðinni lausan tauminn voru jafnframt þeir sem voru hvað sáttastir við lífið og tilveruna.
Reiði gagnast okkur við ákvarðanatöku
Önnur tilraun gekk út á að reita hóp tilraunaþátttakenda til reiði og því næst að lesa nokkrar vænlegar og slælegar röksemdir. Reiðu einstaklingarnir virtust eiga auðveldara með að sjá í gegnum slæmar röksemdir en hinir.
Reiði vinnur bug á ótta
Rannsóknir hafa leitt í ljós að reiði gagnast okkur ef við hræðumst. Reiðir einstaklingar eru viljugri til að taka áhættu en ella og eru að sama skapi bjartsýnni á að allt fari á besta veg.
