Úranus er gasrisi og hefur því ekki fast yfirborð. Ásamt Neptúnusi er samsetning gastegunda Úranusar nokkuð frábrugðin gastegundum Júpíters og Satúrnusar. Því eru Úranus og Neptúnus oft kallaðir ísrisar. Hér gefur að líta 10 áhugaverðar staðreyndir um Úranus.
1. Úr hverju er Úranus?
Úranus samanstendur einkum af vetni og helíum en þessi stóra bláa gaspláneta inniheldur einnig nokkuð af vatni, ammoníaki og metani.
Þvermál Úranusar er 50.724 km. Plánetan er þannig sú þriðja stærsta í sólkerfinu miðað við þvermál. Radíus Úranusar er 25.362 km og massi hans er 8.681 × 10^25 kg sem er 14 sinnum meiri en massi jarðar.
2. Fjarlægð til Úranusar
Fjarlægð Úranusar til sólar er um 3 milljarðar km sem er 19 sinnum lengra en fjarlægð jarðar til sólar. Þar sem Úranus er á braut um sólu sem er ekki alveg hringlaga, þá er fjarlægðin milli sólar og Úranusar breytileg. Fjarlægð frá Úranusi til jarðar er þannig á milli 2,5 milljarðar km og 3,1 milljarðar km.
Það tekur Úranus 84 ár að fara einn hring í kringum sólu. Hins vegar snýst Úranus afar hratt um öxul sinn. Einn sólarhringur á plánetunni er aðeins 17 klukkustundir.
3. Kaldasti lofthjúpurinn í sólkerfinu
Úranus er sú pláneta í sólkerfinu sem er með kaldasta lofthjúpinn en hitastigið í honum getur farið niður í mínus 224 gráður.
Lofthjúpur Úranusar samanstendur af 83% vetni, 15% helíum og 2% metan. Auk þess er þar að finna ammoníak, acetýlín, kolsýring, vatn og vetnissúlfíð.
4. Úranus liggur á hliðinni og snýst um sjálfan sig
Plánetan snýst um sjálfa sig rétt eins og aðrar plánetur en ólíkt öðrum plánetum snýst Úranus um öxul sem er nánast láréttur.
Fyrir vikið eru pólar Úranusar þar sem er miðbaugur á öðrum plánetum.
5. Hringir Úranusar
Úranus er, rétt eins og Satúrnus, umlukinn hringjum en það er erfitt að koma auga á flesta þeirra. Hringir Úranusar uppgötvuðust árið 1977.
Stjarnfræðingar telja að Úranus hafi alls 13 hringi og að þeir haldi formi sínu vegna svokallaðra smalatungla en til þessa hafa aðeins tvö slík tungl sést – Kordelía og Ófelía – þegar Voyager 2 flaug fram hjá Úranusi.
Árið 2007 tókst með hinum öfluga Keck II-sjónauka á Hawaii að greina hringi Úranusar frá hlið. Þær myndir sýna hringina eins og örmjó strik en það er einungis á 42 ára fresti hægt að greina þá með þessum hætti frá jörðu.
Athuganir hafa sýnt að hringirnir eru alls ekki óumbreytanlegir. Þegar myndir frá Voyager 2 sem flaug nærri Úranusi árið 1986, eru bornar saman við myndir frá Keck II, kemur í ljós að hringirnir sem eru næst yfirborði plánetunnar eru orðnir þéttari í sér og jafnframt að nú er til staðar efni á svæðum sem áður voru auð.
6. Úranus er einsleit pláneta
Eina könnunarfarið sem hefur sótt Úranus heim er Voyager 2 sem flaug nærri plánetunni árið 1986. Voyager 2 rannsakaði lofthjúp Úranusar og veðrakerfi sem myndast vegna liggjandi snúnings risans. Þá kom í ljós að vindhraðinn á Úranus getur orðið allt að 900 km/klst.
Myndir Voyager 2 sýna að Úranus er afar einsleit pláneta. Það grillir í þunnar skýjaslæður en þær eru langtum daufari en á hinum tveimur gasrisunum.
7. Tungl Úranusar
Úranus er með 27 tungl. Míranda, Aríel, Úmbríel, Títanía og Óberon eru þau fimm stærstu.
Stærsta tunglið Títanía er sundurskorið þvers og kruss af djúpum gjám.
8. Það rignir demöntum á Úranusi
Stjarnfræðingar telja að það rigni niður demöntum á Úranusi og Neptúnusi.
Vísindamenn frá Englandi, BNA og Tyrklandi hafa endurskapað aðstæður sem ríkja á Úranusi og Neptúnusi. Niðurstaða þeirra er sú að mögulega rigni demöntum á þessum tveimur stóru gasrisum.
Eins og áður hefur verið nefnt samanstendur lofthjúpur plánetanna einkum af vetni og helíum en þar er einnig umtalsvert magn af metani. Með því að pressa metan saman með þrýstingi sem nemur meira en 100.000 loftþyngdum og hita í meira en 3.000 gráður í sérstöku íláti tókst þessu teymi vísindamanna að gera metan fljótandi.
Þegar þeir lýstu síðan á vökvann með leysigeisla, mynduðust litlar svartar agnir. Þetta var kolefnið í metaninu sem var orðið að demöntum.
Vísindamennirnir telja að demantarnir falli eins og regndropar niður að miðju plánetunnar.
9. Fyrsta plánetan í nokkur þúsund ár
Breski stjarnfræðingurinn William Herschel uppgötvaði Úranus
Úranus er fyrsta plánetan sem uppgötvaðist frá því í fornöld. Menn þekktu þá þegar til fimm reikistjarna fyrir utan jörðina en þær eru Merkúr, Venus, Mars, Júpíter og Satúrnus.
Þann 13. mars, mörg þúsund árum síðar, fannst enn ein plánetan, þegar breski stjarnfræðingurinn William Herschel uppgötvaði Úranus.
10. Pláneta nefnd eftir konungi
William Herschel vildi nefna plánetuna í höfuðið á velunnara sínum, Georgi III Bretakonungi.
Aðrir stjarnfræðingar vildu frekar halda í þá hefð að nefna plánetur eftir guðum í rómverskum og grískum goðsögum.
Það var síðan hinn gríski guð Úranus, sjálfur himnaguðinn og faðir Satúrnusar sem varð fyrir valinu. Orðið Úranus er leitt af gríska orðinu „ouranus“ sem merkir „himnarnir“.
Rauntölur um Úranus
Radíus: 25.362 km Fjöldi tungla: 27 Fjarlægð til sólar: 2.871.679.082 km Hitastig á Úranusi: -216 °C
