Fosfór: Ljósgjafinn

Frumefni númer 15, fosfór, er fágætt efni með einstaka eiginleika: Fosfór getur lýst í myrkri, það getur kviknað í því af sjálfu sér – og svo er fosfór ákaflega mikilvægt fyrir líkama þinn.

BIRT: 05/12/2021

LESTÍMI:

2 mínútur

LESTÍMI: 2 MÍNÚTUR

 

Nafn: Fosfór – af gríska orðinu phosphorus (ljósgjafi) Sætistala: 15 Efnatákn: P

 

Fosfór er málmleysingi sem finnst aldrei í hreinu formi í náttúrunni, heldur einungis sem mismunandi fosföt.

 

Kalsíumfosfat er þannig mikilvægur þáttur í beinum okkar og í raun nauðsynlegt fyrir allar lífverur, þar sem það kemur fyrir í DNA, RNA og ATP sem og lípíðefnasamböndum sem mynda frumuhimnur. Án fosfórs væri líf, eins og við þekkjum það, óhugsanlegt.

 

Lesið meira um lotukerfið.

 

Fosfór glóir í myrkri

Iðnaðarframleiddur fosfór (hvítur fosfór) glóir í myrkri, sjálfkviknandi og þar að auki banvænt eitur sem eyðileggur lifrina við inntöku og brýtur niður beinvef ef gufunum er andað að sér.

 

Hættulegar eldspýtur með fosfór

Eldspýtur voru fyrst framleiddar upp úr 1830 og innihéldu m.a. hvítan fosfór. Það þurfti aðeins að strjúka þeim við gróft yfirborð til að kveikja á þeim. Fyrir vikið þóttu þær of hættulegar og var framleiðsla á þeim bönnuð. 

 

Í þeirra stað komu fram öryggiseldpýtur sem innihéldu önnur fosfórefnasambönd eða brennistein en til að kveikja á þeim þurfti sérstakan strimil.

 

Fosfór var í fyrsta sinn einangrað af hinum þýska Henning Brandt árið 1669 sem safnaði saman miklu magni af þvagi, nágrönnum sínum til mikillar armæðu. Hann sauð síðan vökann frá og vann með það sem eftir sat á margvíslegan máta.

 

Myndband: Sjáið sjálfskviknun fosfórs og hvernig það glóir í myrkri

BIRT: 05/12/2021

vinsælustu greinarnar

Lifandi vísindi

Lyf

Lifandi saga

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Innskráning

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Viltu lesa greinina?

Fáðu aðgang að visindi.is

Ókeypis í 2 vikur!

Eftir það kostar eingöngu 1.390 kr. á mánuði og enginn uppsagnarfrestur.

Innifalið er aðgangur að öllum greinum á vefnum ásamt rafræna útgáfu af nýjustu tölublöðunum.

  • Fullur aðgangur að visindi.is
  • Frábærar myndir og myndbönd
  • Aðgengilegt í öllum snjalltækjum
  • Fullur aðgangur að gríðarlegu magni eldri greina
  • Nýjustu tölublöðin í rafrænu formi

Núverandi áskrifendur að tímaritinu fá að sjálfsögðu ókeypis aðgang að vefnum og þurfa bara að virkja aðgang sinn hér.

Ef þú ert þegar áskrifandi að visindi.is