LESTÍMI: 7 MÍNÚTUR
Hvað er metan?
Lengst undir jökulköldum sjónum í Norður-Íshafinu leynist tifandi tímasprengja. Á kafi í frosnum jarðlögum á hafsbotninum er að finna gríðarmiklar birgðir af skaðlegu gróðurhúsalofttegundinni metani.
Formúlan fyrir metan er CH4 en um er að ræða einkar sterka gróðurhúsalofttegund. Samanborið við koltvísýring drekkur metan í sig allt að 84 sinnum meiri varma.
Vísindamenn hafa varað við því í áraraðir að sífrerinn á botni Norður-Íshafsins geti bráðnað og leyst úr læðingi metangas sem þá geti streymt upp úr sjónum og komist út í andrúmsloftið þar sem það muni auka gróðurhúsaáhrifin til muna.
Nú er engu líkara en að sprengjan sé í þann veg að springa.
Hlýir hafstraumar þurrka upp sífrerann á botni Íshafsins og leysa úr læðingi mikið magn metans. Metangasið stígur upp á yfirborðið sem loftbólur og eykur gróðurhúsaáhrifin í andrúmsloftinu.
Haustið 2020 veitti fjölþjóðlegt teymi vísindamanna því eftirtekt að metan var farið að seytla út á 350 metra dýpi í Laptev-hafi sem gengur suður úr Norður-Íshafinu, norðan Síberíu.
Á 300 metra dýpi var styrkur gróðurhúsalofttegundar þessarar 400 falt meiri en venjulega.
Vísindamenn telja að leki metangass í Norður-Íshafinu hafi orsakast af hækkuðu hitastigi hafstraumanna í Atlantshafinu sem renna út í Íshafið.
Igor Semiletov sem er í forsvari fyrir vísindamannateymið, sagði í viðtali við breska dagblaðið The Guardian, að lekinn í Íshafinu væri langtum meiri en áður hefði sést.
„Þetta er alveg nýr kapítuli (í sögu hnatthlýnunar, ritstj.). Þetta kann mögulega að hafa alvarlegar afleiðingar á loftslagið en stunda verður frekari rannsóknir áður en hægt er að segja nokkuð fyrir víst,“ segir Igor Semiletov.
Munurinn á metani og CO2
Metan er öflug gróðurhúsalofttegund sem heldur betur hita en CO2.
Hins vegar er lofttegundin líka svokölluð skammlíf gróðurhúsalofttegund og helmingunartími í andrúmsloftinu 10-12 ár.
Þetta þýðir að metan veldur aðeins helmingi meiri skaða eftir tæpan áratug í andrúmsloftinu.
Eftir 500 ár mun metangasið vera að mestu horfið og hlýnandi áhrif þess sömuleiðis.
Til samanburðar er helmingunartími CO2 u.þ.b. 35.000 ár í lofthjúpnum en það er langt frá því að vera eins skaðlegt og metan fyrstu 10-12 árin.
Metanlosun hefur aukist gífurlega
Hamfarirnar eru yfirvofandi víðar en aðeins á hafsbotni Íshafsins. Undir sífreranum í Kanada og Síberíu er að finna mikið magn metans sem losnar út í andrúmsloftið, jafnframt því sem hitastig jarðar hækkar.
Þá leiddi viðamikil dönsk rannsókn á Grænlandi árið 2018 einnig í ljós að jöklar þar í landi losa mikið magn af metani út í andrúmsloftið.
Ef marka má gögn frá jarðfræðistofnun Bandaríkjanna veldur óstöðugleiki metans á heimskautasvæðunum mjög alvarlegri hættu sem falið getur í sér skyndilegar loftslagsbreytingar.
Lekinn er þegar farinn að skapa vandamál.
Í ljós kom í skýrslu sem gefin var út í tengslum við vísindatímaritið Nature árið 2020, að hlutfall metans í andrúmsloftinu hefur aukist um 150% á síðustu þremur áratugum.
Loftslagsráð Sameinuðu þjóðanna metur sem svo að metan eigi sök á fimmtungi allrar hnatthlýnunar í dag á meðan 75% stafi af koltvísýringslosun.
Þannig aukast metangróðurhúsaáhrifin
Hlýir loftstraumar þurrka upp Norðurheimskautið
Hnatthlýnun veldur því að hitastigið í Atlantshafinu hækkar. Þegar hlýrri hafstraumar frá Atlantshafinu streyma inn í Norður-Íshafið við Svalbarða hitnar sjávarhitinn þar jafnframt.
Metangas vellur upp á yfirborðið
Hækkaður sjávarhiti á Norðurheimskautinu bræðir sífrerann á hafsbotni. Sífrerinn (einnig svæðin á landi) felur í sér um 1,4 gígatonn af metangasi. Þegar hann bráðnar stígur metangas upp á sjávarborðið í formi lítilla loftbóla.
Metan eykur á gróðurhúsaáhrifin
Metan berst út í andrúmsloftið þar sem það eykur gróðurhúsaáhrifin. Metan, ásamt öðrum gróðurhúsalofttegundum, endurkastar hluta af geislum sólar og sendir þá til jarðar, með þeim afleiðingum að hnatthlýnun eykst.
Hvaðan kemur metan?
Metan er gróðurhúsalofttegund sem mestmegnis stafar af mannavöldum.
Alls 60 prósent metans í andrúmsloftinu á rætur að rekja til mannlegrar iðju, mestmegnis í landbúnaði, á meðan hin 40 prósentin eigi rætur að rekja til votlendis í náttúrunni, á borð við fenjamýrar.
Alls losna um 570 milljón tonn af metani út í andrúmsloftið ár hvert.
Mesta losunin á rætur að rekja til kúa og annarra jórturdýra.
Háþróuð meltingarfæri dýranna brjóta niður örverur í plöntutrefjunum sem dýrin leggja sér til munns og niðurbrotið orsakar gerjunarferli þar sem m.a. myndast metan.
Þegar kýrin ropar eða leysir vind losar hún metan út í andrúmsloftið. Ein mjólkurkýr losar að meðaltali 500 lítra af metangasi á dag.
Olíu- og gasvinnsla á að sama skapi þátt í að meira metan berst út í andrúmsloftið.
Í rannsókn frá árinu 2020 sýndu vísindamenn við bandaríska Rochester-háskólann fram á að olíu- og gasiðnaðurinn hefur valdið losun á 25 til 40 prósent meira metani frá árinu 1870 en áður var talið.
Niðurstöður þeirra byggja á rannsóknum á ískjörnum sem boraðir voru upp á Grænlandi en þeir innihalda upplýsingar um loftslagið áður fyrr, m.a. magn metans í andrúmsloftinu sem greina má í litlum loftbólum í ísnum.
Hvað veldur mestri metanlosun?
Landbúnaður og úrgangur: 240 milljón tonn
Votlendi (fenjasvæði o.þ.h.): 200 milljón tonn
Notkun og framleiðsla jarðeldsneytis: 131 milljón tonn
Önnur náttúruleg losun (siffreri, höf, villt dýr o.s.frv.) – 50 millj. tonn
Brennsla lífmassa og lífeldsneytis – 36 milljónir tonn
Maðurinn losar líka metan – en mjög lítið. Maður losar u.þ.b. 0,12 kg af metani á ári á meðan kýr losar 1000 sinnum meira. Einn milljarður nautgripa losar 130 sinnum meira metan á hverju ári en 7,7 milljarðar manna.
Þang hindrar kúaprump
Baráttan við að hefta metanlosun og að óvirkja þessa tifandi tímasprengju fyrir andrúmsloft okkar er til allrar hamingju vel á veg komin.
Vísindamenn víða um heim róa að því öllum árum að útbúa nýja tegund fóðurs fyrir kýr sem ekki veldur því að kýrnar leysi vind.
Hægt er að minnka metanframleiðslu í vömbum kúa um allt að tíu af hundraði með því að bæta fitu í fóðrið, ef marka má nýjustu rannsóknir.
Vísindamenn telja að breyting á fóðri gæti dregið úr losun metans frá kúm. Þar er meðal annars unnið að rannsóknum í að bæta við fitu og þangi.
Aðrir eru að kanna hvort hægt sé að binda metan í loftinu og breyta því í koltvísýring sem ekki er eins öflugur.
Í rannsókn einni sem gerð var árið 2019 mæltu vísindamenn m.a. með því að sett yrðu upp loftræstitæki sem soga í sig loft og umbreyta metani í CO2 með notkun hvarfakúta gerðum úr málmi, t.d. geislasteini.
Með því að breyta metani í CO2 yrði mögulega unnt að draga úr hnatthlýnun sem nemur einum sjötta, segja vísindamenn.
Birt: 30.11.2021
ANDREAS EBBESEN JENSEN
