Lestími: 6 mínútur

Ofursmitberar smita marga af kórónuveiru

Í byrjun febrúar komst breskur karlmaður á forsíður dagblaðanna fyrir að hafa smitað ellefu manns af kórónuveiru í fjórum ólíkum löndum. Skömmu síðar hlotnaðist eldri konu í Suður-Kóreu einnig sami vafasami heiður en þarlend yfirvöld töldu hana hafa smitað alls 37 manns í söfnuði hennar.

Í báðum þessum tilvikum eru smitberarnir kallaðir ofursmitberar, því þeir höfðu valdið smiti sem var miklu víðtækara en gerist og gengur. Samkvæmt upplýsingum frá Alþjóðaheilbrigðismálastofnuninni (WHO) smitar hver einstaklingur að jafnaði 2-2,5 aðra.

Í stuttu máli um nýju kórónuveiruna

Nýja kórónuveiran hefur í nokkra mánuði gengið undir heitunum 2019-nCoV og Wuhan kórónuveiran.

Á blaðamannafundi sem haldinn var 11. febrúar 2020 kynnti Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin (WHO) hins vegar nýju kórónuveiruna opinberlega, svo og sjúkdóminn sem hún veldur.

Veiran hefur hlotið heitið SARS-CoV-2 sem er stytting á heitinu „Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirus 2“ en sjúkdómurinn kallast nú Covid-19.

Hvers konar veiru er um að ræða?

SARS-CoV-2 er svokölluð kórónuveira. Um er að ræða veirutegund sem á sök á flestum kvefpestum vetrarins sem að öllu jöfnu eru vægar. Í einstaka tilvikum geta kórónuveirur á hinn bóginn stökkbreyst og borist frá dýrum til manna og í slíkum tilfellum geta þær orðið varhugaverðar.

Sjúkdómarnir SARS og MERS eru jafnframt kórónuveirur.

Hvernig verða þær til?

Talið er að nýja kórónuveiran hafi fyrst myndast á dýramarkaði í kínversku stórborginni Wuhan. Þar þykir sennilegt að veiran hafi borist með dýrum og þaðan hafi borist smit í einstakling sem komst í tæri við hana.

Enn er ekki vitað fyrir víst frá hvaða dýri fyrsta smitið barst en undanfarið hefur verið talið að annað hvort sé um að ræða slöngu, leðurblöku eða hreisturdýr.

Hvernig berst smitið?

Veiran smitast manna á meðal og vísindamenn telja veiruna einkum berast með dropasmiti, þ.e. þegar sýktur einstaklingur hóstar eða hnerrar. Smit getur þó einnig borist með saur.

Samkvæmt upplýsingum frá Alþjóðaheilbrigðismálastofnuninni (WHO) berst smit frá sýktum einstaklingum að öllu jöfnu til 2-2,5 annarra meðbræðra þeirra.

Hversu margir hafa smitast?

Í upphafi faraldursins voru flestir hinna smituðu í Kína en nú fyrirfinnast langflestir þeirra smituðu utan landamæra Kína.

Hægt er að fylgjast með smitþróuninni hér.

Hver eru einkennin?

Veiran getur leitt af sér einkenni á borð við hósta, gríðarlega þreytu, hita og öndunarerfiðleika. Í alvarlegum tilvikum getur sjúkdómurinn þróast yfir í lungnabólgu og líffærabilun.

Hvaða meðhöndlun er í boði?

Ef einkennin eru hósti, hiti og þreyta er veiran meðhöndluð líkt og hefðbundið kvef. Ef hinn smitaði veikist af lungnabólgu getur þurft að leggja hann inn.

Lungnabólgan sem veiran getur valdið orsakast nefnilega af veirusýkingu en ekki bakteríusýkingu og fyrir vikið koma sýklalyf ekki að gagni.

Meðhöndlunin felst í slíkum tilvikum í því að styrkja lungnastarfsemi þess sýkta og sjá honum fyrir nægilegum vökva.

Hversu margir hafa látist?

Mörg hundruð þúsund hafa látist á heimsvísu og dánartíðni af völdum nýju kórónuveirunnar er u.þ.b. 3,4 af hundraði. Til samanburðar má geta þess að dánartíðnin af völdum SARS nemur tíu hundraðshlutum.

Flestir þeirra sem hafa látist af völdum sjúkdómsins eru eldra fólk ellegar einstaklingar með veikt ónæmiskerfi.

Hægt er að fylgjast með smitþróuninni og dánartíðninni hér.

Ofursmitberar eða ofursmitsatburður

Þegar víðtæk hópsmit koma upp er iðulega talað um ofursmitbera. Samt er ekki um neitt eitt fyrirbæri að ræða sem vísindamenn hafa fullan skilning á og í rauninni veigra mörg yfirvöld sér við að nota hugtak þetta, því það getur falið í sér óþarfa jaðarsetningu.

Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin (WHO) upplýsir að þekkt sé að margir einstaklingar hafi smitast af sama smitinu en að í raun hafi þá frekar verið um að kenna mannmörgum atburðum umfram það að allt smitið hafi borist frá sama smitberanum.

Þó hefur reynst vandkvæðum bundið að fjarlægja einn tiltekinn einstakling alveg úr jöfnunni. Því þó svo að tími og staður skipti miklu máli fyrir smitdreifingu, þá eru ýmsir vísindamenn sammála um að sumt fólk smiti meira en annað, við réttu aðstæðurnar.

Ofursmitberar geta losað frá sér meira veirumagn

Í safngreiningu sem fram fór við Princeton háskólann í Bandaríkjunum kom m.a. fram að sumt fólk losar meira veirumagn í veikindum sínum en við á um aðra sem finna vart fyrir sjúkdómseinkennum og grípa fyrir vikið ekki til réttra varúðarráðstafana.

Daglegt líf einstaklinga, svo og atferli þeirra, getur að sama skapi skipt máli. Sé sá smitaði t.d. oft í snertingu við annað fólk í vinnu sinni eða frítíma er að sjálfsögðu meiri hætta á smiti en ef sá hinn sami sæti heima í sófanum.

Hvort ofursmitberar þurfi að uppfylla tiltekin skilyrði eða hvort um er að ræða röð óheppilegra tilviljana, vita vísindamennirnir ekki en Mark Woolhouse, prófessor í smitsjúkdómum við Edinborgarháskóla, leggur áherslu á það í viðtali í dagblaðinu „The Independent“ að ofursmitberar séu undantekning fremur en regla.