Barnsfarasótt orsakaði mikinn vanda árið 1842. Læknirinn og örverufræðingurinn dr. Oliver Wendell Holmes, komst að raun um að sóttin stafaði af keðjusýklasmiti (streptókokkasmiti) sem barst frá sjúkrahúslæknum og slælegum handþvotti þeirra.
Þó svo að vísindamenn hafi haldið því fram í rösklega hálfa öld að vafasöm blanda örvera geti leynst á höndum okkar hikum við ekki við að rétta hvert öðru höndina, líkt og hefur þekkst frá því að Ilíonskviða Hómers var samin um 700 árum fyrir Krist.
Nú má hins vegar segja að Covid-19 hafi gert hlé á öllu þessu handaskaki og ýmsir vísindamenn binda vonir við að við munum leggja þennan leiða ávana af um aldur og ævi – og hvetja beinlínis til þess.
Lófinn er örveruskrímsli
Upp í nefið. Niður á símann. Kringum augnkrókana. Inn í eyrað. Aðeins á milli tannanna og að lokum til að bjóða kurteislega góðan dag hverjum þeim sem á vegi okkar verður.
Auk þess að gagnast fyrir traust handaband felur höndin að meðaltali í sér 3.200 gerla af 150 ólíkum tegundum, ef marka má rannsókn sem gerð var við háskólann í Colorado árið 2008 en í rannsókn þessari var stuðst við 102 mennskar hendur.
Vísindamennirnir komust jafnframt að raun um að örverumagnið var hartnær hundraðfalt meira í lófum fólks en annars staðar á húðinni.
Skýringin kann að vera fólgin í því að 15 prósent karla og sjö prósent kvenna þvo ekki hendurnar eftir salernisferðir. Þetta kom í ljós í rannsókn einni sem gerð var árið 2013 við Michigan State háskólann en þátttakendur í henni voru alls 3.749.
Af þeim körlum sem þvo hendurnar notaði einungis helmingurinn sápu. Ríflega fimmta hver kona sleppti sápunni.
Þess vegna gagnast sápa vel gegn kórónuveiru
Sápusameindir hafa sömu lögun og halakörtur og þetta veldur eilífri ringulreið. Höfuð sameindanna eru vatnssækin og halarnir vatnsfælnir. Þetta gerir það að verkum að sápusameindin er vatnssækin og vatnsfælin í senn sem þýðir að hún leysist upp í vatni.
Sökum þess að sápusameindin sækist eftir að gera tvennt í einu myndast löður þegar við þvoum okkur um hendurnar. Þetta gerir okkur kleift að losna við SARS-Cov-2-agnir sem kunna að hafa safnast á hendur okkar.
Vatnssameindin laðar að sér vatnssækið höfuð sápusameindarinnar sökum samgildra, skautaðra tengjanna. Þetta táknar að höfuðið leysist upp. Jafnframt þessu hefur vatnsfælinn halinn fundið sér nýjan maka en með því er átt við fituhimnu kórónuveirunnar.
Halinn grefur sig inn í veiruögnina, líkt og nál sem stungið er inn í blöðru. Nál þessi er alveg óhagganleg. Vesalings ringlaða sápusameindin sem vatn einnig laðar að sér, rífur og tætir í veiruögnina, með þeim afleiðingum að hún leysist að lokum upp og eyðist.
Handaband sendir Covid-19 áfram
Veiran SARS-Cov-2 sem veldur sjúkdómnum Covid-19, berst með dropasmiti.
Einn stakur hósti eða hnerri dreifir allt að 3.000 dropum úr nefi eða munni.
Í þessum örsmáu dropum sem eru 1-5 míkrómetrar að stærð, geta borist frá Covid-19-sjúklingum tugþúsundir kórónuveiruagna sem lent geta á höndum annarra eða þá á yfirborði þar sem agnirnar geta lifað áfram og í versta falli smitað aðra.
Veiruagnirnar geta lifað sólarhringum saman á sléttu yfirborði: á pappa í einn sólarhring en heila þrjá sólarhringa á ryðfríu stáli eða plasti.
Við getum ekki hætt að fitla og þefa
Covid-19 smitast gjarnan gegnum slímhúð í munni, nefi eða augum, þ.e. líkamshlutum sem við stöðugt erum að fitla við.
Við snertum í raun réttri á okkur andlitið alls 23 sinnum á klukkustund og í 44% tilvika verður bein snerting við slímhúð, ef marka má rannsókn sem birtist árið 2015 í vísindatímaritinu American Journal of Infection Control.
Oft þefum við enn fremur af fingrum okkar, einkum eftir að hafa heilsað öðrum með handabandi.
Þessu komst teymi vísindamanna við Weizmann Institute of Science í Ísrael að raun um árið 2015 þegar þeir kvikmynduðu 280 þátttakendur tilraunar einnar með falinni myndavél en um var að ræða lið í rannsókn á því hvernig við yfirfærum félagslegar upplýsingar hvert til annars með efnasamböndum, það sem á ensku kallast chemosignaling.
Þátttakendunum var komið fyrir í rými þar sem einn vísindamannanna bauð þá velkomna, ýmist MEÐ handabandi eða ÁN.
Áður en til þess kom að heilsast með handabandi höfðu þátttakendur rannsóknarinnar, bæði menn og konur, haft höndina upp við nefið alls 22% tímans.
Það vakti furðu að þátttakendurnir þefuðu að meðaltali helmingi lengur af hendinni sem þeir höfðu heilsað með ef einstaklingur af sama kyni hafði heilsað þeim.
„Við ættum alfarið að hætta að heilsast með bandabandi“
Ofur eðlilegt er að við þefum af fingrum okkar eftir handtak til að kynnast mótherjanum betur eða þá snertum andlit okkar en þannig losnar úr læðingi þægindahormónið oxýtósín.
Þegar svo þessar rótgrónu venjur sameinast föstu handtaki getum við lent í vanda. Þetta tókst dr. Oliver Wendell Holmes að sýna fram á árið 1842 og á síðustu árum hefur sífellt komið betur í ljós að hann hafði á réttu að standa.
Árið 2015 mæltu bandarískir læknar beinlínis með því í vísindatímaritinu The Journal of the American Medical Association að bannað yrði að heilsast með handabandi á sjúkrahúsum. Fyrir vikið er víðs vegar um heim að finna handabandsfrí svæði á sjúkrahúsum.
Fyrir skemmstu var haft eftir sóttvarnalækni Bandaríkjanna, Anthony Fauci, í dagblaðinu The Wall Street Journal: „Satt best að segja, finnst mér að við ættum að steinhætta að heilsast með handabandi“.
Þannig mætti heilsast án snertingar
Handabandið er í hættu en hvað gerum við ef við viljum áfram heilsast kurteislega án snertingar? Hér eru nokkur ráð:
*Namaste: Kveðja að hætti hindúa sem fer þannig fram að við beygjum okkur fram og látum lófa okkar snertast rétt undir hökunni.
*Að hermannasið: Hefðbundin hermannakveðja þar sem hægri hönd er færð upp að gagnauga eða enni.
*Low five með fótunum: Í stað þess að heilsast með high five með höndunum hreyfir þú fótlegginn út á við og lætur fót þinn snerta fót vinarins.
*Olnbogaskot: Mjög vinsælt í kórónufárinu, þar sem olnbogi þinn snertir olnboga vinarins.
*Kinka kolli og horfast í augu: Þetta þykir kurteislegt og smitar engan.
