Við vitum að jörðin hefur hitnað síðustu 100 ár og sú þróun mun halda áfram að líkindum næstu 100 ár. Óvíst er hvaða afleiðingar þetta hefur fyrir plöntur og dýr. Hverjir lifa af og hvaða tegundir deyja út? Líffræðingar eiga erfitt með að segja fyrir um það, enda er samspil dýra og plantna afar flókið þar sem margvíslegar aðstæður skipta máli. Því er mikilvægt að þekkja kröfur tegunda til búsvæða þeirra eins og t.d. hversu miklar hitastigssveiflur þær geta þolað og hvaða öðrum dýrum og plöntum þessar tegundir dafna best með.
Það er vonlaust verkefni að safna saman allri þekkingu um allt að 30 milljón tegundir hér á jörðu. Þess í stað er unnt að horfa aftur í tímann og sjá hvað hefur gerst. Því loftslagið hefur breyst mun meira og langtum hraðar mörgum sinnum áður. Fyrir 56 milljón árum steig meðalhiti jarðar t.d. um 7° C og steingervingar sýna að mörg hinna stærri hryggdýra hurfu. En svo dramatísk er framvindan ekki alltaf.
Síðustu ísöld lauk skjótt fyrir um 14.700 árum. Í borkjörnum frá innlandsís á Grænlandi má sjá að hitastigið rauk á fáeinum árum upp um 10 gráður. Margir fuglar fljúga óra vegu milli varpstöðva og vetrarsetustöðva og þeir ættu að verða illa úti vegna loftslagsbreytinga. En svo virðist sem flestir fuglar hafi þolað viðlíka breytingar. Mörg stærri spendýr í Evrópu og Ameríku dóu hins vegar út eftir síðustu ísöld. En vísindamenn eru ekki einhuga um hvort þetta stafi af breyttu loftslagi eða hvort þeim hafi verið útrýmt af steinaldarmönnum.
Sumir lifa af með því að flytja
Rannsóknir á fjölmörgum steingerðum tegundum benda til að meginhluti þeirra hafi lagað sig að loftslagsbreytingum með því að breyta útbreiðslu sinni. Þegar hlýnaði héldu þessar tegundir í átt til heimsskautanna, en þegar kólnaði, aftur að hitabeltinu. Þetta er það mynstur sem má þegar greina víðsvegar á hnettinum og eins það mynstur sem menn hafa að tilgátu þegar leitast er við að segja fyrir um afleiðingar hnattrænnar hlýnunar.
Þar sem ekki er unnt að framkvæma tilraunir með allar fuglategundir á einu meginlandi verða vistfræðingar þess í stað að leitast við að öðlast yfirsýn með tölvulíkönum. Því miður eru þau oft einföld í sniðum og gera ekki ráð fyrir því sem er kennimark lífsins, nefnilega þróun. Flest tölvulíkön meðhöndla tegundirnar eins og billjarðkúlur sem er ýtt til um yfirborð jarðar með hitabreytingum.
Aðrar búast til varnar
Tegundir samanstanda af lifandi verum og í stað þess að flytja burt geta þær búist til varnar á sínum heimaslóðum. Í Evrópu er að finna fjölmörg krabbadýr og froskdýr með takmarkaða útbreiðslu umhverfis Miðjarðarhaf. Sum þeirra eiga nána ættingja sem hafa dreifst norður á bóginn yfir mun stærri svæði. Menn hafa verið uggandi yfir afdrifum svo lítilla stofna og ætlað að þeir muni deyja út í hitanum meðan hreyfanlegri ættingjar þeirra gátu haldið í norðurátt.
En kannski eru það einmitt suðlægu tegundirnar sem spjara sig til lengri tíma. Þær hafa þegar lagað sig að loftslagsbreytingum í Suður-Evrópu frá lokum síðustu ísaldar. Það voru hinir kviku ættingjar sem þurftu að flýja norður á bóginn. Kannski skortir þær nú á dögum þá eiginleika sem þarf til aðlögunar þegar ekki er unnt að flýja norðar heldur verður að læra að lifa við hitann.
Það eru heldur ekki allar tegundir sem verða að bregðast skjótt við. Í Evrópu hafa menn um áraraðir gert tilraunir með gróðursetningu á ólíkum tegundum af skógartrjám og í ljós hefur komið að flestar tegundir geta spjarað sig án vandkvæða á norðlægari slóðum en náttúruleg útbreiðsla þeirra bendir til. En annaðhvort geta þær ekki spornað við staðbundnum tegundum eða þá að þær hafa ekki enn þurft að láta reyna á alla möguleika sína.
Einangrun er verri en hitabylgja
Eftir nokkra áratugi verður það allt önnur náttúra sem blasir við okkur: Gamlir kunningjar verða horfnir og nýjar tegundir komnar í stað þeirra. En hið síðarnefnda krefst þess að tegundir geti flutt sig um en einangrist ekki í litlum vinjum umluktum siðmenningu manna.
Komist t.d. salamandra ekki úr sínu gamla vatnsbóli til annars nýs vegna þess að of langt er á milli þeirra verður hún annað hvort að vera þar sem hún er og laga sig að nýjum aðstæðum eða láta lífið. Þetta er þegar mikið vandamál þar sem einungis er að finna litla afmarkaða vasa af upprunalegri náttúru, oft með miklu millibili. Því er mögulegt að þeir tímar muni koma þar sem fjöldi tegunda mun minnka verulega. Ekki endilega vegna hitans heldur vegna þess hve menn hafa dreifst víða með tilheyrandi skorti á náttúrulegum búsvæðum.
