Hvað eiga lending geimfars á Títan og poki af kartöfluflögum sameiginlegt? Ekki neitt er auðvitað fyrsta svarið sem manni dettur í hug. Staðreyndin er þó sú að þýsku geimiðnaðarfyrirtæki tókst að tengja þetta tvennt saman. Hjá Hyperschall Technologie Göttingen starfa menn við það dagsdaglega að þróa stærðfræðilíkön um hegðun geimskipa við lendingu t.d. á Títan, stærsta tungli Satúrnusar og nota m.a. til þess öflug vindgöng. En dag einn fékk eigandi fyrirtækisins, Georg Koppenwallner, afar óvenjulega fyrirspurn frá evrópsku geimferðastofnuninni, ESA: Getið þið þróað aðferð til hraðari og betri pökkunar á kartöfluflögum?
Hjá fyrirtækinu tóku menn þessari áskorun og afraksturinn varð pökkunarvél sem er allt að 50% hraðvirkari en aðrar. Sömu stærðfræðilíkönin og notuð voru til að reikna lendingu geimfars, reyndust einnig nothæf til að reikna út hvernig unnt er að fá steiktar kartöfluflögur til að lenda mjúklega í poka og án þess að brotna. Frá vísindalegu sjónarhorni gilda sömu lögmál í báðum tilvikum. Til að geimfar eða kartöfluflaga nái mjúkri og öruggri lendingu, þarf að reikna heppilegasta lendingarhraða og taka jafnframt tillit til loftstrauma sem geta haft hér áhrif.
Á síðasta ári fékk Hyperschall Technologie Göttingen aðlögunarverðlaun ESA fyrir uppfinningu þessarar pökkunarvélar og þetta er aðeins eitt lítið dæmi um það hvernig geimrannsóknir og geimtæki hafa komið að góðum notum við ýmis afar jarðbundin verkefni.
Skattpeningar aftur til jarðar
Sögur af svipuðum árangri eru fjölmargar og allt á þetta upphaf sitt að rekja aftur til ársins 1962 þegar NASA setti á fót svonefnt „Tækninýtingarverkefni“ eða „Technology Utilization Program“ sem ætlað var að færa geimtæknina niður á jörðina í formi aðlögunar. Tilgangurinn var að nýta þá gríðarlegu þekkingu og tækninýjungar sem urðu til í geimvísindageiranum og búa þannig um hnútana að þeir milljarðar dollara sem t.d. var varið í Apollo-verkefnið gætu komið víðar að gagni.
Hjá NASA slógu menn hér tvær flugur í einu höggi. Annars vegar var stofnuninni tryggður pólitískur velvilji og skilningur, en hins vegar fengu skattborgararnir, sem auðvitað borguðu brúsann, vissu fyrir því að peningarnir þeirra hyrfu ekki bara upp í himinblámann með eldflaugunum, heldur sneru aftur í formi nýrrar tækni sem gæti auðveldað fólki daglegt líf og jafnvel bjargað mannslífum.
Aðlögunarverkefnið skilaði miklum og augljósum árangri. Allt frá því að þessu verkefni var hleypt af stokkunum hefur NASA kynnt að meðaltali 50 nýjar uppfinningar á ári og árlega gefur stofnunin út prentað tímarit undir heitinu „Spinoff“ eða „Aðlögun“ þar sem getið er um nýjustu uppfinningarnar. Eftir þessari bandarísku fyrirmynd stofnaði ESA sitt eigið aðlögunarverkefni, TTPO (Technology Transfer Programme Office), árið 1991. Þetta verkefni hefur fram að þessu skilað af sér meira en 200 uppfinningum.
Geimurinn krefst nýjunga
Sumar nýjungar úr geimtækninni eiga sér augljóst notagildi á jörðu niðri, en aðrir nýtingarmöguleikar, t.d. flögupökkunin, liggja ekki í augum uppi. En bæði á vegum NASA og ESA starfa fjölmargir kynningarfulltrúar sem m.a. fara milli fyrirtækja og bjóða þeim ákveðnar uppfinningar sem þróaðar hafa verið í sambandi við geimferðir, en geta líka nýst í öðrum tilgangi.
Á þennan hátt hefur geimferðatæknin fyrir löngu unnið sér sess í daglegu lífi fólks og dæmin um það spanna allt frá hleðsluborvélum til fjarskiptahnattanna sem trúlega eru stærsta gjöf geimaldarinnar til mannkyns.
Mikilvægur drifkraftur í þróun geimtækninnar hefur verið þörfin fyrir að gera allt sem léttast og bæta virkni hlutanna um leið. Nýjar kynslóðir samsettra efna sem bæði eru léttari og sterkari en málmar, hafa verið þróaðar til geimferða en mörg slík efni eru jafnframt nýtt í öðrum iðnaði, t.d. í flugvélaskrokka eða tennisspaða. Mikill hiti og kuldi og öflug geislun hafa líka leitt af sér margvísleg þolin efni, sem brunaþolin klæðisefni og klæðisefni sem veita góða einangrun. Slík efni eru nú m.a. notuð í svefnpoka og skíðagalla.
Þær miklu kröfur sem gera þarf til alls þess sem sent er út í geiminn, veldur því að geimtækniiðnaðurinn er meðal þeirra sviða sem á síðustu áratugum hefur skilað mestum tækniframförum á fjölmörgum sviðum. En um leið og þessar uppfinningar verða hluti af hversdagslífi okkar, er auðvelt að gleyma því að þær eru ættaðar utan úr geimnum.
