Blóðið þitt er hrærigrautur mismunandi efna, hvert með sína einstöku virkni. Eitt það mikilvægasta er allt að 45 prósent hluti blóðsins – en veistu hvað það er?
Og veistu hvað yrði um þig ef hinar svokölluðu blóðflögurnar ynnu ekki saman?
Hér geturðu lesið þig til um alla þætti blóðsins – og hvað mikilvægu verkefnum þau sinna í líkamanum.
Rauð blóðkorn
Rauðar frumur flytja súrefni um líkamann
Hvað er þetta?
Rauð blóðkorn eru litlar flatar frumur sem flytja súrefni um líkamann með hjálp blóðrauða. Þær eru ótrúlega margar og telja einhver 84% af frumum blóðvökvans og 40 til 45% af rúmtaki blóðsins. Á yfirborði þeirra er að finna sérstök prótín sem ráða blóðflokki okkar. Rauð blóðkorn með mótefnisvakann A veita þannig blóðflokk A, á meðan mótefnisvaki B veitir blóðflokk B. Virkni þessara prótína er ekki þekkt ennþá en þau verka vafalítið á heilbrigði okkar.
Hvers vegna eru þau mikilvæg?
Frumur líkamans hafa stöðugt þörf fyrir súrefni og því eru rauðu blóðkornin algjörlega lífsnauðsynleg. Næringarskortur, sjúkdómar og önnur áhrif geta dregið úr fjölda þeirra – fyrirbæri sem kallast blóðleysi – og það getur haft alvarlegar afleiðingar. Til að byrja með mun súrefnisskortur leiða m.a. til þreytu og svima og án meðferðar getur ástand þetta orsakað lífshættulega hjartakvilla. Blóðleysi má meðhöndla með blóðgjöf, bættu mataræði eða lyfjum.
Hvít blóðkorn
Hermenn líkamans berjast við óvininn
Hvað er þetta?
Hvítu blóðkornin eru hermenn ónæmiskerfisins og það finnast ótrúlega margar gerðir af þeim, hverja með sitt verkefni. Þetta eru frumur og þrátt fyrir að þær telji innan við einn hundraðasta af rúmtaki blóðsins eru þær ótrúlega mikilvægar, m.a. verka svonefnd niftsækin korn skjótt á sýkingar og geta brotið niður bakteríur. Önnur gerð hvítra blóðkorna framleiðir mótefni gegn bakteríum sem hjálpar líkamanum að bregðast hraðar við þegar hann verður fyrir sams konar árás síðar meir.
Hvers vegna eru þau mikilvæg?
Hvít blóðkorn berjast við bakteríur, sveppi og veirur og hreinsa auk þess til í eigin frumum líkamans þegar þær veikjast. Þannig er þetta eitt allsherjar vopn gegn sýkingum og krabbameini. Skortur á hvítum blóðkornum veldur því alvarlegum vanda sem getur leitt til þess að annars skaðlitlar sýkingar geta verið lífshættulegar. Á hinn bóginn geta ofvirk hvít blóðkorn einnig valdið vanda því þau ráðast á heilbrigðar frumur líkamans og mynda sjálfsofnæmi eins og t.d. sykursýki, liðagigt eða sóríasis.
Blóðflögur
Blóðflögur stöðva blæðingar
Hvað er þetta?
Blóðflögur eru agnarsmá frumubrot og telja um 1% af rúmtaki blóðsins. Hlutverk blóðflaganna er að stöðva blæðingar með því að mynda kekki í sködduðum æðum til að blóðið geti ekki runnið út. Rétt eins og frumur hafa blóðflögurnar frumuhimnu sem umlykur vökvafyllt innra rými. Innan í þeim er að finna efni sem losna við blæðingar og draga að aðrar blóðflögur. Þannig kekkjast blóðflögurnar saman vegna prótína á frumuhimnum þeirra.
Hvers vegna eru þær mikilvægar?
Án blóðflaganna væri líkami okkar ekki fær um að stöðva blæðingar. Þetta á bæði við um ytri blæðingar, eins og þegar við skerum okkur með hnífi eða innri blæðingar eins og þær þegar við fáum marbletti. Sumar manneskjur hafa alltof fáar blóðflögur eða skortir sum af þeim efnum sem hjálpa blóðflögunum að kekkjast saman og af þessu leiðir tíðar blæðingar frá slímhimnum og blóðuppsöfnun í liðum. Þetta má oft meðhöndla með því að sprauta í æð þeim efnum sem skortir í blóðið.
Matur og úrgangur
Næringarefni veita frumunum orku
Hvað er þetta?
Þegar við höfum borðað eða drukkið brýtur meltingarkerfið fæðuna niður í næringarefni sem eru síðan tekin upp í blóðinu. Þar leysast þau í vatni blóðsins sem er um 55% af rúmtaki þess. Þessi efni eru m.a. kolvetni, amínósýrur, fituefni og vítamín sem eru öll tekin upp og nýtt af frumunum. Frumurnar losa sig síðan við úrgangsefni eins og ammoníak sem getur verið skaðlegt og þarf því að fjarlægja hratt úr blóðinu í nýrunum.
Af hverju er það mikilvægt?
Frumurnar í líkama okkar deyja ef þær fá ekki stöðugt næringu. Sum næringarefnanna virka eins og eldsneyti til að fruman fái orku fyrir virkni sína eins og að hreyfa sig eða dæla efni frá einum stað til annars. Önnur efni nýta frumurnar sem byggingarefni, t.d. við að framleiða prótín eða viðhalda frumuhimnunni. Of mikið magn af næringarefnum í blóðinu getur valdið vandamálum því það veldur auknu álagi á frumurnar.
Efni að störfum
Frumur senda skilaboð í blóðinu
Hvað er þetta?
Í blóðvökvanum er einnig að finna efni sem frumur líkamans hafa sjálfar framleitt og sem hvert og eitt þjónar tilteknu hlutverki. Hormón eins og adrenalín hafa sem dæmi það verkefni að skila boðum til fjarlægra hluta líkamans. Adrenalín seytist úr nýrnahettunum en verkar á virknina í heila, hjarta, lungum og mörgum öðrum stöðum. Önnur efni í blóðinu hafa stjórn á ónæmiskerfinu, stýra vexti vöðva og beina eða hjálpa til við að stöðva blæðingar.
Af hverju er það mikilvægt?
Efnin í blóðinu skipta sköpum fyrir samskipti frumnanna í líkamanum og samvinnu þeirra sem einnar heildar. Of lítið magn eða of mikið magn af sumum efnum getur haft alvarlegar afleiðingar. Skortur á hormóninu insúlíni felur t.d. í sér að frumur líkamans geta ekki tekið upp glúkósa úr blóðinu. Of mikið magn af stresshormóninu kortisól getur hins vegar leitt til aukins blóðþrýstings. Ójafnvægi í öðrum efnum getur m.a. orsakað þyngdaraukningu, skaðlegar sýkingar eða óeðlilegan beinavöxt.
