Drekaflugur eru með 80.000 augu
Drekaflugur geta ferðast vegalengd sem samsvarar eitt hundrað líkamslengdum dýranna á einni sekúndu og hafa yfir að ráða einhverri fullkomnustu sjón sem þekkist í heimi skordýranna, því öðruvísi tækist dýrunum ekki að hafa auga með umhverfinu á þessum ógnarhraða.
Augu drekaflugu þekja mest allt höfuðið og eru þróaðri en augu annarra dýra sem eru með svokallaða samsetta sjón.
Gríðarstór augun samanstanda af allt að 40.000 einstökum litlum augum. Þessi gríðarlegi fjöldi er ástæða þess að drekaflugur sjá betur en önnur skordýr og þeir hafa einmitt fulla þörf fyrir góða sjón.
Drekaflugur fljúga jafnframt hraðar en önnur skordýr og eigi þeim að takast að koma auga á og veiða bráð á flugi þurfa þeir að búa yfir afar hraðri sjónúrvinnslu. Samsettu augun eru einmitt alveg fullkomin hvað þetta varðar.
Sérhvert smáauga í augum drekaflugu hefur yfir að ráða augasteini sem safnar saman birtunni og skapar sér mynd. Í heilanum er svo að finna taugaþræði sem notaðir eru til að skapa heildstæða mynd.
Kosturinn við samsett augu er einmitt sá að þau eru afar næm fyrir hreyfingu. Hver mynd sem drekaflugan gerir sér er samsett úr 80.000 örsmáum myndum og ef örlítillar hreyfingar verður vart á einni mynd, skynjar drekaflugan hana. Hún getur jafnframt snúið höfðinu í allar áttir og fyrir vikið yfirsést henni ekkert.
Með risaaugum má sjá rándýr í myrkviðum hafsins
Stór, fullkomin augu vara kolkrabba við fjendum í sjónum.
Risakolkrabbar lifa í niðamyrkri djúpsjávarins og þeim hefur tekist að leysa birtuvandann með gríðarstórum augum. Dæmigert auga er um 30 cm í þvermál og augað er því stærra en fótbolti.
Þrátt fyrir þessa miklu stærð er augað ekki fært um að safna saman nægilegri birtu til að kolkrabbinn geti greint lítil dýr á því dýpi sem hann að öllu jöfnu heldur sig.
Háþróuð augu leiða dýrið um hyldýpi hafsins
Augu risakolkrabbans eru einkar fullkomin og geta greint minnstu hreyfingar í myrkri.
1 – Öflug ljóssöfnun
Augað sem er allt að 30 cm í þvermál er útbúið sjónhimnu á stærð við A3-blað og býr fyrir vikið yfir einstaklega öflugri ljóssöfnun.
2 – Kúlulaga augasteinn
Augasteinn kolkrabbans er nánast kúlulagaður og augað skerpir sjónina með því að færa augasteininn fram og til baka.
3 – Skautað ljós
Augað greinir skautað ljós í stað lita og þannig beinast sveiflurnar úr ljósbylgjunum allar í sömu átt.
4 – Fleiri brennideplar
Augu kolkrabba eru með nokkra brennidepla sem gera þeim kleift að nema hreyfingar mjög hratt.
5 – Engin blindsvæði
Ljósnæmar frumur augans beinast að augasteininum og fyrir vikið eru engin blindsvæði í augum kolkrabbans.
Á hinn bóginn eiga kolkrabbar ekki í basli með að koma auga á stærri dýr og geta fyrir bragðið vandkvæðalaust greint tegundarbræður sína, svo og þá fáu fjendur sem dýrin eiga, m.a. nálega 20 metra langan búrhvalinn.
Ljósmagnari gagnast köttum til að sjá í myrkri
Augu katta eru útbúin sérstöku lagi sem endurkastar ljósnæmustu frumunum. Þessi eiginleiki ljær köttum einstaka nætursjón.
Óháð því hversu ljósnæm og móttækileg augu næturdýra eru, þá eru þau þó engan veginn fullkomin. Hluti ljóssins leitar einfaldlega gegnum augað án þess að lenda á ljósnæmum frumunum. Fyrir vikið hafa mörg dýr þróað með sér endurkastslag aftast í auganu. Hjá hryggdýrum nefnist þetta fyrirbæri tærvoð.
Ef ljós kemst gegnum sjónhimnuna lendir það á laginu aftast í auganu og endurkastast þannig að ljósnæmu frumurnar fá annað tækifæri. Sjónskerpan dofnar verulega við þetta en gagnast engu að síður ýmsum dýrum einkar vel, m.a. köttum og hákörlum.
Endurkastslagið er svo ástæðan fyrir því vel þekkta fyrirbæri að augu margra dýra virðast lýsa í myrkri. Kötturinn er sígilt dæmi um þetta en fyrirbærið er m.a. einnig þekkt meðal svonefndra svarmfiðrilda.
Kleggjar sjá heiminn í röndum
Kleggjar eru með einkar litríka sjón, í orðsins fyllstu merkingu. Hinir ýmsu örsmáu hlutar augnanna eru í ólíkum litum og minna einna helst á mynstraðar perluplötur. Útlit augnanna er breytilegt frá einni tegund til annarrar og geta sem dæmi bæði verið röndótt og köflótt. Litirnir eiga ugglaust rætur að rekja til ýmissa gerða af litaskynjurum sem eru staðsettir á ýmsum stöðum augnanna. Vísindamenn telja að það sé þessum fjölbreytileika að þakka að kleggjarnar búa yfir einstaklega þróaðri og nákvæmri litasjón.
Fálkaaugu sjá þvag músanna
Turnfálkar eru sérhæfðir í að svífa um loftin og reyna jafnframt að koma auga á mýs á jörðu niðri á meðan. Þegar bráðin er fundin stingur fálkinn sér leiftursnöggt niður og ræðst á bráðina sem hann stingur klónum á bólakaf í.
Líffræðingar álitu til skamms tíma að ránfugl þessi fyndi mýs þannig að hann kæmi auga á þær beint úr lofti. Nú hafa vísindamennirnir hins vegar komist að raun um að augu turnfálkans geta séð útfjólubláa hluta litrófsins og að þvag músa, svo og saur þeirra, lýsa mjög greinilega upp í útfjólubláu ljósi.
Allur þessi fjöldi frumna í augum fálkans gerir hann færan um að skynja hluta af ljósrófinu sem menn geta ekki greint.
1 – Ljós berst gegnum augað
Ljós berst inn í augað gegnum augasteininn og því er beint í átt að sjónhimnunni aftast í auganu.
2 – Frumur grípa útfjólublátt ljós
Sérhæfðar, ljósnæmar frumurnar grípa m.a. útfjólublátt ljós og sýnilegt ljós. Frumurnar senda boðin áfram í sjóntaugina.
3 – Þvag verður sýnilegt
Sjóntaugin sendir boð til heila fuglsins sem les úr skilaboðunum og gerir sér mynd sem einnig felur í sér útfjólublátt ljós.
Turnfálki hefur yfir að ráða fleiri ljósnæmum frumum í augunum en maðurinn og er jafnframt sérhæfður í að grípa ólíkar bylgjulengdir. Þegar turnfálkinn lítur yfir umhverfi sitt grípa sumar frumurnar lýsandi ummerki á jörðu niðri sem leiða í ljós hvar mýs hafa farið yfir. Því nýrri sem þvagummerkin eru, þeim mun skærar lýsa þau.
Með þessu móti getur fálkinn reiknað út í hvaða átt eru mestar líkur á að næla sér í máltíð.
Þetta sjáum við
Þetta sér fálkinn
Stór augun ljá öpum nætursjón
Augu vofuapans eru það stór að engin leið er að hreyfa þau til.
Þó svo að vofuapinn í suðausturhluta Asíu sé einungis 10-15 cm á hæð er hann einstaklega vel úr garði gerður þegar sjónin er annars vegar: Augun geta orðið allt að tveir sentímetrar á stærð og þekja hartnær allt litla höfuðið.
Ekki er unnt að hreyfa augun til, því það er einfaldlega ekki nægilegt rými á bak við augun fyrir þá vöðva sem nauðsynlegir væru til að stjórna hreyfingunum. Stærð augnanna stafar af því að vofuapar eru næturdýr. Því stærri sem augu eru, þeim mun meira ljósi geta þau safnað úr dimmu umhverfinu og augu apans eru það stór að dýrið sér nánast eðlilega, jafnvel að nóttu til.
Ofurstór augu krefjast þess jafnframt að hlutfallslega stórum hluta heilans sé varið í úrvinnslu sjónhrifa úr sjóntaugum.
Augu fylgjast með í vatni og í lofti
Fjórglyrnufiskar fylgjast með óvinum í vatni sem og á lofti.
Mörg dýr hafa aðlagast lífi í tvenns konar umhverfi, t.d. í lofti og vatni en fæst eru þau þó fær um að lifa á báðum stöðum í einu. Ljósir fjórglyrnufiskar lifa í stöðuvötnum og fljótum Mið-Ameríku en nafn sitt dregur fiskurinn af því að augu hans eru tvískipt.
Augun eru útbúin sporöskjulaga augasteinum sem lárétt litarefnarönd skiptir í tvennt. Ljós frá þessum tveimur hlutum augans lenda á sitt hvorri sjónhimnunni og fyrir bragðið getur fiskurinn séð fyrir tvenns konar myndefni í einu.
Fiskurinn syndir ávallt þannig að augun eru staðsett nákvæmlega við vatnsflötinn og fyrir vikið getur hann bæði fylgst með því sem gerist í sjálfu vatninu og yfir því.
