Kolefnisgreining
Allar lífverur taka til sín kolefnisísótópið C14 á líftíma sínum en inntakan stöðvast þegar lífveran deyr. Með því að mæla magnið sem eftir er í líkamsleifum má reikna út hve gamlar þær eru.
Með kolefnisaðferðinni geta vísindamenn aldursákvarðað leifar bæði plantna og dýra allt að 50.000 ár aftur í tímann eða svo.
Ísótópið C14 er geislavirkt efni sem myndast í andrúmslofti vegna áhrifa geimgeislunar á köfnunarefni.
Þetta geislavirka kolefni er hluti af lífefnahringrásinni á jörðinni og plöntur jafnt sem dýr og menn taka það til sín. Þegar lífveran deyr, stöðvast inntaka C14 og við tekur sundurfall efnisins. Það dregur sem sagt úr magni þess með tímanum.
Með því að mæla magn kolefnisísótópsins C14 í t.d. gömlu beini og bera saman við sýni úr nútímabeini má greina aldur beinaleifanna.
Í kolefnisfrumeindum eru yfirleitt sex róteindir og sex nifteindir og venjulegt kolefni kallast því C12. Í þessu þyngra ísótópi, C14, eru hins vegar átta nifteindir.
Nú til dags þarf aðeins þúsundasta hluta úr grammi til að ákvarða aldur leifa af lífveru. Sýnið er sett í hraðal sem á sem einföldustu máli má segja að geti greint hið þunga C14 frá hinu venjulega C12.
Kolefnisaðferðin er ekki alveg nákvæm
Svonefndur helmingunartími kolefnis-14 er 5.730 ár en að þeim tíma liðnum er aðeins helmingur upprunalegs magns eftir.
Og eftir tvöfaldan helmingunartíma eru aðeins 25% eftir af upphaflegu magni C14.
Mælingaraðferðin er þó ekki fyllilega nákvæm vegna þess að C14-innihald andrúmsloftsins er ekki alveg stöðugt, heldur breytist ár frá ári vegna breytinga á segulsviði bæði jarðar og sólar.
Óvissubilið er +/-40 í leifum frá miðöldum og +/-100 ár í leifum frá steinöld.
Fiskur getur líka valdið skekkjum við aldursákvarðanir, t.d. á búsetuleifum frá steinöld. Fiskar hafa nefnilega í sér fremur lítið af C14 og hafi steinaldarmenn matbúið fisk í leirkerjum sínum gætu mögulega fengist niðurstöður þar sem skeikaði mörg þúsund árum.
Þetta kom reyndar ekki í ljós að fullu fyrr en eftir danska rannsókn árið 2013, þegar vísindamenn matreiddu nýveiddan fisk í leirkerjum og aldursgreindu hann síðan með C14-aðferðinni.
Niðurstöðurnar sýndu að nýveiddur fiskur væri 2.000 ára gamall og leirkerin sjálf virtust líka miklu eldri en þau voru í raun og veru.
