Venjulega er varað við of mikilli sól á líkamann en í sólarljósinu eru efnaferli sem geta virkað sem kraftaverkalyf fyrir geðheilsuna – allan veturinn.
Vísindin hafa komist að þeirri niðurstöðu að skap þitt á veturna tengist því magni sólar sem þú hefur notið um sumarið.
Tengingin er frekar flókin og að hluta til órannsökuð, en tvær meginástæðurnar eru hormón og vítamín sem bæði saman og í sitthvoru lagi hjálpa til við að bæta skapið á veturna.
Ljósið frá hinum brennandi gashnetti sem plánetan okkar er á sporbraut um hefur bein áhrif á svefn, minni, árvekni og lund með því að losa um hormónið serótónín í heilanum.
Á sama tíma fær húðin D-vítamín úr sólargeislunum og þessi samsetning getur verið lykillinn að því að halda skammdegisþunglyndi í skefjum.
Líkaminn sjálfur framleiðir kraftaverkavítamínið
D -vítamín er eins konar náttúrulegur steri sem m.a. virkjar ónæmiskerfið og styrkir minni .
Aftur á móti hafa rannsóknir leitt í ljós að skortur á D-vítamíni getur leitt til þunglyndis.
Húðin myndar sjálf D-vítamín í sólskini. Ljósið samanstendur af geislum sem kallast UV-B, sem komast inn í húðina, brjóta niður fitu sem kallast 7-dehýdróhólesteról sem breytist þar með í eins konar D-vítamín, D3.
Myndskeið: Þetta gerist í húðinni
Samkvæmt Alþjóðaheilbrigðismálastofnuninni (WHO), er einfaldasta leiðin til að viðhalda heilbrigðum D-vítamínforða að baða húðina í hádegissól u.þ.b. 5-15 mínútur 2-3 sinnum í viku.
Sumarið hefur fleiri sólskinsstundir, sem gerir það auðveldara að fá tilskilið magn D -vítamíns, samanborið við hina dimmu vetrarmánuði.
En D-vítamín er geymt í fituforðanum. Þegar líkaminn þarfnast þess, breyta lifur og nýrum vítamíninu í svokallað kalsitríól – hormón sem virkjar yfir 2000 gen í líkamanum, svo sem genið p53, sem heldur krabbameini niðri.
Að auki hjálpar D -vítamín einnig gleðihormóninu serótóníni að virka betur á veturna.
Uppsöfnuð D -vítamín gagnast gleðihormóni
Gleði þín, vellíðan og skapsveiflur er stjórnað af serótóníni. Hormónið hefur áhrif á allan líkamann og þá sérstaklega heilann.
Talið er að serótónín seytist þegar augað tekur við sólarljósi. Talið er að skortur á serótóníni sé helsta orsök skammdegisþunglyndis, sem talið er að hafi áhrif á u.þ.b. 11.000 Íslendinga eða um þrjú og hálft prósent.
Þannig veldur sólin gleði
Í mörg ár hafa vísindamenn tekið eftir hærra magni serótóníns í heilanum hjá fólki sem deyr á sumrin. En hvernig árstíðirnar tengjast nákvæmlega þessu serótónínmagni er ekki vitað. Nú eru vísindamenn þó að sjá vísbendingar.
1. Nýr viðtaki fundinn
Til viðbótar við stafina og keilurnar (litaðar og gráar) hafa augun þriðja viðtakann sem er minna rannsakaður, hnoðfrumur – ipRGC (bleikar), sem fanga sólarljósið en eiga ekki neinn þátt í sjónferlinu sjálfu.
2. Sólarljós virkjar heilastöðina
Þegar hnoðfrumurnar eru virkjaðir senda þær merki til heilakönguls (svartir hringir), sem tengjast svæði heilans sem stjórna árvekni og vitund.
3. Hormón stjórna dægursveiflunum
Að auki seytir heilaköngullinn einnig serótóníni sem endurstillir líkamsklukkuna og er hefur ferlið í stjórnun líkamans á td hitastigi og blóðþrýstingi. Ferlið er gríðarlega mikilvægt fyrir góða andlega heilsu. Í myrkri seytir kirtillinn melatóníni, sem er m.a. mikilvægt fyrir svefn.
Á veturna er að sjálfsögðu hægt að fá serótónín úr sólarljósi en það er augljóslega mun erfiðara en á sumrin.
Rannsókn hefur sýnt að mikið magn af D-vítamíni í líkamanum hjálpar til við að framleiða og seyta serótóníni yfir dimmustu mánuði ársins þegar sólskinið nær ekki framleiða hormónið.
Þess vegna er góð hugmynd að fara í sólbað af og til í sumar þegar sést til sólar hér á klakanum- þá er líkaminn þinn klár fyrir veturinn.
