Vordag einn árið 1932 kom sýslumaður Montgomery-sýslu í óvænta heimsókn. Með lítilli bílalest kom hann að einni af litlu húsaþyrpingunum á Brush Mountain. Fyrir fátæka fólkið í húsunum boðar heimsókn hans ekkert nema illt eitt og þennan dag nam hann á brott sex bræður og ók svo á brott.
Brush Mountain var staðsett í Appalachia-fjöllum í Virginíuríki í Bandaríkjunum. Íbúar voru stoltir fjallamenn en efnislega lifðu þeir í sárri fátækt. Híbýli þeirra voru fátækleg og auðséð að íbúarnir voru vannærðir.
Þeir sem voru í kringum þá kölluðu þá „hvítt rusl“ eða „fjalladurga“. Bræðurnir sex voru nú fluttir á eitt ríkissjúkrahús sem þar til nýlega hafði verið geðveikrahæli. Þar voru strákarnir sendir í siðferðismeðferð, annað orð fyrir þvingaða ófrjósemisaðgerð.
Hinn 15 ára gamli Buck Smith frá Lynchburg, Virginíu segir frá inngripinu. „Það var ekki hægt að streitast á móti,“ sagði hann síðar á fullorðinsaldri. „Þeir gáfu mér pillur til að gera mig syfjaðan og síðan rúlluðu þeir mér inn á skurðstofuna“.
Þar tók læknirinn á móti honum með föðurlegu brosi og sagði honum að það sem nú skyldi gerast væri það besta fyrir heilsu hans. Syfjaður og sljór en vakandi, horfði Buck á þegar læknirinn gerði lítinn skurð í náranum, klippti síðan á sæðisrásirnar og lokaði skurðinum svo aftur.
„Ég sá þetta allt. Ég var vakandi allan tímann,“ sagði Buck Smith. „Það var ekkert að mér, fyrir utan skort á menntun“.
Ófrjósemisaðgerðir áttu að koma í veg fyrir að fátæk og vansköpuð börn fæddust og „menga“ samfélagið. Þessi rökstuðningur endurtók sig svo víða upp úr árinu 1900 og síðar meir.
Í flestum tilfellum sögðu læknar ekki nákvæmlega í hverju aðgerðin fæli í sér, hvorki fyrir né eftir. Oft var talað um að þeir væru bara að taka einhver vefjasýni eða að sjúklingurinn hefði vandamál með botnlangann.
Bræðurnir sex frá Brush Mountain fengu heldur ekki neinar útskýringar. Þeir voru gerðir ófrjóir og fluttir svo aftur heim. Aðeins þremur áratugum síðar fengu þeir skýringu á því hvers vegna þeir eignuðust aldrei börn.
Fátækt var erfðafræðilegt fyrirbæri
Strákarnir frá Virginíu deildu örlögum þúsunda annarra fátækra Bandaríkjamanna, hvítra, svartra og frumbyggja sem bandarísk yfirvöld töldu að væru „veikgeðja“.
Fátækt fjölskyldnanna stafaði af erfðagalla, sögðu yfirvöld og til að koma í veg fyrir að þessi galli bærist til næstu kynslóðar ættu drengirnir ekki að geta eignast börn.
Þeir voru fórnarlömb skuggalegs kafla í heimssögunni þar sem kynþáttahreinlæti og ófrjósemisaðgerðir ríktu.
„Við höfum engan áhuga á því að leyfa varanlega ranga tegund borgara.“
Theodore Roosevelt, 1913 (forseti 1901-1909)
Hugmyndin um að bæta erfðamengi mannsins með virkri íhlutun hefur verið til frá fornu fari. En í aðdraganda fyrri heimsstyrjaldar jókst áhugi á kynþáttahreinlæti gríðarlega í Bandaríkjunum.
Talsmenn héldu því fram að fjöldi meina samfélagsins væri vegna erfðagalla í hluta íbúanna. Fátækt var bara ein þeirra. Alkóhólismi og glæpir voru einnig erfðafræðilega útskýrðir.
Í ljósi þess innleiddu nokkur ríki þvingaða ófrjósemisaðgerð sem augljóst úrræði gegn ýmsum svokölluðum félagslegum löstum. Í sumum ríkjum, t.d. Virginíu, krafðist þvinguð ófrjósemisaðgerð ekki einu sinni úrskurðar dómara til að vera framkvæmd.
Ófrjósemisaðgerðir voru þvingaðar upp á ungt fólk, í tilviki kvenna frá allt að 11 ára aldri.
Ófrjósemisaðgerðin gat farið fram á þremur mínútum
Læknar státuðu af því að ófrjósemisaðgerð karlmanna tæki aðeins augnablik. Hjá konum tók aðgerðin lengri tíma þó þær hafi ekki verið deyfðar áður.
Karlkyns fórnarlömb ófrjósemishreyfingarinnar voru gerð ófrjó með æðaskurði, þ.e.a.s. með því að klippa á sæðisrásirnar. Læknirinn Harry Clay Sharp, framkvæmdi 174 slíkar aðgerðir að eigin frumkvæði, jafnvel áður en hún varð lögleg í Indíanaríki og sagði aðgerðina einfalda og skaðlausa.
„Það er hægt að gera það á þremur mínútum og strax á eftir getur sjúklingurinn farið aftur til vinnu,“ skrifaði Dr. Sharp.
Hjá konunum voru eggjastokkar fjarlægðir sem var umfangsmeiri aðgerð sem stúlkur allt niður í 11 ára fóru í. Í besta falli fengu konurnar staðdeyfingu en oftar var sársaukinn einfaldlega deyfður einungis með höfuðverkjatöflum.
Nokkrir ófrjósemislæknar íhuguðu hvort yfirvöld ættu að láta gelda mennina og fjarlægja eistu þeirra. Mennirnir myndu missa kynhvötina og fá hástemmdari og léttari rödd. Fyrir vikið yrðu fórnarlömbin betri kirkjusöngvarar og nytsamlegri borgarar. Það voru rökin.
Læknarnir héldu því fram að verkefnið væri samfélaginu til heilla og margir töldu að þeir hefðu rétt fyrir sér.
Kynþáttahreinlæti var tekið sem nútímalegum og framsæknum vísindum með svörum við þeim áskorunum sem breytt bandarískt samfélag stóð frammi fyrir.
Í lok 19. aldar og byrjun þeirrar 20. var mikill fjöldi innflytjenda kominn til landsins. Það var fátækt flóttafólk frá vanþróaðri Austur-Evrópu og Rússlandi.
Í nýju heimalandi þeirra var gríðarleg iðnvæðing í gangi. Færibandavinna og fjöldaframleiðsla varð daglegt brauð og gerði það meiri kröfur til starfsmanna.
„Sumir fæðast sem byrði á hinum“. Ófrjósemishreyfingin reyndi með öllum ráðum að koma í veg fyrir að hinir „röngu“ eignuðust börn.
Undir þeirri stefnu áttu innflytjendurnir oft erfitt með að lifa með. Þeir enduðu ósjaldan í fátækt og þá var sjálfsagt að stimpla þá sem óhæfa til að eignast börn.
„Einu sinni sendi Evrópa okkur bestu syni sína. Nú senda þeir sína lægst settu,“ kvartaði bandarískt dagblað. Margir tóku undir sjónarmið blaðamannsins.
Einn af hverjum tíu Bandaríkjamönnum þurfti að gangast undir ófrjósemisaðgerð
Bandarískt kynþáttahreinlæti óx með aðstoð fólks eins og Harry Hamilton Laughlin. Hann fæddist árið 1880, sérfræðingur í plöntuerfðafræði og hafði getið sér gott orð með óvenju mikilli þekkingu á rótum lauksins.
Laughlin starfaði við ræktun hjá American Breeders Association (ABA). Þar vaknaði sú hugmynd að ef þrautseigir menn gætu styrkt landbúnað með erfðaræktun, þá hlyti eitthvað svipað að vera hægt að gera meðal manna.
„Við erum með frábær ný hesta-, nautgripa- og svínakyn, svo hvers vegna ættum við ekki líka að vera með nýtt og endurbætt mannkyn?“
Dr. John Harvey Kellogg, framleiðandi Cornflakes.
ABA tók verkefninu fagnandi. Árið 1909 stofnuðu plönturæktendur því Eugenics Record Office í smábænum Cold Spring Harbor skammt frá New York.
Laukasérfræðingurinn Laughlin var settur í verkið. Frá upphafi tók hann verkið að sér með ótæmandi orku að því er virðist. Með ört vaxandi fjárveitingum sendi hann her rannsóknarmanna inn í fangelsi og geðsjúkrahús.
Þar skráði starfsfólk hans fanga og sjúklinga sem og fjölskyldur þeirra. Sett voru upp ættartré og blóðlínur til að finna tölfræðilegar vísbendingar um flutning erfðagalla frá kynslóð til kynslóðar.
Og niðurstöðurnar komu fljótt. Til dæmis hélt Laughlin því fram að hann gæti fljótlega staðfest að flogaveiki væri afsprengi fátæktar.
Laukfræðingurinn var í fararbroddi kynþáttahreinlætis í Bandaríkjunum.
Margir gerðu það ekki
Laughlin taldi að einn af hverjum tíu ætti að vera sótthreinsaður. Markmiðið var að ná þessum 10 hópum:
- Fólk með „veikan huga“
- Fólk með ónýta útlimi
- Alkóhólistar
- Glæpamenn, þar á meðal fólk sem dæmt var fyrir nauðgun og fólk í skuldafangelsi
- Flogaveikir
- Geðsjúkir
- Einstaklingar sem voru „líkamlega veikir“
- Einstaklingar sem báru arfgenga sjúkdóma
- Líkamlega vanskapaðir einstaklingar
- Heyrnarlausir, blindir og mállausir
Verkið hófst fyrir alvöru. Laughlin rannsakaði kristna Amish-fólkið sem þótti vera fyrirmyndarborgarar: bindindisfólk sem sótti kirkju og vinnu.
En Laughlin horfði með vantrausti á ríkjandi friðarstefnu Amish-fólksins – og gat fljótt ályktað að „fjölskyldutengd hjónabönd þeirra hafi leitt til gallaðra afkvæma“. Hinir fátæku voru líka grannt skoðaðir.
Laughlin leit ekkert niður á litað fólk sem neitt verra en það hvíta en engu að síður leit hann af tortryggni sérstaklega á Ítala sem hann taldi síðri en þá af skandinavískum uppruna.
Laughlin lagði fram skýrslu í júní 1911, með safnaða tölfræði sína í höndunum, þar sem hann benti á 10 hópa sem væru „félagslega óhæfir“.
Mörg ríki Bandaríkjanna leyfðu svo ófrjósemisaðgerðir árið 1935.
Ríkið réði örlögum einstaklingsins
Ófrjósemisaðgerðum fór fjölgandi. Í sumum ríkjum var aðgerðin ekki gerð lögleg á meðan í öðrum ríkjum voru þúsundir manneskja dæmdar „óhæfar til að vera foreldrar“.
Tölurnar á kortinu sýna að yfir 20.000 einstaklingar höfðu verið gerðir ófrjóir með valdi fram til ársins 1935. Áður en kynþáttahreinlætið hvarf loks var fjöldinn kominn upp í 60.000 manns.
Í skýrslunni var mælt með „útrýmingu“, öðru orði fyrir þvingaða ófrjósemisaðgerð sem Laughlin taldi að ætti að verða hlutskipti tíunda hvers Bandaríkjamanns.
Laughlin lagði því til tíu milljónir þvingaðra ófrjósemisaðgerða, þar á meðal ófrjósemisaðgerð á sjö milljónum „óljósra-tilfella“ sem „eru af svo óæðra blóði og eru of náskyld að þau eru algjörlega óhæf til að verða foreldrar eða nytsamir borgarar“.
Hinir hugrökku deyja, hinir veiku fjölga sér
Ófrjósemishreyfingin hélt því fram að menn úrkynjuðust við að lifa á opinberri aðstoð í langan tíma.
Hvert ríkið á fætur öðru fór eftir þeim ráðum og fór að skera niður, þá þegar litlar“ bæturnar til fátækra. Á dýrasýningum og markaðstorgum víðsvegar um Bandaríkin rak hreyfingin enn meiri áróður um hreinlæti kynstofnanna.
Sem dæmi má nefna að hreyfingin hélt svokallaðar „betri börn“ keppnir þar sem barnið með besta erfðafræðilegu samsetninguna sigraði.
Í Bandaríkjunum kepptust margar fjölskyldur ákaft um að eignast fullkomnustu afkvæmi í heimi. Sérstök töflurit héldu svo yfirlit yfir erfðafræðilega kosti fjölskyldunnar.
Starfsemi hreyfingarinnar leiddi einnig til þess að bæði Bandaríkin og Kanada hertu kröfurnar til nýrra innflytjenda. Þeir þurftu að sanna að þeir gætu lesið lítinn texta á sínu eigin tungumáli til að fá inngöngu.
Þessar kröfur urðu þó til þess að þúsundir voru sendar aftur til Evrópu, úrskurðuð sem erfðafræðilega óhæf, þótt þau væru bara ólæs.
Þegar Bandaríkin undirbjuggu sig fyrir fyrri heimsstyrjöldina árið 1917 og stóðu í að ráða hermenn til liðs við sig, kom ekki á óvart að yfirvöld báðu sérfræðinga í hreyfingunni um aðstoð við að skoða marga umsækjendurna sem vildu gegna herþjónustu.
Tveir spurningalistar voru útbúnir. Annar með spurningum með þremur svarmöguleikum og hinn fyrir þá sem ekki lásu og skrifuðu ensku, röð teikninga þar sem umsækjandinn þurfti að finna villur.
Spurningarnar voru þannig gerðar að millistéttarstrákar úr stórborgunum áttu auðveldast með að svara; sama gilti um teikningarnar.
Sparta til forna veðjaði öllu á góða stríðsmenn; veikburða drengir voru því drepnir.
Fólk til forna drap óhæfu börnin
Strax um 400 f.Kr. lýsti gríski heimspekingurinn Platon því hvernig hægt væri að fjarlægja óæskilega eiginleika í mönnum með markvissri kynbótaræktun, stjórnað af valdamönnum. Í borgríkinu Spörtu voru kynþáttabætur á sama tíma kaldur veruleiki.
Spartverjar köstuðu nýburum sem sagðir voru veikburða í ána Evrotas eða lögðu þau á akur þar sem steikjandi sólin drap smábörnin. Sagnfræðingar telja að fleiri drengir en stúlkur hafi talist óverðug til að alast upp í stríðssamfélagi Spörtu.
Að drekkja vansköpuðum börnum er einnig þekkt frá Rómarveldi, rétt eins og Kína til forna og Aztekar á 15. öld tóku af lífi „óhæfa“ nýbura.
Fáir ungir menn frá einangruðum bændasamfélögum í miðvesturlöndum eða litað fólk úr fátækrahverfum stórborganna höfðu nokkurn tíma séð tennisvöll og gátu því ekki séð að villan á teikningunni væri netið sem vantaði.
Niðurstaða þessara prófa var þá að, „47 prósent hvítra og 89 prósent svartra hafa andlega getu 13 ára unglings“. Kynhreinlætissérfræðingarnir komust að þeirri niðurstöðu að Bandaríkin myndu ekki geta farið í stríð án þess að nota „fávita“ sem hermenn í stórum stíl.
Talsmenn kynþáttahreinlætis höfðu fram að fyrri heimsstyrjöld talið friðarhyggju vera erfðagalla. Það viðhorf breyttist með miklu mannfalli í skotgröfum Evrópu. Annað sjónarhorn birtist þó í stríðinu: mikill missir á góðum erfðafræðilegum eiginleikum.
Læknirinn David Starr Jordan skrifaði árið 1915 í bókinni „War and the Breed“: „Sterku og hugrökku ungu mennirnir eru drepnir á vígvellinum en huglausir, líkamlega vanhæfir og hinir líffræðilega veikburða lifa af og fjölga sér“.
Snillingur rannsakaði eigin ætterni
Hugmyndir um kynþáttahreinlæti höfðu dúkkað upp í sinni nútímalegu mynd 50 árum áður í Englandi. Á sjöunda áratugnum varð vísindamaðurinn Francis Galton heillaður af kenningu frænda síns, Charles Darwins, um náttúruval. Galton skildi náttúruvalið þannig að þeir sterkustu lifðu af meðan þeir veikustu urðu undir.
Eitthvað svipað hlyti að eiga við um menn, taldi Galton sem byrjaði ákaft að rannsaka erfðir og notaði sína eigin fjölskyldu sem rannsóknarefni.
Galton taldi sig vera snilling og gat sagt það sama um frænda sinn. Í fjölskyldu sinni fann hann kynslóðir af hæfileikaríku fólki. Hann rannsakaði síðan aðrar ættir sem höfðu getið af sér frábært listafólk og vísindamenn og fór að sjá ákveðið mynstur.
Byggt á athugunum sínum lagði Galton til að innleiða fyrirfram skipulögð hjónabönd milli hæfileikaríkra karla og auðugra kvenna til að byggja upp „hæfileikaríkan kynþátt karla“.
Dýrasýningar, þar sem besta húsdýr ársins var valið, voru líka fullkominn staður til að efla kynþáttahollustu meðal fólks.
Hún greiddi götu frjálsræðis í kynlífi og ruddi braut kvenna um gjörvallan heim inn á vinnumarkaðinn. Nú er væntanleg sambærileg pilla fyrir karlmenn sem gera mun smokkinn alveg óþarfan.
En Galton gekk enn lengra. Hann gerði umfangsmiklar tilraunir með kanínur og taldi sig síðan geta ályktað hið gagnstæða: Mannkyninu gæti líka hrakað frá kynslóð til kynslóðar með slæmum hjónaböndum. Kenningin var að sögn Galton staðfest af fólki sem bjó í fátækrahverfum London.
Í þessum hverfum á sama tíma, fækkaði ungbarnadauða verulega vegna tilkomu bóluefna sem Galton þótti sérstaklega skelfileg þróun, þrátt fyrir að hann hafi aldrei verið talsmaður þvingaðra ófrjósemisaðgerða sem leið til að koma í veg fyrir að fátækir eignuðust börn.
Þess í stað hélt hann fram þeirri skoðun að þeir sem hefðu bestu erfðirnar ættu að fjölga börnum eins og hægt væri. Galton gaf nýju vísindunum einnig nafnið „eugenics“ með því að leika sér með grísk orð: eu sem þýðir gott og gen sem þýðir fæðing.
Hugmyndir Galtons urðu einn aðalhvati hinnar bresku þróunar sem á 20. öld var kölluð „jákvæð eugenics“ – og yfirstéttin var hvött til að eignast fleiri börn.
Heilbrigð framtíð samfélagsins hvíldi á börnum af vel stæðum og ríkum fjölskyldum – eins og stúlkunni Harriet sem árið 1913 var útnefnd sigurvegari í keppninni „Betri börn“.
Aftur á móti var bandaríska útgáfan kölluð „neikvæð eugenics“ vegna þess að tilgangurinn var sá að þeir veikustu ættu að vera útilokaðir frá því að eignast börn.
Það var svo ekki fyrr en 1930 sem frumvarp um þvingaða ófrjósemisaðgerð í Englandi var lagt fram á þingi. Lögin voru afleiðing margra ára mikillar bandarískrar hagsmunagæslu þar sem enginn annar en Harry Laughlin var aðalsprautan á bak við það.
Hann heimsótti England nokkrum sinnum á þriðja áratugnum til að taka viðtöl við mögulega innflytjendur áður en þeir lögðu af stað í skipsferð til Bandaríkjanna.
Laughlin var agndofa yfir vægu félagslegu kerfi landsins við fátæka og benti á að fjöldi þeirra sem túlka mætti „andlega gallaða“ höfðu, samkvæmt útreikningum hans, vaxið úr 156.000 árið 1909 í yfir 300.000 árið 1929.
Litblindir voru gerðir ófrjóir
Hugmyndir um kynþáttahreinlæti breiddust út um stóran hluta heimsins. Í flestum tilfellum var bandaríska fyrirmyndin um þvingaða ófrjósemisaðgerð tekin upp en það var mismunandi eftir löndum hvaða hópar og hvaða kyn valdhafar töldu óhæfa til að verða foreldrar.
Í Japan, til dæmis, gerðu yfirvöld litblint fólk ófrjótt sem var talið hættulegt frávik og gallar þeirra mættu ekki breiðast út til komandi kynslóða.
Í Sviss var þvingunarófrjósemisaðgerðum beitt sérstaklega á konur sem yfirvöld töldu vera of kynferðislega virkar.
Þvinguð ófrjósemisaðgerð er tegund morðs, taldi Píus XI. páfi.
Páfinn fordæmdi kynþáttahreinlæti
Valdhafar um allan hinn vestræna heim voru sammála um að kynþáttahreinlæti væri góð hugmynd. Aðeins örfáir háskólar í Sovétríkjunum auk Vatíkansins gagnrýndu opinberlega kynhreinlætishreyfinguna. Árið 1930 fordæmdi Píus XI. páfi þvingaðar ófrjósemisaðgerðir og líkti aðferðunum við morð.
„Fordæma verður þessa spilltu framkvæmd,“ skrifaði páfinn. Afstaða hans endurspeglaði andstöðu kaþólsku kirkjunnar við fóstureyðingar og getnaðarvarnir og er skýringin á því hvers vegna kynhreinlætishreyfingin náði aldrei fótfestu í hinni kaþólsku Suður-Evrópu.
En þó sýndu nokkrir prestar áhuga á hreyfingunni. Þeir litu á hana sem lækningu fyrir sjálfsfróun sem þótti synd í kaþólsku kirkjunni.
Geðlæknirinn Auguste Forel sem var baráttumaður fyrir kynþáttahreinlæti, taldi að konur vildu vera „sigraðar, stjórnað og undirokaðar“ til að geta síðan sinnt þjóðarskyldu sinni til að eignast og fæða börn. Með öðrum orðum, kynferðislega virkum konum var ekki treystandi.
Í Frakklandi varð sósíalistahreyfingin sterkasti talsmaður hreyfingarinnar. Til dæmis lögðu sósíalistar fram ný hjúskaparlög sem skylduðu alla til að framvísa heilbrigðisvottorðum áður en þeir gætu gift sig.
6.000 voru gerð ófrjó í Danmörku
Norðurlöndin voru meðal þeirra landa sem gengu fram hvað harðast. Í Svíþjóð var umræðan um kynhreinlæti áfram rædd á vitsmunalegan hátt og ófrjósemislögin frá 1934 innihéldu aðeins valmöguleika á slíkri aðgerð fyrir geðsjúka.
Dönsk yfirvöld gengu lengra og þegar árið 1912 hófst kynhreinlætis-skráning heyrnarlausra, daufdumbra og annarra með svokallaða „galla“. Dönsku lögin um þvingaða ófrjósemisaðgerð litu dagsins ljós árið 1929 en í kjölfarið gaf bandaríski Rockefeller-sjóðurinn mikla fjármuni til rannsókna á kynþáttaheilbrigði þar.
Danskur prófessor orðaði áskorun þessa svona: „Fólkinu er ógnað af sundrun innan frá, það er að segja af sívaxandi aukningu á óæskilegum arfgengum eiginleikum eða beinlínis óæskilegum genum á kostnað hins góða“. Fram að afnámi laganna 1967 voru um 6.000 Danir gerðir ófrjóir.
Öskrandi krakkaskríll eða hróp um hjálp? Læknar eiga enn margt ólært um ADHD en nýjustu rannsóknir gefa til kynna að aukin athygli á röskun þessa geti bjargað börnum og ungmennum að losna úr vítahring sem skemmir út frá sér.
Árið 1935 samþykktu Finnar lög sem gerðu það kleift að banna konum með „óæskilega arfgenga eiginleika“ að ganga í hjónaband þar til þær færu sjálfviljugar í ófrjósemisaðgerð en ári áður hafði Noregur sett lög sín um þvingaða ófrjósemisaðgerð.
Þar náði kynþáttahreinlætisátakið til 41.000 borgara – 75 prósent þeirra kvenna. Norska löggjöfin var í gildi til ársins 1977, þegar henni var breytt í frjálsan valkost.
Þýskt kynþáttahreinlæti tók við
Þýskaland varð að aðalvígi evrópsku kynhreinlætishreyfingarinnar. Skömmu eftir 1900, kynnti læknirinn Alfred Ploetz orðið „Rassenhygiene“ eða Kynþáttahreinlæti.
Ploetz var ötull talsmaður bætts húsnæðis fyrir verkafólk og styttri vinnudaga en mælti jafnframt með aðgerðum sem kæmu í veg fyrir þá fólksfjölgun sem betri lífskjör myndu hafa í för með sér.
Eitt þeirra var líknardráp. „Rétturinn til að deyja,“ var það sem talsmenn þess kölluðu það og varð það hluti af umræðunni þar sem lengri líftími og langvinnir sjúkdómar í ellinni urðu hluti af tilverunni.
Líknardráp var ekki talið kynþáttahreinlæti en þessir tveir þættir runnu saman í eitt þegar Ploetz hélt því fram að ríkið ætti að taka virkan þátt í að grisja úr veikustu borgarana.
Skelfileg útgáfa Þýskalands á kynþáttahreinlæti olli dauða milljóna.
Fórnarlömb nasismans tóku kynþáttahreinlætið með sér
Enginn stóð frammi fyrir verri afleiðingum kynþáttahreinlætis en gyðingar í Evrópu en samt tóku þeir hugmyndina með sér þegar þeir flúðu Þýskaland.
Þegar þýskir gyðingar og rannsóknarmenn flúðu ofsóknir nasista á þriðja áratug síðustu aldar tóku þeir hugmyndina um kynþáttahreinlæti með sér. Margir flúðu til Bandaríkjanna en sumir settust að í Palestínu undir stjórn Breta á árunum fram að lokum síðari heimsstyrjaldar.
Talsmenn kynþáttahreinlætis í Ísrael höfðu allir lært fræði sín á þriðja áratugnum og fyrst eftir stríðslok uppgötvuðu læknarnir að þeir höfðu iðkað sömu aðferðir og lágu til grundvallar að fjöldamorðum nasista.
„Manneskja með arfgengan geðsjúkdóm sem hvorki hefur verið fyrirbyggður né læknaður, er jafn mikil hætta fyrir kynþátt sinn og venjulegur sjúklingur sem er fárveikur,“ sagði vísindamaðurinn Kurt Levinstein í Tel Aviv svo seint sem 1944.
Hann mælti með því að koma í veg fyrir að alkóhólistar, geðhvarfa- og flogaveikisjúklingar eignuðust börn og vitnaði í samstarfsmann sinn Hans Luxembourg. Þetta var á sínum tíma í Berlín, þangað sem hann – eins og kom síðar í ljós – tók virkan þátt í þjóðarmorði þriðja ríkisins.
Margir höfðu svipaðar hugmyndir: „Leyfi til að binda enda á líf sem ekki er lífsins verðugt“, var til dæmis titill víðlesinnar bókar frá 1920.
Þvinguð ófrjósemisaðgerð varð hluti af þýsku hversdagslífi árið 1923 og ekki leið á löngu þar til líknardráp varð það líka. Ploetz sem var studdur af þýskum kommúnistum, vildi ekki styðja gyðingahatur.
Hann leit á gyðinga sem „meiri aría en semíta“ en verðandi leiðtogi Þýskalands, Adolf Hitler, tileinkaði sér hugsanir hans engu að síður, bræddi þær saman við kynhreinlæti og mótaði sína eigin kynþáttakenningu í bókinni „Mein Kampf“ sem kom út árið 1925.
Hugsanir Hitlers um kynþáttahreinlæti byggðu að miklu leyti á verkum Harry Laughlin og bandarísku kynheilbrigðishreyfingarinnar.
Einnig flokkaði Hitler gyðinga, sígauna, samkynhneigða og pólitíska andstæðinga sem „entartete Menschen“ (úrkynjað fólk). Þegar hann komst til valda árið 1933 krafðist hann þess jafnframt að arfleifð hinna arísku Þjóðverja yrði tekin til skoðunar.
Samhliða stríðsyfirlýsingunni gegn Póllandi 1. september 1939 gaf Hitler út tilskipun um líknardráp. Hann fyrirskipaði stofnun 30 miðstöðva fyrir vistun barna sem uppfylltu ekki kröfur ríkisins.
Ekkert þeirra komst lifandi út úr þeim miðstöðum. Börnin sultu til dauða og fengu foreldrar síðan dánarvottorð sem sagði svo banameinið eitthvað annað.
Þegar sannleikurinn um miðstöðvarnar 30 fór að kvisast út sem sögusagnir meðal íbúanna, fann Hitler sig knúinn til að fyrirskipa að þeim skyldi lokað. Eftir þetta leið aðeins stuttur tími þar til kynþáttahreinlæti öðlaðist sitt öfgakenndasta einkenni í formi hinna alræmdu gasklefa í útrýmingarbúðum nasista sem urðu að veruleika frá desember 1941.
Milljónir manna, kvenna og barna voru kerfisbundið teknar af lífi hér svo erfðaefni þeirra yrði endanlega eytt.
Nasisminn var ljótur blettur fyrir kynheilbrigðishreyfinguna. Nürnberg réttarhöldin eftir stríðið afhjúpuðu voðaverkin í kynþáttaheilbrigðiskenningum Hitlers og allir voru fljótir að afskrifa allar tengingar við heilbrigði hreyfingarinnar.
En ófrjósemisaðgerðirnar voru afar lífsseigar og þessar þvinguðu aðgerðir voru áfram framkvæmdar á mörgum stöðum næstu áratugi. Virginíufylki leyfði til dæmis aðgerðirnar alveg til 1960 áður en þær voru bannaðar. Þá fyrst var leynilegt skjalasafn opnað svo bræðurnir sex frá Brush Mountain gátu loks fengið skýringar á barnleysi sínu.
Lestu meira:
- Edwin Black: War Against the Weak. Eugenics and America’s Campaign to Create a Master Race, Four Walls Eight Windows, 2003
- Elof Axel Carlson: The Unfit. A History of a Bad Idea, Cold Spring Harbor Laboratory Press, 2001
