Alheimurinn

Úranus: Ísrisinn

Vissir þú að plánetan Úranus er sú pláneta í sólkerfinu sem er með kaldasta lofthjúpinn? Hér gefur að líta 10 áhugaverðar staðreyndir um Úranus.

BIRT: 07/02/2023

Úranus er gasrisi og hefur því ekki fast yfirborð. Ásamt Neptúnusi er samsetning gastegunda Úranusar nokkuð frábrugðin gastegundum Júpíters og Satúrnusar. Því eru Úranus og Neptúnus oft kallaðir ísrisar. Hér gefur að líta 10 áhugaverðar staðreyndir um Úranus.

 

1. Úr hverju er Úranus?

Úranus samanstendur einkum af vetni og helíum en þessi stóra bláa gaspláneta inniheldur einnig nokkuð af vatni, ammoníaki og metani.

 

Þvermál Úranusar er 50.724 km. Plánetan er þannig sú þriðja stærsta í sólkerfinu miðað við þvermál. Radíus Úranusar er 25.362 km og massi hans er 8.681 × 10^25 kg sem er 14 sinnum meiri en massi jarðar.

 

2. Fjarlægð til Úranusar

Fjarlægð Úranusar til sólar er um 3 milljarðar km sem er 19 sinnum lengra en fjarlægð jarðar til sólar. Þar sem Úranus er á braut um sólu sem er ekki alveg hringlaga, þá er fjarlægðin milli sólar og Úranusar breytileg. Fjarlægð frá Úranusi til jarðar er þannig á milli 2,5 milljarðar km og 3,1 milljarðar km.

 

Það tekur Úranus 84 ár að fara einn hring í kringum sólu. Hins vegar snýst Úranus afar hratt um öxul sinn. Einn sólarhringur á plánetunni er aðeins 17 klukkustundir.

 

3. Kaldasti lofthjúpurinn í sólkerfinu

Úranus er sú pláneta í sólkerfinu sem er með kaldasta lofthjúpinn en hitastigið í honum getur farið niður í mínus 224 gráður.

 

Lofthjúpur Úranusar samanstendur af 83% vetni, 15% helíum og 2% metan. Auk þess er þar að finna ammoníak, acetýlín, kolsýring, vatn og vetnissúlfíð.

 

4. Úranus liggur á hliðinni og snýst um sjálfan sig

Plánetan snýst um sjálfa sig rétt eins og aðrar plánetur en ólíkt öðrum plánetum snýst Úranus um öxul sem er nánast láréttur.

 

Fyrir vikið eru pólar Úranusar þar sem er miðbaugur á öðrum plánetum.

 

5. Hringir Úranusar

Úranus er, rétt eins og Satúrnus, umlukinn hringjum en það er erfitt að koma auga á flesta þeirra. Hringir Úranusar uppgötvuðust árið 1977.

 

Stjarnfræðingar telja að Úranus hafi alls 13 hringi og að þeir haldi formi sínu vegna svokallaðra smalatungla en til þessa hafa aðeins tvö slík tungl sést – Kordelía og Ófelía – þegar Voyager 2 flaug fram hjá Úranusi.

 

Árið 2007 tókst með hinum öfluga Keck II-sjónauka á Hawaii að greina hringi Úranusar frá hlið. Þær myndir sýna hringina eins og örmjó strik en það er einungis á 42 ára fresti hægt að greina þá með þessum hætti frá jörðu.

 

Athuganir hafa sýnt að hringirnir eru alls ekki óumbreytanlegir. Þegar myndir frá Voyager 2 sem flaug nærri Úranusi árið 1986, eru bornar saman við myndir frá Keck II, kemur í ljós að hringirnir sem eru næst yfirborði plánetunnar eru orðnir þéttari í sér og jafnframt að nú er til staðar efni á svæðum sem áður voru auð.

 

6. Úranus er einsleit pláneta

Eina könnunarfarið sem hefur sótt Úranus heim er Voyager 2 sem flaug nærri plánetunni árið 1986. Voyager 2 rannsakaði lofthjúp Úranusar og veðrakerfi sem myndast vegna liggjandi snúnings risans. Þá kom í ljós að vindhraðinn á Úranus getur orðið allt að 900 km/klst.

 

Myndir Voyager 2 sýna að Úranus er afar einsleit pláneta. Það grillir í þunnar skýjaslæður en þær eru langtum daufari en á hinum tveimur gasrisunum.

 

7. Tungl Úranusar

Úranus er með 27 tungl. Míranda, Aríel, Úmbríel, Títanía og Óberon eru þau fimm stærstu.

 

Stærsta tunglið Títanía er sundurskorið þvers og kruss af djúpum gjám.

 

8. Það rignir demöntum á Úranusi

Stjarnfræðingar telja að það rigni niður demöntum á Úranusi og Neptúnusi.

 

Vísindamenn frá Englandi, BNA og Tyrklandi hafa endurskapað aðstæður sem ríkja á Úranusi og Neptúnusi. Niðurstaða þeirra er sú að mögulega rigni demöntum á þessum tveimur stóru gasrisum.

 

Eins og áður hefur verið nefnt samanstendur lofthjúpur plánetanna einkum af vetni og helíum en þar er einnig umtalsvert magn af metani. Með því að pressa metan saman með þrýstingi sem nemur meira en 100.000 loftþyngdum og hita í meira en 3.000 gráður í sérstöku íláti tókst þessu teymi vísindamanna að gera metan fljótandi.

 

Þegar þeir lýstu síðan á vökvann með leysigeisla, mynduðust litlar svartar agnir. Þetta var kolefnið í metaninu sem var orðið að demöntum.

 

Vísindamennirnir telja að demantarnir falli eins og regndropar niður að miðju plánetunnar.

 

9. Fyrsta plánetan í nokkur þúsund ár

Breski stjarnfræðingurinn William Herschel uppgötvaði Úranus

Úranus er fyrsta plánetan sem uppgötvaðist frá því í fornöld. Menn þekktu þá þegar til fimm reikistjarna fyrir utan jörðina en þær eru Merkúr, Venus, Mars, Júpíter og Satúrnus.

 

Þann 13. mars, mörg þúsund árum síðar, fannst enn ein plánetan, þegar breski stjarnfræðingurinn William Herschel uppgötvaði Úranus.

 

10. Pláneta nefnd eftir konungi

William Herschel vildi nefna plánetuna í höfuðið á velunnara sínum, Georgi III Bretakonungi.

 

Aðrir stjarnfræðingar vildu frekar halda í þá hefð að nefna plánetur eftir guðum í rómverskum og grískum goðsögum.

 

Það var síðan hinn gríski guð Úranus, sjálfur himnaguðinn og faðir Satúrnusar sem varð fyrir valinu. Orðið Úranus er leitt af gríska orðinu „ouranus“ sem merkir „himnarnir“.

Rauntölur um Úranus

Radíus: 25.362 km Fjöldi tungla: 27 Fjarlægð til sólar: 2.871.679.082 km Hitastig á Úranusi: -216 °C

LESTU EINNIG

HÖFUNDUR: LONE DJERNIS OLSEN, MARIE WIUM

Shutterstock

Maðurinn

3 ókostir við greind

Jörðin

Ný NASA-flugvél á að minnka losun í flugi

Jörðin

Ný NASA-flugvél á að minnka losun í flugi

Náttúran

Eitruðustu efni veraldar

Náttúran

Eitruðustu efni veraldar

Jörðin

Maðurinn hefur breytt möndulhalla jarðar

Náttúran

Topp 5: Af hvaða dýrum er mestur fjöldi?

Maðurinn

Þessir einstaklingar eru í minni hættu á að greinast með heilabilun

NÝJASTA NÝTT

Lifandi Saga

Flugmóðurskip úr sagi og ís átti að brjóta kafbáta Þjóðverjanna á bak aftur

Maðurinn

Er skaðlegt að halda aftur af hnerra?

Lifandi Saga

Samkynhneigður sjónvarpsleikari skáldaði upp sögur um eiginkonur

Maðurinn

Hvernig myndast krabbamein?

Alheimurinn

Þrisvar sinnum stærra en Everestfjall: Goshalastjarna gæti brátt sést á himni í fyrsta sinn í 70 ár

Tækni

Dulkóðaður gjaldmiðill: 7 atriði sem þú ættir að vita um rafmynt 

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

Lifandi Saga

Fjórir kvillar sem bóluefni hafa knésett

Menning og saga

Frumstæð manntegund jarðsetti hina látnu

Maðurinn

Vísindamenn endurnýja hárvöxt á músum

Lifandi Saga

Flugmóðurskip úr sagi og ís átti að brjóta kafbáta Þjóðverjanna á bak aftur

Maðurinn

Er skaðlegt að halda aftur af hnerra?

Lifandi Saga

Samkynhneigður sjónvarpsleikari skáldaði upp sögur um eiginkonur

Maðurinn

Hvernig myndast krabbamein?

Alheimurinn

Þrisvar sinnum stærra en Everestfjall: Goshalastjarna gæti brátt sést á himni í fyrsta sinn í 70 ár

Tækni

Dulkóðaður gjaldmiðill: 7 atriði sem þú ættir að vita um rafmynt 

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

Lifandi Saga

Fjórir kvillar sem bóluefni hafa knésett

Menning og saga

Frumstæð manntegund jarðsetti hina látnu

Maðurinn

Vísindamenn endurnýja hárvöxt á músum

Fáðu aðgang að vÍSINDI.IS

Ókeypis í 2 vikur!

 

Eftir það kostar eingöngu 1.390 kr. á mánuði og enginn uppsagnarfrestur.

 

Innifalið er aðgangur að öllum greinum á vefnum ásamt rafræna útgáfu af nýjustu tölublöðunum.

  • Fullur aðgangur að visindi.is
  • Frábærar myndir og myndbönd
  • Aðgengilegt í öllum snjalltækjum
  • Fullur aðgangur að gríðarlegu magni eldri greina
  • Nýjustu tölublöðin í rafrænu formi

Náttúran

Hversu lengi getur könguló lifað af í ryksugupokanum?

Náttúran

Hversu lengi getur könguló lifað af í ryksugupokanum?

Maðurinn

Líkami þinn lifir eftir dauðann

Maðurinn

Líkami þinn lifir eftir dauðann

Maðurinn

Hvers vegna þola sumir ekki kóríander?

Heilsa

Bakteríur í blóði auka þyngdina

Maðurinn

Svefnleysi skaðar þarmana

Lifandi Saga

Hvert flúðu spænskir Gyðingar?

Vinsælast

1

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

2

Maðurinn

Þessir einstaklingar eru í minni hættu á að greinast með heilabilun

3

Maðurinn

Hvernig myndast krabbamein?

4

Maðurinn

3 ókostir við greind

5

Maðurinn

Er skaðlegt að halda aftur af hnerra?

6

Náttúran

Topp 5: Af hvaða dýrum er mestur fjöldi?

1

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

2

Maðurinn

Hvernig myndast krabbamein?

3

Maðurinn

3 ókostir við greind

4

Maðurinn

Er skaðlegt að halda aftur af hnerra?

5

Lifandi Saga

Nanjing harmleikurinn verri en hin versta martröð

6

Náttúran

Eitruðustu efni veraldar

Lifandi Saga

Þess vegna trúa milljónir á mýtuna: Barnaníðingar djöfulsins 

Vísindamenn

Stærðfræðisnillingur fann upp tölvuna

Heilsa

Þess vegna ættir þú alltaf að setja klósettlokið niður áður en þú sturtar

Maðurinn

Vanþroskað tvíburafóstur fjarlægt úr heila ársgamallar stúlku

Lifandi Saga

Hver fékk fyrsta rauða spjaldið?

Lifandi Saga

Hvert var banamein Elvis Presleys?

Maðurinn

Angistargenið er nú fundið

Náttúran

Glæpir borga sig

Náttúran

Af hverju límist lím ekki við innra byrði túbunnar?

Maðurinn

Vísindamenn hafa komist að rót mannvonskunnar: Fræðist um verstu hliðar ykkar

Lifandi Saga

Refsiföngum í síðari heimsstyrjöldinni fórnað 

Maðurinn

Af hverju eiga karlmenn auðveldara með að fá fullnægingu en konur?

Flugmóðurskip úr sagi og ís átti að brjóta kafbáta Þjóðverjanna á bak aftur

Skortur á stáli ýtti undir sköpunarkraft bandamanna í baráttunni við hina illræmdu kafbáta nasistanna. Ein ótrúlegasta tilraunin átti sér stað á stöðuvatni einu í Kanada.

Lifandi Saga

ÁSKRIFT AÐ VÍSINDI.IS

Prófaðu í 14 daga ókeypis!

  • Fullur aðgangur að vefnum okkar með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Lifandi vísindi/Lifandi saga í rafrænni útgáfu á vefnum,
  • Aðeins 1.690 krónur á mánuði.
  • Engin skuldbinding – Þú getur hætt hvenær sem er.

ÁSKRIFT AÐ TÍMARITINU

Þrjú tölublöð + gjöf: Skemmtilegur sjónauki
  • Þrjú næstu tölublöð Lifandi vísinda/Lifandi sögu – sent heim til þín – eins færðu lítinn og vandaðan sjónauka að gjöf.
  • Fullur aðgangur að vefnum okkar – visindi.is – með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Spennandi greinar og flottar myndir sem svala forvitni þinni.
  • Þú getur hætt eftir tilboðið en ef þú heldur áfram skuldbindur þú þig aðeins þrjú tölublöð í einu og þú getur sagt upp hvenær sem sem og klárar þá tímabilið sem er hafið.
  • Venjuleg áskrift – þrjú tölublöð – kostar aðeins 7.590 kr

Sjónauki og þriggja blaða áskrift – Alls 3.800 kr.

Lifandi vísindi

Lyf

Lifandi saga

Search

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Innskráning

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.