Hugtakið „raðmorð“ varð til í Þýskalandi á 4. áratug tuttugustu aldar. Hugtakið barst ekki til Bandaríkjanna fyrr en árið 1974 þegar afbrotafræðingurinn Robert Ressler notaði það í fyrirlestri sem hann hélt.
Á sjötta og sjöunda áratugnum tók hann viðtöl við alls 36 dæmda raðmorðingja til að reyna að setja sig inn í hugarheim þeirra, í von um að geta komið í veg fyrir að sá næsti í röðinni léti til skarar skríða. Á þessum árum lék urmull raðmorðingja lausum hala.
Á árunum milli 1980 og 1990 sagði Robert Ressler: „Raðmorðum má í raun líkja við faraldur. Þær tegundir glæpa sem við verðum vitni að í dag áttu sér ekki stað í sama umfangi fyrir miðja öldina. Einstaklingur sem myrðir 10, 12 eða 15 manns er tiltölulega nýtt fyrirbæri í afbrotasögu Bandaríkjanna“.
Á þessum sama áratug var alríkislögreglunni kunnugt um 823 virka raðmorðingja sem á árinu 1987 myrtu alls 361 einstakling (þessi fjöldi er enn metfjöldi fyrir Bandaríkin).
Áratugurinn milli 1980 og 1990 hefur fyrir bragðið verið kallaður „raðmorðaáratugurinn“. Á árunum upp úr 1990 fækkaði raðmorðingjum niður í alls 724 og þeim fer sífellt fækkandi. Á undanförnum áratug er talið að einungis 201 raðmorðingi hafi verið að verki í Bandaríkjunum.
Raðmorðingjar eru knúnir af kynlífi
Í kvikmyndum hefur raðmorðingjum verið lýst sem einkar greindum mönnum (t.d. Hannibal Lecter í kvikmyndinni „Lömbin þagna“, sem geðsjúklingum (t.d. Norman Bates í „Psycho“) ellegar þá sem heillandi siðblindingjum (Patrick Bateman í „American Psycho“). Raunveruleikinn er þó oftar en ekki allt annar.
Enginn fæðist sem raðmorðingi. Þeir alast að öllu jöfnu upp í brotnum fjölskyldum þar sem feðurnir eru annað hvort fjarverandi eða óvirkir, með stjórnsamar mæður og ofgnótt andlegrar og líkamlegrar valdbeitingar.
Langflestir höfðu þeir gaman af að pynta dýr á barnsaldri.
Margir raðmorðingjar vættu rúmið fram eftir öllum aldri, aðrir höfðu unun af því að kveikja í en langflestir höfðu þeir gaman af að pynta og deyða dýr á barnsaldri.
Langflestir raðmorðingjar eru karlar og rannsóknir hafa leitt í ljós að þeir urðu í æsku fyrir atburði sem hafði djúpstæð áhrif á þá, svo sem eins og umferðarslys eða slátrun dýrs sem þeir hafa aldrei getað komist yfir.
Að öllu jöfnu eru morðingjar sjaldnast geðveikir eða sérlega greindir og er greindarvísitala þeirra yfirleitt eilítið lægri en við á um meðaltal þjóðarinnar.
Flestir eru þeir knúnir af kynferðislegri girnd sem þarf alls ekki að beinast að kynlífi sem slíku, heldur er það vald yfir fórnarlambinu og ofbeldi gegn því sem færir þeim fullnægju.
Spurningin er svo hvers vegna svo margir raðmorðingjar komu fram á sjónarsviðið í Bandaríkjunum á árunum milli 1970 og 1990.
Þessi spurning var lögð fyrir Mike Aamodt sem er prófessor í sálfræði við Radford háskóla í Virginíufylki.
„Þessu er einstaklega erfitt að svara, því við vitum ekki fyrir víst hvort aukningin á 8. og 9. áratugunum var veruleg miðað við áratugina á undan. Hugtakið „raðmorðingi“ þekktist ekki fyrir 1970 og þess vegna fyrirfinnast engar upplýsingar um raðmorð fyrir þann tíma“, segir Mike Aamodt en hann átti einmitt þátt í að setja á laggirnar gagnasafn yfir raðmorðingja árið 1992 í Radford.
Gagnasafnið er það yfirgripsmesta í heimi en það hefur að geyma upplýsingar um 5.079 raðmorðingja, allt frá árinu 1900 fram til okkar daga. Alls 68% fórnarlambanna voru í Bandaríkjunum.
Mike Aamodt bendir á þann möguleika að gífurleg aukningin kunni að hafa stafað af þáverandi löggjöf:
„Á 8. og 9. áratug síðustu aldar fengu langtum fleiri fangar reynslulausn í Bandaríkjunum en tíðkast í dag. Þetta er einkar mikilvægt atriði því gagnasafn okkar yfir raðmorðingja gefur til kynna að rösklega 80% allra raðmorðingja í sögu Bandaríkjanna hafi varið einhverjum tíma í fangelsi áður en þeir myrtu í fyrsta sinn. Tæp 18% allra raðmorðingja höfðu verið dæmdir fyrir morð, þeim sleppt og létu svo til skarar skríða á nýjan leik“.
Fjórar gerðir af raðmorðingjum
Í tímamótabók sinni „Raðmorðingjar“ frá árinu 1988 flokkuðu afbrotafræðingarnir Ronald Holmes, Stephen Holmes og James De Burger raðmorðingja miðað við ástæður morðanna en ekki aðferðirnar sem alríkislögreglan flokkar iðulega samkvæmt.
Höfundarnir greindu fjórar gerðir af morðingjum og bjó hver gerð yfir sinni sérstöku ástæðu fyrir því að myrða.
Vald og stjórnun
Langflestir raðmorðingjar fá kynferðislega fullnægingu út úr því að beita valdi og vera við stjórn.
Þeir njóta þess að pynta og auðmýkja fórnarlömb sín. Í augum morðingjanna er sjálft morðið oft merki þess æðsta valds sem þeir hafa yfir fórnarlömbunum.
Geðrænir kvillar
Þessir raðmorðingjar heyra raddir eða sjá ofsjónir sem krefjast þess að þeir deyði tiltekna manneskju.
Skipunin berst frá myrkrahöfðingjanum eða guði. Raðmorðingjar af þessari gerð þjást nær allir af einhvers konar geðsjúkdómum.
Sérstakt ætlunarverk
Raðmorðingjar af þessari gerð eru sannfærðir um að þeim beri skylda til að útmá tiltekinn hóp fólks sem ekki sé þess verðugur að lifa.
Fórnarlömbin eru gjarnan gleðikonur, börn, gamalmenni eða fólk af tilteknum kynþætti.
Njóta þess að drepa
Mannætur og náriðlar hafa nautn af því að misþyrma fórnarlömbunum og leggja þau sér til munns.
Í þessum hópi eru einnig raðmorðingjar sem hafa nautn af því beinlínis að deyða.
Spennan verður að sjálfu markmiðinu. Þessi gerð raðmorðingja er yfirleitt gædd góðum gáfum.
Flest raðmorð framin í Kaliforníu
Nokkrir af alræmdustu morðingjunum komu fram á sjónarsviðið í „raðmorðingjafaraldrinum“ í Kaliforníu.
Þrátt fyrir hina alræmdu raðmorðingja „Næturhrellinn“, „Kaliforníudráparann“ og „Svefnhrottann“ sem bættu óhugnanlegum köflum við afbrotasögu Bandaríkjanna, var Kalifornía engan veginn það ríki sem flesta raðmorðingja var að finna í. Þeir voru meira að segja fleiri í Alaska og Flórída en Kalifornía vermdi 7. sætið.
Kalifornía var hins vegar það fylki sem flestir íbúar voru í eða alls um 40 milljón manns, svo það kom engum á óvart að flest fórnarlömb raðmorðingja væri að finna þar en þau voru alls 1.777 talsins á árunum eftir 1900.
Fjöldinn samsvarar um 14 hundraðshlutum allra fórnarlamba raðmorðingja í gjörvöllum Bandaríkjunum.
Raðmorðingjar eru sjaldséðir í dag
Virkum raðmorðingjum hefur fækkað sem nemur um 85% frá því á síðasta áratug 20. aldar og ef marka má tölur frá bandarísku alríkislögreglunni er innan við eitt prósent allra morða í Bandaríkjunum í dag framið af raðmorðingja.
Ef marka má raðmorðingjasérfræðinginn Enzo Yaksic stafar þessi fækkun ekki hvað síst af því að lögreglunni hefur farið verulega fram í að góma raðmorðingjana áður en þeir fremja þrjú eða fleiri morð en það er einmitt skilgreiningin á raðmorðingja.
Lögreglan hefur áratugum saman rannsakað hvað einkennir morðingjana og henni reynist nú auðvelt að koma auga á líkindi í morðmálunum og fyrir vikið tekst þeim oft að stöðva glæpamennina mjög fljótt.
Allar götur frá árinu 2000 hefur erfðaefni sem finnst á morðstað í mörgum tilvikum orðið til að sakfella morðingjana. Þá gefa bæði alnetið og snjallsímar lögreglunni kost á að fylgjast grannt með ferðum þeirra sem liggja undir grun.
„Hugsanlega eru til þúsundir raðmorðingja sem við þekkjum hvorki haus né sporð á“.
Mike Aamodt, prófessor í sálfræði við Radford háskóla í Virginíufylki.
Þetta er þó ekki jákvætt að öllu leyti, því ef lögreglunni hefur farið fram í að góma morðingjana má einnig gera því skóna að þeir síðarnefndu hafi lært að forðast gildrur lögreglunnar.
Þetta sýnir sig jafnframt í fækkun þeirra mála sem lögreglunni tekst að upplýsa. Árið 1965 upplýsti lögreglan í Bandaríkjunum alls 91% allra morða en árið 2017 hafi hlutfallið lækkað niður í 61%.
„Hugsanlega eru til þúsundir raðmorðingja sem við þekkjum hvorki haus né sporð á og sem okkur fyrir bragðið hefur ekki tekist að bera kennsl á“, segir Aamodt.
Lesið meira um sálarlíf raðmorðingja
Colin Wilson: The Serial Killers, Virgin Books, 2007
Robert K. Ressler: Whoever Fights Monsters, St. Martin’s Press, 1992
