Flóðbylgja (tsunami) breytti paradísareyjum í helvíti
Sunnudagsmorguninn 26. desember árið 2004 varð jarðskjálfti á hafsbotninn undan indónesísku eyjunni Súmötru.
Jarðskjálftinn er sá sterkasti í fjóra áratugi og orkan frá skjálftanum samsvaraði sprengikrafti 23.000 kjarnorkusprengja.
Jarðskjálftinn kom gífurlegum vatnsmassa hafsins á hreyfingu og nokkrum mínútum síðar skullu allt að 30 metra háar flóðbylgjur yfir indónesísku borgina Banda Aceh, sem var næst miðju skjálftans.
160.000 íbúar fórust í þessum freyðandi vatnsmassa, en hörmungarnar voru ekki búnar. Örfáum klukkustundum síðar skullu risastórar öldur á ströndum þrettán landa og nálægt 250.000 manns týndu lífi.
Flóðbylgja breiðist yfir Indlandshaf árið 2004:
Þann 26. desember, jóladag árið 2004, skall flóðbylgja af áður óþekktri stærð og krafti yfir 14 lönd umhverfis Indlandshaf. Að minnsta kosti 226.000 manns fórust. Þetta myndskeið sýnir ferð flóðbylgjunnar frá upptökum skjálftans nálægt Súmötru.
Hvernig myndast flóðbylgja?
Tsunami er japanska og þýðir í raun „hafnarbylgja“ og það kemur ekki á óvart að nafnið tsunami á sér japanskar rætur.
Flestar flóðbylgjur myndast í kjölfar jarðskjálfta og asíska eyjaríkið liggur á jaðri þriggja flekaskila á einu virkasta jarðskjálftasvæði heims.
Flóðbylgjur geta einnig skapast vegna eldgosa, skriðufalla og loftsteina. Risaflóðbylgja með mesta eyðileggingarmátt jarðsögunnar er líklega af völdum loftsteins í heimshöfunum fyrir milljónum ára.
Svona myndast flóðbylgja
Þegar jarðskjálfti hristir hafsbotninn hreyfir hann við gríðarmiklum vatnsmassa sem breytist í risastórar öldur við strendurnar.
Botninn þrýstir vatni til hliðar
Í skjálftanum kippist sjávarbotn upp á við og þrýstir vatni til hliðanna frá upptakasvæðinu. Á miklu dýpi rísa bylgjurnar ekki hátt, en þær geta orðið mörg hundruð kílómetra breiðar.
Hægir á bylgjunni
Mikil vatnsbylgja nær allt að 1.000 km hraða. Við ströndina draga grynningar úr hraðanum, sem verður um 30-40 km. Þrýstingurinn sogar vatn frá ströndinni og þetta viðbótarmagn hækkar flóðbylgjuna.
Vatnið berst á land
Allur vatnsmassinn berst nú að landi og flóðbylgjan getur náð 30 metra hæð. Hún skellur af afli á ströndinni og getur brotið niður heil þorp og sogað með sér á haf út.
Burtséð frá orsökum flóðbylgjunnar er ferlið á bak við flóðbylgjuna það sama: Þegar miklir skjálftar valda því að hafsbotninn færist upp og niður, byrjar vatnsmassin allt frá yfirborði til botns að hreyfast – alveg eins og þegar þú kastar steini í sjóinn.
Hreyfningin myndar hringi í vatninu sem dreifast frá miðju skjálftans.
Á opnu hafi verður varla vart við flóðbylgju þar sem aldan er sjaldan hærri en hálfur metri vegna bylgjulengdarinnar sem er nokkur hundruð kílómetrar.
Á um það bil 1000 km/klst. berst flóðbylgjan yfir hafið þar til hún nálgast land. Þar hægist á flóðbylgjunni niður í 30-40 km/klst og bylgjulengdin, sem áður var dreifð yfir fleiri kílómetra, þjappast skyndilega saman.
Afleiðingin er sú að vatnið þrýstist upp á við og rís upp í margra metra háan, lóðréttan vatnsvegg sem skellur á strendurnar.
Þrjár mismunandi flóðbylgjur
Það eru þrjár mismunandi gerðir af flóðbylgjum: staðbundnar, svæðisbundnar og fjarflóðbylgjur (teletsunami).
- Staðbundin flóðbylgja hefur allt að 100 kílómetra eyðinleggingarradíus og myndast venjulega vegna skriðufalla. Þær eru tiltölulega tíðar á útsettum svæðum. Stærsta flóðbylgja sem vitað er um skall á Lituya-flóa í Alaska í júlí 1958 eftir grjóthrun. Þar skall bylgjan á tré í rúmlega 500 metra hæð.
- Svæðisbundin flóðbylgja myndast á afmörkuðu svæði með um 1000 km radíus. Þetta þýðir að svæðisbundin flóðbylgja getur ollið miklum skaða á aðeins einum til þremur klukkustundum og því lítill tími til brottflutnings.
- Fjarflóðbylgja (teletsunami) er gríðarlega öflug flóðbylgja sem getur ferðast meira en 1000 kílómetra. Fjarflóðbylgjur eru frekar sjaldgæfar en myndast þó nokkrum sinnum á hverri öld. Flóðbylgjan í Indlandshafi árið 2004 var til dæmis fjarflóðbylgja.
