Jörðin

Vísindamenn finna sönnun fyrir stærsta jarðskjálfta mannkynssögunnar

Svo ofboðslegur jarðskjálfti að menn héldu sig frá svæðinu í þúsund ár. Vísindmenn telja sig nú hafa fundið sönnun fyrir þessum atburði djúpt niðri í þurrum sandi Atama-eyðimerkurinnar.

BIRT: 07/07/2023

Ógnvekjandi hamfaraskjálfti sem olli mörg þúsund kílómetra langri flóðbylgju og hrakti mannfólk af svæðinu í þúsund ár.

 

Þetta kynni að hafa gerst þar sem nú er norðurhluti Chile fyrir 3.800 árum.

 

Það er niðurstaða nýlegrar rannsóknar sem birt er í hinu viðurkennda vísindatímariti Science, þar sem fornleifafræðingar, m.a. hjá Universidad de Chile fundu sannanir þess, sem þeir telja hafa verið öflugasta jarðskjálfta í sögu mannkyns.

Valdivia-jarðskjálftinn í suðuhluta Chile hefur borið titilinn öflugasti skjálfti mannkynssögunnar. Hann varð 22. maí 1960 og kostaði um 1.700 mannslíf. Rannsóknir hafa ákvarðað þennan skjálfta á bilinu 9,4-9,6 á svonefndum „momentmagnitude“-kvarða, sem sýnir nokkru hærri tölur en Richter-kvarðinn þegar skjálftar eru mjög orkumiklir. Misgengið í jarðskorpunni var hins vegar „aðeins“ 800 km að lengd og þar með 200 km styttra en það sem vísindamenn telja hafa valdið hinum nýuppgötvaða skjálfta.

Hnullungar á stærð við bíla bárust upp á land

Þessi jarðskjálfti var, samkvæmt niðurstöðunum, svokallaður ofurskjálfti eða meðal öflugustu skjálfta sem geta orðið. Þessi gríðarlega öflugu skjálftar verða þegar einn jarðskorpufleki þrýstist niður undir annan, en það leysir ógnvænlega krafta úr læðingi.

 

Einmitt þetta segja vísindamennirnir hafa gerst fyrir um 3.800 árum þegar svonefndur Nazcafleki undir Kyrrahafinu rakst á meginlandsfleka Suður-Ameríku. Skjálftinn sem þetta olli hefði mælst 9,5 á momentmagnitude-kvarða og skapaði þúsund kílómetra brot, eða misgegni, í jarðskorpunni.

 

Í skjálftanum færðist hafsbotninn og leysti úr læðingi risaflóðbylgju, sem reis í 20 metra hæð og skall inn yfir Atama-eyðimörkina. Hún þeytti líka steinhnullungum á stærð við bíla nokkur hundruð kílómetra inn frá ströndinni – á Nýja-Sjálandi vel að merkja.

Uppgröftur stórra skelja og steina hjálpaði vísindamönnum að raða saman mynd af því sem þeir telja nú hafa verið stærsta jarðskjálfta í sögu mannkyns.

Hélt mannfólki í burtu í þúsund ár

Myndinni af þessu náttúruhamförum röðuðu vísindamennirnir saman með rannsóknum á smásteinum og sjávardýrum sem hafa borist langt inn á þurra sandauðn Atama-eyðimerkurinnar – svo langt inn á land að fellibylur gæti ekki með nokkru móti verið sökudólgurinn.

 

Þeir notuðu síðan C14-aðferðina til að aldursgreina alls 17 hluti sem höfðu dreifst yfir alls 600 km langa leið við norðuhlutann af strandlengju Chile. Greiningin leiddi í ljós að allt hafði þetta borist á land fyrir hátt í 4.000 árum.

 

 

Uppgröftur sýnir að á þessum tíma bjuggu veiðimenn og safnarar meðfram strandlengjunni við Atama-eyðimörkina. Vísindamennirnir fundu líka ummerki þess hvernig hin tröllvaxna flóðbylgja hafði jafnað hlaðin steinhús við jörðu og ekkert skilið eftir fyrir það fólk sem lifði af.

 

Uppgröfturinn sýndi líka að það hafa liðið þúsund ár þar til fólk sneri aftur á þetta svæði – þrátt fyrir nauðsyn þess að afla matar úr hafinu.

Sumir húsveggir höfðu oltið í átt að hafinu, líklegast vegna þess hve mikill kraftur var eftir í flóðbylgjunni á leiðinni til baka.

Hættan leynist í djúpinu

Fram að þessu hafa vísindamenn ekki talið að svona öflugir jarðskjálftar gætu orðið í norðuhluta Chile.

 

En eftir þessa uppgötvun hafa þeir fengið mikilsverða innsýn í þá hættu á jarðskjálftum og flóðbylgjum sem leynist við Kyrrahafsströndina – og hversu illa getur farið ef svo öflugur skjálfti verður aftur á þessu svæði.

LESTU EINNIG

HÖFUNDUR: Nanna Vium

Shutterstock,© Wikimedia Commons,© Universidad de Chile,

Jörðin

Ný NASA-flugvél á að minnka losun í flugi

Náttúran

Eitruðustu efni veraldar

Náttúran

Eitruðustu efni veraldar

Heilsa

Er hægt að sofa með opin augun?

Heilsa

Er hægt að sofa með opin augun?

Náttúran

Topp 5: Af hvaða dýrum er mestur fjöldi?

Maðurinn

Þessir einstaklingar eru í minni hættu á að greinast með heilabilun

Alheimurinn

Stjarna breytir sér í demant

NÝJASTA NÝTT

Maðurinn

Er skaðlegt að halda aftur af hnerra?

Lifandi Saga

Samkynhneigður sjónvarpsleikari skáldaði upp sögur um eiginkonur

Maðurinn

Hvernig myndast krabbamein?

Alheimurinn

Þrisvar sinnum stærra en Everestfjall: Goshalastjarna gæti brátt sést á himni í fyrsta sinn í 70 ár

Tækni

Dulkóðaður gjaldmiðill: 7 atriði sem þú ættir að vita um rafmynt 

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

Lifandi Saga

Fjórir kvillar sem bóluefni hafa knésett

Menning og saga

Frumstæð manntegund jarðsetti hina látnu

Maðurinn

Vísindamenn endurnýja hárvöxt á músum

Lifandi Saga

Nanjing harmleikurinn verri en hin versta martröð

Maðurinn

Er skaðlegt að halda aftur af hnerra?

Lifandi Saga

Samkynhneigður sjónvarpsleikari skáldaði upp sögur um eiginkonur

Maðurinn

Hvernig myndast krabbamein?

Alheimurinn

Þrisvar sinnum stærra en Everestfjall: Goshalastjarna gæti brátt sést á himni í fyrsta sinn í 70 ár

Tækni

Dulkóðaður gjaldmiðill: 7 atriði sem þú ættir að vita um rafmynt 

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

Lifandi Saga

Fjórir kvillar sem bóluefni hafa knésett

Menning og saga

Frumstæð manntegund jarðsetti hina látnu

Maðurinn

Vísindamenn endurnýja hárvöxt á músum

Lifandi Saga

Nanjing harmleikurinn verri en hin versta martröð

Fáðu aðgang að vÍSINDI.IS

Ókeypis í 2 vikur!

 

Eftir það kostar eingöngu 1.390 kr. á mánuði og enginn uppsagnarfrestur.

 

Innifalið er aðgangur að öllum greinum á vefnum ásamt rafræna útgáfu af nýjustu tölublöðunum.

  • Fullur aðgangur að visindi.is
  • Frábærar myndir og myndbönd
  • Aðgengilegt í öllum snjalltækjum
  • Fullur aðgangur að gríðarlegu magni eldri greina
  • Nýjustu tölublöðin í rafrænu formi

Maðurinn

Líkami þinn lifir eftir dauðann

Maðurinn

Líkami þinn lifir eftir dauðann

Maðurinn

Hvers vegna þola sumir ekki kóríander?

Maðurinn

Hvers vegna þola sumir ekki kóríander?

Heilsa

Bakteríur í blóði auka þyngdina

Maðurinn

Svefnleysi skaðar þarmana

Lifandi Saga

Hvert flúðu spænskir Gyðingar?

Maðurinn

Rannsókn: Greinileg merki um framhjáhald.

Vinsælast

1

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

2

Maðurinn

Þessir einstaklingar eru í minni hættu á að greinast með heilabilun

3

Maðurinn

Hvernig myndast krabbamein?

4

Maðurinn

3 ókostir við greind

5

Maðurinn

Er skaðlegt að halda aftur af hnerra?

6

Náttúran

Topp 5: Af hvaða dýrum er mestur fjöldi?

1

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

2

Maðurinn

Hvernig myndast krabbamein?

3

Maðurinn

3 ókostir við greind

4

Maðurinn

Er skaðlegt að halda aftur af hnerra?

5

Lifandi Saga

Nanjing harmleikurinn verri en hin versta martröð

6

Náttúran

Eitruðustu efni veraldar

Vísindamenn

Stærðfræðisnillingur fann upp tölvuna

Heilsa

Þess vegna ættir þú alltaf að setja klósettlokið niður áður en þú sturtar

Maðurinn

Vanþroskað tvíburafóstur fjarlægt úr heila ársgamallar stúlku

Tækni

100 milljónir hafa kosið: Hér eru hin sjö nýju undur veraldar 

Lifandi Saga

Hvert var banamein Elvis Presleys?

Maðurinn

Angistargenið er nú fundið

Náttúran

Glæpir borga sig

Náttúran

Af hverju límist lím ekki við innra byrði túbunnar?

Maðurinn

Vísindamenn hafa komist að rót mannvonskunnar: Fræðist um verstu hliðar ykkar

Lifandi Saga

Refsiföngum í síðari heimsstyrjöldinni fórnað 

Maðurinn

Af hverju eiga karlmenn auðveldara með að fá fullnægingu en konur?

Maðurinn

Leiðbeiningar um uppeldi: Reiðilestur veldur niðurbroti í heila

Er skaðlegt að halda aftur af hnerra?

Maður hnerrar til að hreinsa ryk, slím og aðskotahluti úr öndunarveginum, en haldi maður aftur af hnerranum situr þetta kyrrt og heldur áfram að valda óþægindum.

Maðurinn

ÁSKRIFT AÐ VÍSINDI.IS

Prófaðu í 14 daga ókeypis!

  • Fullur aðgangur að vefnum okkar með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Lifandi vísindi/Lifandi saga í rafrænni útgáfu á vefnum,
  • Aðeins 1.690 krónur á mánuði.
  • Engin skuldbinding – Þú getur hætt hvenær sem er.

ÁSKRIFT AÐ TÍMARITINU

Þrjú tölublöð + gjöf: Skemmtilegur sjónauki
  • Þrjú næstu tölublöð Lifandi vísinda/Lifandi sögu – sent heim til þín – eins færðu lítinn og vandaðan sjónauka að gjöf.
  • Fullur aðgangur að vefnum okkar – visindi.is – með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Spennandi greinar og flottar myndir sem svala forvitni þinni.
  • Þú getur hætt eftir tilboðið en ef þú heldur áfram skuldbindur þú þig aðeins þrjú tölublöð í einu og þú getur sagt upp hvenær sem sem og klárar þá tímabilið sem er hafið.
  • Venjuleg áskrift – þrjú tölublöð – kostar aðeins 7.590 kr

Sjónauki og þriggja blaða áskrift – Alls 3.800 kr.

Lifandi vísindi

Lyf

Lifandi saga

Search

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Innskráning

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.