Jarðskjálftar geta raskað tíma og rúmi

Jarðskjálftar verða þar sem jarðskorpuflekar mætast. Oftast eru þeir hættulausir en öflugustu jarðskjálftar geta fært heilar borgir, truflað snúning jarðar og þannig breytt sólarhringnum um millisekúndur.

BIRT: 03/03/2023

LESTÍMI:

3 mínútur

Jarðskjálftinn stóð í tíu mínútur og var að lágmarki 9,5 að stærð.

Svo kröftugur var skjálftinn neðanjarðar að hann olli tilfærslu á massa jarðar, jók snúningshraða hnattarins og stytti þar með sólarhringinn um 1,26 millisekúndur.

„Það var eins og jörðin hefði breyst í reipi sem Guð almáttugur væri að hrista duglega,“ sagði einn þeirra sem upplifðu skjálftann.

Í kjölfar skjálftans mynduðust flóðbylgjur sem sumar náðu 10 metra hæð.

Þær fyrstu skullu á ströndum Chile en síðar náðu þær til fjarlægra stranda, svo sem á Hawaii, Filippseyjum og Japan

Myndskeið: Jarðskjálfti í Chile myndar risaflóðbylgjur

Tímalína flóðbylgjunnar sem varð í kjölfar öflugs jarðskjálfta í Chile árið 1960. Flóðbylgjan fór yfir Kyrrahafið á nokkur hundruð kílómetra hraða á klukkustund. Yfir tíu metra öldur skullu á land. Eyðileggingin var mest á Hawaii þar sem 61 manns lét lífið og og í Japan þar sem 139 manns létu lífið í flóðbylgjunni.

Hvernig myndast jarðskjálfti?

Nærri 1.700 manns týndu lífi í jarðskjálftanum í Chile 1960, meira en 3.000 slösuðust og ríflega tvær milljónir misstu heimili sín. Því miður var þetta hvorki í fyrsta né síðasta sinn sem öflugur jarðskjálfti skók Chile.

Undan vesturströnd Suður-Ameríku mætast þrír jarðskorpuflekar.

Jarðskorpan samanstendur af sjö stórum jarðskorpuflekum ásamt minni flekum Flestir jarðskjálftar verða þar sem jarðskorpuflekar liggja saman. Skjálftinn verður þegar flekarnir rekast saman, dragast sundur eða núast hvor utan í annan.

Það er á slíkum flekamótum sem jarðskjálftar verða. Skjálftarnir ríða yfir þegar losnar um spennu sem myndast hefur á flekamótum, hvort sem flekarnir rekast saman, dragast sundur eða skríða hvor fram hjá öðrum.

Öflugustu skjálftarnir verða þar sem flekarnir rekast saman og hafsbotnsfleki rennur undir meginlandsfleka en slíkir flekar mynda þurrlendi hnattarins.

Það er einmitt þannig sem háttar til við vesturströnd Chile.

Þess vegna verða jarðskjálftar

Spenna í jarðskorpunni veldur jarðskjálftum

Flestir jarðskjálftar verða þar sem jarðskorpuflekar liggja saman. Skjálftinn verður þegar flekarnir rekast saman, dragast sundur eða núast hvor utan í annan.

Flekar stefna hvor frá öðrum

Fljótandi kvika stígur upp möttulinn og þrýstir flekunum hvorum í sína átt. Skjálftinn verður í jarðskorpunni einhvers staðar frá yfirborði niður á um 10 kílómetra dýpi.

Fleki þrýstist undir annan

Öflugustu skjálftarnir verða þar sem einn jarðskorpufleki þrýstist niður undir annan. Við slíkar aðstæður getur jarðskjálftinn orðið einhvers staðar frá yfirborði niður á um 700 kílómetra dýpi.

Flekar núast saman

Tveir hliðstæðir jarðskorpuflekar sem stefna hvor í sína átt núast hvor utan í annan. Þetta veldur mikilli skjálftahættu. Frægt dæmi um þessar aðstæður er San Andreas-misgengið í Kaliforníu.

Hversu oft verða jarðskjálftar?

Nokkrir af verstu jarðskjálftum síðari tíma hafa orðið á þessu árþúsundi.

Mannskæðasti jarðskjálftinn reið yfir Indónesíu árið 2004 og olli flóðbylgju um Indlandshaf sem endaði með því að allt að 230.000 manns létu lífið.

Og árið 2010 og 2011 urðu Chile og Japan fyrir einhverjum öflugustu jarðskjálftum síðari tíma sem kostuðu þúsundir mannslífa og ollu gríðarlegri eyðileggingu.

Þótt tilfinningin sé að verðum æ oftar fyrir jarðskjálftum, þá er tíðni jarðskjálfta um allan heim nokkuð stöðug – hún er bara mjög breytileg frá ári til árs.

Samkvæmt National Earthquake Information Center (NEIC), verða um 20.000 jarðskjálftar á hverju ári. Þetta samsvarar 50 jarðskjálftum á dag.