Minnið er vafalítið einn mikilvægasti eiginleiki heilans. Án þess værum við ófær um að læra nokkuð. Við gætum ekki kallað fram minningar frá síðasta sumarfríi, og um leið og við værum sest inn í bílinn værum við búin að gleyma hvert förinni væri heitið.
En þetta er aðeins toppurinn á ísjakanum, því minnið sér einnig um að við getum yfirhöfuð starfað dags daglega. Þegar heyrnin nemur hljóð, snertiskynið finnur fyrir snertingu, eða sjónin skynjar hreyfingu útundan sér þá eiga þessi skynáreiti sér stað á sekúndubroti áður en taugaboðin deyja út.
Heilinn þarf hins vegar lengri tíma til að tileinka sér þessi áreiti, ráða í samhengi þeirra, tengja þau við fyrri reynslu og ákvarða hvort bregðast þurfi við þeim. Ef minnið sæi ekki um að halda í þessi skynáreiti gæti heilinn alls ekki unnið úr þeim áður en þau væru horfin út í buskann.
Fræðimenn greinir á um skilgreiningar
Hið svonefnda vinnsluminni er oft skilgreint sem það sem við beinum athygli okkar að á tilteknu augnabliki og því geymir það aðeins afar litlar upplýsingar sem skiptast út mörgum sinnum á sekúndu.
Vinnsluminnið er því nauðsynlegt til að við getum yfirhöfuð tengt okkur við umheiminn meðan skammtíma- og langtímaminnið sér til þess að við getum nýtt þessar upplýsingar og gleymum ekki fyrstu orðum í setningu áður en við náum að ljúka henni. Eins að við getum munað textann næsta dag eða jafnvel mörgum árum seinna.
Þrátt fyrir að flestir fræðimenn séu sammála um að minnið hvíli á þessum þremur grunnstólpum þá leikur meiri vafi á hvar beri að draga mörkin milli þeirra og hvernig þeir vinna saman. Margir fræðimenn hafa því gefist upp á að greina á milli vinnslu- og skammtímaminnis þar sem sérkenni beggja er að vera ákaflega hverful.
Ólíkt langtímaminninu sem í raun getur geymt feiknarlegt magn upplýsinga í ótakmarkaðan tíma þá er skammtímaminnið talið vera mun takmarkaðra, bæði hvað varðar geymslurými og endingu.
Þegar árið 1956 komst George Miller við Harvard University í Massachusetts, BNA, að þeirri niðurstöðu að skammtímaminnið takmarkast við um 7 þætti í 20 sekúndur, en nýjar rannsóknir benda til að það geti varla geymt meira en 4 þætti í senn.
LESTU EINNIG
Sé okkur sýndar t.d. tölurnar „3,7,2,“ getum við einatt endurtekið þær í réttri röð. En ef fjöldi talnanna er tvöfaldaður eða jafnvel þrefaldaður er mun erfiðara að muna þær.
Minni skipt niður
En viðlíka tilraunir má gera með margvíslegum hætti og niðurstöðurnar veita færi á nánast jafnmörgum túlkunum. Sem dæmi hefur komið í ljós að skammtímaminnið vinnur með upplýsingar í afmörkuðum þáttum, sem geta ekki einungis verið ein tala eða einn bókstafur, heldur einnig stutt talnaruna, stafsetning eða heilt orð sem við skynjum þegar sem eina einingu.
Oft reynist erfitt að muna 8 talna símanúmer sem 8 sjálfstæðar tölur, en sé þeim skipt upp í tvo 4 talna flokka þarf skammtímaminnið nú aðeins að halda til haga tveimur þáttum – sú aðferð að flokka staka þætti í litlu stærri samhangandi flokka er á ensku nefnt „chunking“, og er skilvirk aðferð til að víkka út getu skammtímaminnisins sem við nýtum bæði ómeðvitað sem meðvitað.
Afstæðar myndir
Skammtímaminnið reiðir sig jafnan á að einstaka þætti megi skilja sem eitthvað vel þekkt og afmarkað. Tilraunir hafa sýnt að mun auðveldara er að muna orð sem eru algeng í venjulegu talmáli en þau sem eru fágætari.
Hið sama á við um teikningar sem sýna raunverulega hluti fremur en afstæðar myndir, rétt eins og auðveldara er að muna andlit þekktra manna, en myndir af framandi fólki.
Hið síðastnefnda var rannsakað af Margaret C. Jackson og Jane E. Raymond við University of Wales Bangor í Bretlandi, árið 2008. Þátttakendur áttu að horfa á skjá sem sýndi mósaík af 10 litlum myndum með ólíkum andlitum. Þessu næst kom stutt hlé en síðan birtist mósaíkmyndin á ný. Þátttakendur áttu nú að muna í hvaða tilfellum var um sömu mynd að ræða.
Í einu tilviki voru andlitin af óþekktum manneskjum en í hinu mátti sjá frægt fólk eins og Johnny Depp, Brad Pitt og Leonardo DiCaprio. Í ljós kom að þegar um fræga fólkið var að ræða gátu þátttakendur ekki bara munað fleiri andlit – þeir voru einnig skjótari til svara um hvort mósaíkmyndin sýndi sömu andlit eður ei.
LESTU EINNIG
Nýjar minningar keyra í lykkju
Rannsóknir undanfarinna áratuga hafa sýnt að við eigum auðveldara með að muna merkingarbær og auðþekkjanleg orð eða myndir, þar sem skammtímaminnið nýtir sér endurtekningu til minnisfestingar.
Þetta felur í sér að þegar við erum nýbúin að heyra orð, endurtekur innri rödd í heilanum það hvað eftir annað svo orðið er stöðugt rifjað upp fyrir hverfult skammtímaminnið.
Þessi kenning kom fyrst fram árið 1974 hjá Alan B. Baddeley og Graham Hitch við University of Stirling í Skotlandi. Þeir notuðu hugtakið „hljóðræna lykkjan“ til að lýsa þessari innri endurtekningu orðanna meðan „sjónræna teikniborðið“ var látið ná yfir samsvarandi endurtekningu mynda í innri sýn okkar.
Þannig geta orð, myndir og aðrar upplýsingar fest sig í sessi í skammtímaminninu, en hætti endurtekningin hverfa minningarnar á fáeinum sekúndum.
Mismunandi aðferðir til að muna orð og myndir
Heilinn notar þannig mismunandi aðferðir til að muna orð og myndir og þetta er ástæða þess að mörg okkar fá á tilfinninguna að geta munað suma hluti miklu betur en aðra.
Í fyrrnefndri tilraun þeirra Jackson og Raymonds leituðust þeir við að rannsaka hvaða aðferð þátttakendur nýttu til að muna andlitin. Í einu afbrigði tilraunarinnar fengu þeir fyrst að sjá 2 eða 4 tölur sem þeir áttu að reyna að muna með því að endurtaka þær upphátt á meðan þeir fóru í gegnum afganginn af tilrauninni og skoðuðu andlitin.
Þannig var hljóðræna lykkjan þeirra upptekin af því að muna tölurnar og hafði þannig takmarkaðri kost á að festa jafnframt andlitin í minninu.
Þegar hljóðræna lykkjan var þannig slegin út, kom það bersýnilega niður á getunni til að muna óþekkt andlit, meðan hæfileikinn til að muna eftir fræga fólkinu skertist í minna mæli.
Vísindamennirnir túlka niðurstöðurnar þannig að menn geti í sjónhendingu borið kennsl á þekktu andlitin og því endurtekið þau með aðstoð sjónræna teikniborðsins meðan óþekkt andlit er að líkindum munað með því að tengja lýsandi orð við það, t.d. „stórt nef“, „græn augu“, „dökkt hár“ o.s.frv.
