Albert Einstein er frægur fyrir óhlutbundnar kenningar sínar og lét sig litlu varða praktískar útfærslur á þeim.
En hugmyndir hans um tíma, rúm og ljós urðu mörgum kynslóðum vísindamanna og uppfinningamanna innblástur og þakka má hugmyndum hans fjölmargar uppfinningar sem við teljum nú vera sjálfsagðar.
1. Sjónvarpið
Þú getur þakkað Einstein fyrir að geta séð Netflix og Meistaradeildina í háskerpusjónvarpi. Í sjónvarpinu er rafeindum hraðað og skotið upp á skjá þar sem þær skapa myndir.
Samkvæmt takmörkuðu afstæðiskenningu Einsteins auka rafeindir á miklum hraða massa sinn og ef ekki er gert ráð fyrir því myndu rafeindirnar á skjánum missa marks og myndin verða óskýr.
2. Stafræna myndavélin
Stafræn myndavél er með innbyggða skynjara sem umbreyta ljósi í rafboð.
Þetta undirstöðuatriði má þakka Einstein og kenningu hans um ljósröfun frá árinu1905, þar sem hann lýsti ljóseindum sem skila orku sinni í formi rafmagns.
3. GPS-kerfið
Þú getur þakkað Einstein það að þú villist ekki þegar þú ferð leiða þinna með GPS.
GPS-kerfið reiknar út staðsetningu okkar með því að mæla fjarlægðina til fjögurra gervitungla. En gervitunglin þjóta um í 20.000 km hæð yfir okkur, á hraða sem nemur 14.000 km/klst. Samkvæmt afstæðiskenningunni gengur tíminn hægar á mikilli hreyfingu og hraðar því veikara sem þyngdarsviðið er.
Á hverjum sólarhring tapa gervitunglin sjö míkrósekúndum vegna hraðans og vinna 45 míkrósekúndur vegna mismunar í þyngdarsviði. GPS-kerfið leiðréttir sjálfkrafa muninn sem nemur 38 míkrósekúndum á sólarhring. Án slíkra leiðréttinga þyrfti ekki að líða langur tími áður en GPS sýndi ranga staðsetningu.
4. Útvarpsstýrðar klukkur
Þegar vekjaraklukka þín hringir nákvæmlega klukkan sex er það kannski vegna þess að þú ert með eitt af útvarpsstýrðum úrum sem samhæfa sig sjálfkrafa við opinberar atómklukkur sem er að finna í GPS-gervihnöttunum. Þar sem tíminn gengur hægar um borð í gervitunglunum samkvæmt Einstein en á jörðu veldur það litlu en mikilvægu fráviki.
Sé ekki horft til þess verður tímamælingin ónákvæm og þú átt á hættu að koma of seint í vinnuna.
5. PET-skanninn
Svona virkar PET-skanni.
Áður en sjúklingurinn fer í PET-skannann er sprautað í hann geislavirku efni sem hægt er að rekja í tækinu. Skönnunin sýnir síðan mynd af sýktum svæðum í líkamanum og getur stundum greint krabbamein.
PET grundvallast af sérstökum ögnum, jáeindum sem myndast í kjarnakljúfum. Einstein hafði sannað tilvist jáeinda í takmörkuðu afstæðiskenningu sinni.
6. Kolefnisaldursgreining
Þegar við getum aldursgreint gamla hluti, t.d. steingervinga, má þakka það Einstein. Hans frægasta jafna, E = mc2 segir að massi og orka séu tvær hliðar af sama fyrirbærinu.
Með því að mæla niðurbrot atómkjarna í lífrænu efni getum við ákvarðað hve langur tími hefur liðið – og þannig hversu gamalt viðkomandi efni er.
7. Tannkrem sem lekur ekki
Það að tannkremið leki ekki af tannburstanum áður en þú færir það upp í munninn getur þú þakkað Einstein fyrir.
Hann kom fram með jöfnu til að ákvarða stærð uppleystra sameinda í vökva og sú jafna hefur gert mönnum kleift að framleiða eða betrumbæta fjölmarga eiginleika ýmissa vörutegunda – m.a. raksápu og tannkrem.
8. Farsíminn
Uppgötvun Einsteins á ljóseindinni er undirliggjandi lögmál fyrir margar af helstu tækninýjungum liðinnar aldar.
Farsímar, reykskynjarar og hurðir sem opnast sjálfar sem og lyftur eru dæmi um uppfinningar sem væru ekki mögulegar án skammtafræðinnar sem Einstein átti drjúgan þátt í að móta.
Ísskápur Einsteins
Einstein var afar sjaldan með hagnýtar uppfinningar en reyndar fann hann upp sérstakan ísskáp – Einstein-Szilárd ísskáp. Þetta var svokallaður gleypni-ísskápur og það þurfti aðeins gaslampa til að knýja hann.
Þar sem ísskápurinn þurfti ekkert rafmagn var hann t.d. heppilegur í fátækum löndum. En þrátt fyrir margar tilraunir sló ísskápurinn samt aldrei í gegn.
