Ekkert virðist óeðlilegt þegar horft er yfir 100 km langt og 30 km breitt Toba-stöðuvatnið á eynni Súmötru í Indónesíu. Undir spegilsléttu yfirborði stöðuvatnsins leynast hins vegar ofureldstöðvar sem ollu kælingu á allri jörðinni fyrir hartnær 75.000 árum.
Á aðeins tveggja til þriggja vikna tímabili þeyttust um 2.800 rúmkílómetrar af gosefnum út í loftið en það magn svarar til massans í tveimur Everest fjöllum.
Öskumagnið eitt og sér hefði nægt til að þekja allt Ísland með 10 metra þykku öskulagi.
Til allrar hamingju eru slík eldgos einkar sjaldséð en vísindamenn áætla að ofureldstöðvar gjósi á einungis 100.000 ára fresti.
Hugsanlega þurfum við brátt að fara að búa okkur undir nýjar hamfarir af völdum þessara dómsdagseldstöðva en nýjustu rannsóknir gefa til kynna að hættulegustu ofureldstöðvar heims séu farnar að láta á sér kræla.
Gos myndi myrkva allan heiminn
Ofureldstöðvar eru frábrugðnar hefðbundnum eldstöðvum að því leyti að þeim tengjast geysimiklir eldgígar lengst niðri í jörðu. Þess vegna verða gos úr ofureldstöðvum oft svo öflug að þær sprengja sjálfar sig í loft upp og skilja oft einungis eftir sig gíg með vatni í.
Slíkar ofureldstöðvar er að finna um allan heim en alls er vitað um 27 ofureldstöðvar á jörðinni.
Stærstu ofureldstöðvarnar eru djúpt í jörðu undir Yellowstone þjóðgarðinum í Bandaríkjunum. Þar gaus síðast fyrir 640.000 árum.
Öskuský og brennisteinssýra orsaka dauða og eyðileggingu
Hættulegasta vopn ofureldfjalla er aska og brennisteinn sem kunna að myrkva himininn og loka úti geisla sólarinnar. Eldgos getur valdið skyndilegri hitastigslækkun jarðar svo árum skiptir.
Öskuský lokar úti sólargeislana
Öskustrókur rís upp úr eldgígnum og dreifist með vindinum. Öskuskýið myrkvar himininn og lokar fyrir sólargeislana.
Brennisteinssýra berst um allan heim með vindröstunum
Brennisteinsagnir breytast í brennisteinssýru, loftsvif, í háloftunum og dreifast þaðan um allan heim með vindröstum.
Loftsvif lækkar hitastig jarðar
Loftsvif endurkastar sólarljósi frá jörðu og veldur u.þ.b. tíu gráðu lækkun meðalhita. Brennisteinsmagnið veldur súru regni, mengun jarðar og vatnsforðans næstu 20-50 árin. Aska, súrt regn og kuldi deyða plöntur og dýr.
Eldfjöll eru flokkuð eftir sprengivirkni sinni á svonefndum VEI-kvarða (ens.: Volcano Explosivity Index). Kvarðinn er á bilinu núll til átta og eldfjöll sem gjósa á kvarðanum sjö til átta flokkast sem ofureldfjöll.
Vísindamenn greinir á um hvað leysi úr læðingi eldgos úr ofureldfjöllum en ýmsar kenningar renna stoðum undir að gos verði þegar þrýstingur minnkar í loftinu yfir neðanjarðareldstöðvum og jarðhræringar dvína, þannig að kvikan hafi fyrir vikið greiða leið upp.
Af hverju eru ofureldfjöll hættuleg?
Þegar gos verður í ofureldfjalli dælir það minnst 1.000 rúmkílómetrum af kviku úr iðrum jarðar og allt að 25 km háir öskustrókar þeytast upp í loftið.
Í þessum loftlögum eru heiðloftin og þaðan geta öskuagnir, svo og eitraða lofttegundin brennisteinstvíoxíð, breiðst út.
Þar sem ekki er um mikla úrkomu að ræða úr svo háum loftlögum, getur gosefnið svifið um í langan tíma og breiðst um allan hnöttinn með vindröstum. Þetta getur orðið áhrifaríkt fyrir loftslagið.
Loftsvif brennisteinstvíoxíðs, þ.e. örsmáir brennisteinssýrudropar, geta varðveist í andrúmsloftinu svo árum skiptir og þar sem þeir endurspegla sólargeisla, kemst sólarljósið ekki til jarðar. Afleiðingin birtist í gríðarlegri hitastigslækkun.
Gos úr ofureldstöðvum hefur sérlega mikil áhrif á loftslagið þegar það á sér stað á hitabeltissvæðum.
Þar er ekki nóg með að gosefnið geti endurkastað miklu magni sólarljóssins, heldur breiðist efnið jafnframt auðveldlegar bæði til norður- og suðurhvelsins og samanlögð áhrifin lýsa sér í aukinni kælingu.
Síðustu ofureldgosin
Fyrir 26.500 árum: Taupo-eldfjallið á norðurey Nýja-Sjálands
Fyrir 76.000 árum: Toba stöðuvatn, Súmötru, Indónesíu
Fyrir 340.000 árum: Taupo- eldfjallið, á norðurey Nýja-Sjálands
Hamfarir hugsanlegar á Ítalíu
Lengst undir milljónaborginni Napólí leynast ofureldstöðvarnar Campi Flegrei. Síðast gaus úr eldstöðvunum árið 1538 og gosið varð ekki meira en svo að það hafði ekki hnattrænar hitastigsbreytingar í för með sér.
Campi Flegrei táknar „brennandi akra“ á forngrísku og ef marka má ítalska vísindamenn er hætt við að allt geti farið í bál og brand á Ítalíu, já og raunar víða um heim innan tíðar, af völdum þessara blundandi eldstöðva.
Campi Flegrei er ofureldfjall sem þekur u.þ.b. 13 km stórt svæði með um 24 gígum. Einn gíganna er Solfatara di Pozzuoli, sem spúir oft gufu og brennisteinslofttegundum .
Allar götur frá því um miðja 20. öld hefur eldfjallið sýnt þess merki að það sé að vakna af dvala og árið 2005 mældu vísindamenn við jarðfræðistofnun háskólans í Bólogna á Ítalíu aukinn þrýsting í kviku ofureldfjallsins.
Aukist þrýstingurinn til muna er hætt við að lokið yfir neðanjarðareldstöðvunum skjótist upp eins og korktappi og leysi úr læðingi öflugt gos sem hafi afleiðingar um allan heim.
„Við viljum vekja athygli á því að kvikan í Campi Flegrei kann að vera komin á það stig að gasþrýstingurinn sé við hættumörk. Þetta ferli kann að hafa í för með sér eldgos“, ritaði einn fremsti eldfjallafræðingurinn, Giovanni Chiodini, í grein sem birtist í hinu viðurkennda tímariti Nature árið 2016.
Vísindamenn greinir á um hvenær hugsanlegt eldgos kunni að hefjast. Það gæti orðið eftir nokkra áratugi eða eftir mörg hundruð ár.
Eitt er þó víst og það er að viturlegt þykir að fylgjast grannt með ofureldfjallinu til þess að ekki einvörðungu Ítalía, heldur jafnframt gjörvallur heimurinn, geti búið sig undir hugsanlegan eldfjallavetur.
