Náttúran

Dýrin leika sér að tölum

BIRT: 04/11/2014

Í upphafi síðustu aldar voru hestar sem gátu reiknað vinsælir í fjölleikahúsum. Fremstur í flokki var þýski hesturinn Klóki Hans. Hann gat lagt saman, dregið frá, margfaldað og deilt, og engu líkara var en að hann kynni skil á dagatali.

 

Þá þegar höfðu fræðimenn rætt í mörg ár hvort dýr hefðu greind, og hvort þau gætu t.d. talið. Klóki Hans var rannsakaður og svo virtist sem hann hefði tileinkað sér stærðfræðikunnáttu.

 

En síðan uppgötvaðist að þegar hesturinn sá ekki þjálfara sinn þá hvarf öll sú kunnátta. Í ljós kom að hesturinn fylgdist með smávægilegum boðum frá þjálfaranum, en gat hvorki talið né deilt.

 

Fræðimenn urðu vonsviknir.

 

En síðan þá hafa fjölmörg dýr sýnt viðlíka frammistöðu og Klóki Hans – og án þess að svindla. Hjá jafn ólíkum tegundum og býflugum og simpönsum hafa fundist slíkir eiginleikar. Og það má teljast undarlegt að takmörk fyrir talningu hjá dýrum virðist ganga þvert á margar dýrategundir.

 

Páfagaukar segja svarið

Í mörgum rannsóknum í Þýskalandi og BNA hafa fræðimenn þjálfað býflugur í að finna fæðu á sérstökum stöðum á einsleitu landslagi.

 

Mælistikur mörkuðu fjarlægð að fæðunni með jöfnu millibili og býflugurnar lærðu að fæðuna var að finna milli þriðju og fjórðu stiku. Þegar fjarlægðin var aukin eða minnkuð milli mælistikanna flaug samt hluti býflugnanna að fæðunni.

 

Jafnvel frumstæð dýr eins og salamöndrur geta greint á milli talnanna 1 og 2, og eins milli 3 og 4. Það kom í ljós í tilraun þar sem salamöndrurnar fengu umbun fyrir að velja „meira” fremur en „minna” upp að gildinu þrír.

 

                                                                                           Alex

 

Hjá spendýrum eru það einkum apar sem skera sig úr. Fjölmargar mismunandi tilraunir sýna að simpansar eru ekki aðeins færir um að telja, heldur geta þeir einnig leyst einföld reikningsdæmi. Sem dæmi hefur bandaríski fremdardýrafræðingurinn Sally Boysen kennt öpum sínum að tala eins og „3” lýsir tilteknum fjölda fyrirbæra.

 

Aparnir geta valið mesta fjöldann, bæði þegar þeim eru sýnd fyrirbæri og þegar þeir sjá töluna. Þeir geta einnig lagt saman smáar tölur.

 

Orangútanar eru næstum jafn dugmiklir og taka simpönsum fram í einu. Þeir geta lært að velja minni skammt af fæði, fái þeir síðar umbun fyrir. Sally Boysen telur ástæðuna að finna í ólíkri félagsgerð tegundanna.

 

Simpansar lifa í flokkum í mikilli samkeppni um fæðuna og því er rótgróið í þeim að grípa gæsina þegar hún gefst. Orangútanar fara mest einir ferða sinna og eru því þolinmóðari í þessu efnum.

 

Meðal fugla hafa verið gerðar athyglisverðar talningarannsóknir á afríska Gráa – páfagauknum. Fremstur meðal jafningja er nú hinn 28 ára gamli Alex, sem er í umsjá bandaríska atferlisfræðingsins Irene Pepperberg. Alex hefur ekki aðeins lært að greina milli ólíkra talna, heldur getur líka tengt orð, t.d. „tveir” við töluna 2. Þannig svarar hann einföldum talnaspurningum. Sé honum sýndir nokkrir kubbar í mismunandi litum, og spurður um fjölda rauðra, getur hann talið þá og svarað rétt.

 

Einn, tveir, þrír, margir

 

En fræðimenn hafa einnig sýnt fram á að geta dýranna er ólík eftir einstaklingum og auk þess eru skýr takmörk fyrir á getu þeirra. Af einhverjum sökum liggja takmörk flestra við töluna fjóra. Apar sem og mörg önnur dýr lenda í vanda þegar talan er stærri.

 

Það á eins við um hryggleysingja eins og kolkrabba.

 

Þeim má kenna að opna krukkur í réttri röð eftir fjölda punkta á loki þeirra. Þó jafna megi greind kolkrabba við greind margra spendýra, eru takmörk fyrir talnaspeki þeirra.

 

Sé fjöldi punktanna meiri en fjórir fer þeim að förlast. Dýrin hljóta því að telja: einn, tveir, þrír, fjórir, margir.

 

Stöku sinnum finnast framúrskarandi einstaklingar sem geta talið upp að sjö, en lengra komast engin dýr. Þegar fjöldinn er meiri geta sum dýr séð mun á tveimur stærðum, en þá er líklegra að þau meti form fremur en að telja innihald.

 

Þessi sérstöku mörk við fjóra eða sjö er hulin ráðgáta þeim fræðimönnum sem rannsaka þessa eiginleika dýranna.

 

Hvers vegna liggja mörkin við fjóra, en ekki fimm eða sex?

 

Ekki hefur fundist svar við því, en sambærilega getu er að finna hjá mönnum. Þrátt fyrir að flestir menn læri að sjálfsögðu að telja mun hærra en að fjórum og sjö, þá er fjórir mesti fjöldi fyrirbæra sem menn greina í sjónhendingu án þess að þurfa að telja.

 

Með æfingu er hægt að komast upp að sjö, en síðan ekki söguna meir.

 

Kennslan betrumbætt

 

Ein tilgáta kveður á um að heilinn hafi innbyggðar hugkvíar fyrir „tveir”, „þrír” og „fjórir”.

 

Sumar rannsóknir virðast renna stoðum undir þá ályktun. Sérstök svæði í ennisblaði heilans hjá mönnum og öpum verða afar virk þegar sýndar eru myndir með mismiklum fjölda fyrirbæra. Sum svæði bregðast aðeins við þegar um er að ræða tvö fyrirbæri, önnur við þremur eða fjórum.

 

Um þessar mundir vinna fræðimenn að því að fá frekari skýringar, því það getur fært okkur skilning á hvernig við sjálf lærum reikning.

 

Einn þeirra er vitundarfræðingurinn Earl Miller við Massachusetts Institute of Technology. Hann telur að fyrst um sinn gæti slík vitneskja betrumbætt stærðfræðikennslu í skólum.

 

Til lengri tíma litið væri jafnvel hægt að nýta þá þekkingu til betri meðferðar á ýmsum heilasjúkdómum. Það gæti t.d. átt við um geðklofa, einhverfu og athyglisbrest svo fátt eitt sé nefnt. Verði hægt að rýna betur í hvernig boðskiptum heilans er háttað, ætti að vera hægt að bjóða upp á gagnlegri meðferð.

 

Talnaglöggir lifa af

 

Þar sem ofangreindir eiginleikar eru sameiginlegir mönnum og dýrum hlýtur skýringarinnar að vera að leita í þróuninni.

 

Það má færa gild rök fyrir því að hungrað dýr, sem getur greint á milli meiri og minni fæðu, er líklegra til að dafna vel við að velja stærri kostinn.

 

Það sama á við um bráð sem kann einhver skil á talningu. Ef gazella á sléttunni kemur auga á hóp ljóna, sem skömmu áður taldi fjóra einstaklinga og sér að þeir eru nú aðeins þrír, þá er full ástæða til að vera á varðbergi, þar sem eitt ljón gæti verið á ferli í veiðihug.

 

Þegar kemur að viðkomu dýra getur einnig borgað sig að vera talnaglöggur. Fuglar geta með talningu metið hvort eggin í hreiðri þeirra séu fleiri eða færri en vera ber.

 

Það getur komið sér vel þegar dýr tilheyrir tegund sem stundar hreiðursníkju. Bandaríska bleshænan veigrar sér ekki við að verpa í hreiður annarra bleshæna.

 

Þegar slíkt uppgötvast fjarlægir fórnarlambið hið óvelkomna egg, svo fremi það eru ekki fleiri en sjö egg í hreiðrinu. Fræðimenn vita að fuglarnir telja í raun, en skoða ekki mynstur eggjanna, því ef fjöldi þeirra helst samur eru engin egg fjarlægð þó mynstur þeirra breytist.

 

Geta fugla til að telja hefur kitlað veiðimenn og fuglafræðinga um áraraðir.

 

Þegar menn fara í skýli til að fylgjast með fugli á hreiðri eða til veiða, er ekki nægjanlegt að fara bara inn og bíða. Fuglarnir vita af mönnunum og halda ekki aftur á hreiðrið.

 

Það þarf að snúa á fuglana, en það getur reynst þrautin þyngri þegar krákur eiga í hlut. Haldi fjórir menn inn í skýlið og tveir þeirra út aftur lætur krákan ekki blekkja sig. Hún veit að ennþá eru menn í skýlinu. Það þurfa allt að níu manns að fara inn og sjö út aftur til að krákan geti ekki lengur hent reiður á fjöldanum.

 
 

Lifandi Saga

Að sjá fangana var áfall: Hermenn grétu

Náttúran

Ljós ruglar viðbrögð skordýranna

Náttúran

Ljós ruglar viðbrögð skordýranna

Jörðin

Maðurinn hefur breytt möndulhalla jarðar

Jörðin

Maðurinn hefur breytt möndulhalla jarðar

Náttúran

Hversu lengi getur könguló lifað af í ryksugupokanum?

Maðurinn

Líkami þinn lifir eftir dauðann

Maðurinn

Hvers vegna þola sumir ekki kóríander?

NÝJASTA NÝTT

Alheimurinn

Þrisvar sinnum stærra en Everestfjall: Goshalastjarna gæti brátt sést á himni í fyrsta sinn í 70 ár

Tækni

Dulkóðaður gjaldmiðill: 7 atriði sem þú ættir að vita um rafmynt 

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

Lifandi Saga

Fjórir kvillar sem bóluefni hafa knésett

Menning og saga

Frumstæð manntegund jarðsetti hina látnu

Maðurinn

Vísindamenn endurnýja hárvöxt á músum

Lifandi Saga

Nanjing harmleikurinn verri en hin versta martröð

Maðurinn

3 ókostir við greind

Jörðin

Ný NASA-flugvél á að minnka losun í flugi

Náttúran

Eitruðustu efni veraldar

Alheimurinn

Þrisvar sinnum stærra en Everestfjall: Goshalastjarna gæti brátt sést á himni í fyrsta sinn í 70 ár

Tækni

Dulkóðaður gjaldmiðill: 7 atriði sem þú ættir að vita um rafmynt 

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

Lifandi Saga

Fjórir kvillar sem bóluefni hafa knésett

Menning og saga

Frumstæð manntegund jarðsetti hina látnu

Maðurinn

Vísindamenn endurnýja hárvöxt á músum

Lifandi Saga

Nanjing harmleikurinn verri en hin versta martröð

Maðurinn

3 ókostir við greind

Jörðin

Ný NASA-flugvél á að minnka losun í flugi

Náttúran

Eitruðustu efni veraldar

Fáðu aðgang að vÍSINDI.IS

Ókeypis í 2 vikur!

 

Eftir það kostar eingöngu 1.390 kr. á mánuði og enginn uppsagnarfrestur.

 

Innifalið er aðgangur að öllum greinum á vefnum ásamt rafræna útgáfu af nýjustu tölublöðunum.

  • Fullur aðgangur að visindi.is
  • Frábærar myndir og myndbönd
  • Aðgengilegt í öllum snjalltækjum
  • Fullur aðgangur að gríðarlegu magni eldri greina
  • Nýjustu tölublöðin í rafrænu formi

Maðurinn

Svefnleysi skaðar þarmana

Maðurinn

Svefnleysi skaðar þarmana

Lifandi Saga

Hvert flúðu spænskir Gyðingar?

Lifandi Saga

Hvert flúðu spænskir Gyðingar?

Maðurinn

Rannsókn: Greinileg merki um framhjáhald.

Lifandi Saga

Þess vegna trúa milljónir á mýtuna: Barnaníðingar djöfulsins 

Vísindamenn

Stærðfræðisnillingur fann upp tölvuna

Heilsa

Þess vegna ættir þú alltaf að setja klósettlokið niður áður en þú sturtar

Vinsælast

1

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

2

Maðurinn

Líkami þinn lifir eftir dauðann

3

Maðurinn

Þessir einstaklingar eru í minni hættu á að greinast með heilabilun

4

Maðurinn

3 ókostir við greind

5

Náttúran

Hversu lengi getur könguló lifað af í ryksugupokanum?

6

Náttúran

Topp 5: Af hvaða dýrum er mestur fjöldi?

1

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

2

Maðurinn

Þessir einstaklingar eru í minni hættu á að greinast með heilabilun

3

Maðurinn

3 ókostir við greind

4

Náttúran

Topp 5: Af hvaða dýrum er mestur fjöldi?

5

Lifandi Saga

Nanjing harmleikurinn verri en hin versta martröð

6

Náttúran

Eitruðustu efni veraldar

Tækni

100 milljónir hafa kosið: Hér eru hin sjö nýju undur veraldar 

Lifandi Saga

Hvenær voru fóstureyðingar gerðar frjálsar í Bandaríkjunum?

Maðurinn

Hvers vegna þarf eldra fólk minni svefn?

Lifandi Saga

Fjöldamorðin í Katyn: Stalín hugðist brjóta Pólverja á bak aftur

Náttúran

Af hverju límist lím ekki við innra byrði túbunnar?

Maðurinn

Vísindamenn hafa komist að rót mannvonskunnar: Fræðist um verstu hliðar ykkar

Lifandi Saga

Refsiföngum í síðari heimsstyrjöldinni fórnað 

Maðurinn

Af hverju eiga karlmenn auðveldara með að fá fullnægingu en konur?

Maðurinn

Leiðbeiningar um uppeldi: Reiðilestur veldur niðurbroti í heila

Maðurinn

Hvernig er best að fara á klósettið?

Maðurinn

Auðmaður vill drekka úr æskubrunninum

Maðurinn

Þess vegna þyngist þú með aldrinum

Þrisvar sinnum stærra en Everestfjall: Goshalastjarna gæti brátt sést á himni í fyrsta sinn í 70 ár

Þú munt líklega geta séð þessa gríðarstóru halastjörnu þjóta framhjá okkur með berum augum. Hér er það sem þú þarft að vita.

Alheimurinn

ÁSKRIFT AÐ VÍSINDI.IS

Prófaðu í 14 daga ókeypis!

  • Fullur aðgangur að vefnum okkar með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Lifandi vísindi/Lifandi saga í rafrænni útgáfu á vefnum,
  • Aðeins 1.690 krónur á mánuði.
  • Engin skuldbinding – Þú getur hætt hvenær sem er.

ÁSKRIFT AÐ TÍMARITINU

Þrjú tölublöð + gjöf: Skemmtilegur sjónauki
  • Þrjú næstu tölublöð Lifandi vísinda/Lifandi sögu – sent heim til þín – eins færðu lítinn og vandaðan sjónauka að gjöf.
  • Fullur aðgangur að vefnum okkar – visindi.is – með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Spennandi greinar og flottar myndir sem svala forvitni þinni.
  • Þú getur hætt eftir tilboðið en ef þú heldur áfram skuldbindur þú þig aðeins þrjú tölublöð í einu og þú getur sagt upp hvenær sem sem og klárar þá tímabilið sem er hafið.
  • Venjuleg áskrift – þrjú tölublöð – kostar aðeins 7.590 kr

Sjónauki og þriggja blaða áskrift – Alls 3.800 kr.

Lifandi vísindi

Lyf

Lifandi saga

Search

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Innskráning

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.