Í upphafi síðustu aldar voru hestar sem gátu reiknað vinsælir í fjölleikahúsum. Fremstur í flokki var þýski hesturinn Klóki Hans. Hann gat lagt saman, dregið frá, margfaldað og deilt, og engu líkara var en að hann kynni skil á dagatali.
Þá þegar höfðu fræðimenn rætt í mörg ár hvort dýr hefðu greind, og hvort þau gætu t.d. talið. Klóki Hans var rannsakaður og svo virtist sem hann hefði tileinkað sér stærðfræðikunnáttu.
En síðan uppgötvaðist að þegar hesturinn sá ekki þjálfara sinn þá hvarf öll sú kunnátta. Í ljós kom að hesturinn fylgdist með smávægilegum boðum frá þjálfaranum, en gat hvorki talið né deilt.
Fræðimenn urðu vonsviknir.
En síðan þá hafa fjölmörg dýr sýnt viðlíka frammistöðu og Klóki Hans – og án þess að svindla. Hjá jafn ólíkum tegundum og býflugum og simpönsum hafa fundist slíkir eiginleikar. Og það má teljast undarlegt að takmörk fyrir talningu hjá dýrum virðist ganga þvert á margar dýrategundir.
Páfagaukar segja svarið
Í mörgum rannsóknum í Þýskalandi og BNA hafa fræðimenn þjálfað býflugur í að finna fæðu á sérstökum stöðum á einsleitu landslagi.
Mælistikur mörkuðu fjarlægð að fæðunni með jöfnu millibili og býflugurnar lærðu að fæðuna var að finna milli þriðju og fjórðu stiku. Þegar fjarlægðin var aukin eða minnkuð milli mælistikanna flaug samt hluti býflugnanna að fæðunni.
Jafnvel frumstæð dýr eins og salamöndrur geta greint á milli talnanna 1 og 2, og eins milli 3 og 4. Það kom í ljós í tilraun þar sem salamöndrurnar fengu umbun fyrir að velja „meira” fremur en „minna” upp að gildinu þrír.
Alex
Hjá spendýrum eru það einkum apar sem skera sig úr. Fjölmargar mismunandi tilraunir sýna að simpansar eru ekki aðeins færir um að telja, heldur geta þeir einnig leyst einföld reikningsdæmi. Sem dæmi hefur bandaríski fremdardýrafræðingurinn Sally Boysen kennt öpum sínum að tala eins og „3” lýsir tilteknum fjölda fyrirbæra.
Aparnir geta valið mesta fjöldann, bæði þegar þeim eru sýnd fyrirbæri og þegar þeir sjá töluna. Þeir geta einnig lagt saman smáar tölur.
Orangútanar eru næstum jafn dugmiklir og taka simpönsum fram í einu. Þeir geta lært að velja minni skammt af fæði, fái þeir síðar umbun fyrir. Sally Boysen telur ástæðuna að finna í ólíkri félagsgerð tegundanna.
Simpansar lifa í flokkum í mikilli samkeppni um fæðuna og því er rótgróið í þeim að grípa gæsina þegar hún gefst. Orangútanar fara mest einir ferða sinna og eru því þolinmóðari í þessu efnum.
Meðal fugla hafa verið gerðar athyglisverðar talningarannsóknir á afríska Gráa – páfagauknum. Fremstur meðal jafningja er nú hinn 28 ára gamli Alex, sem er í umsjá bandaríska atferlisfræðingsins Irene Pepperberg. Alex hefur ekki aðeins lært að greina milli ólíkra talna, heldur getur líka tengt orð, t.d. „tveir” við töluna 2. Þannig svarar hann einföldum talnaspurningum. Sé honum sýndir nokkrir kubbar í mismunandi litum, og spurður um fjölda rauðra, getur hann talið þá og svarað rétt.
Einn, tveir, þrír, margir
En fræðimenn hafa einnig sýnt fram á að geta dýranna er ólík eftir einstaklingum og auk þess eru skýr takmörk fyrir á getu þeirra. Af einhverjum sökum liggja takmörk flestra við töluna fjóra. Apar sem og mörg önnur dýr lenda í vanda þegar talan er stærri.
Það á eins við um hryggleysingja eins og kolkrabba.
Þeim má kenna að opna krukkur í réttri röð eftir fjölda punkta á loki þeirra. Þó jafna megi greind kolkrabba við greind margra spendýra, eru takmörk fyrir talnaspeki þeirra.
Sé fjöldi punktanna meiri en fjórir fer þeim að förlast. Dýrin hljóta því að telja: einn, tveir, þrír, fjórir, margir.
Stöku sinnum finnast framúrskarandi einstaklingar sem geta talið upp að sjö, en lengra komast engin dýr. Þegar fjöldinn er meiri geta sum dýr séð mun á tveimur stærðum, en þá er líklegra að þau meti form fremur en að telja innihald.
Þessi sérstöku mörk við fjóra eða sjö er hulin ráðgáta þeim fræðimönnum sem rannsaka þessa eiginleika dýranna.
Hvers vegna liggja mörkin við fjóra, en ekki fimm eða sex?
Ekki hefur fundist svar við því, en sambærilega getu er að finna hjá mönnum. Þrátt fyrir að flestir menn læri að sjálfsögðu að telja mun hærra en að fjórum og sjö, þá er fjórir mesti fjöldi fyrirbæra sem menn greina í sjónhendingu án þess að þurfa að telja.
Með æfingu er hægt að komast upp að sjö, en síðan ekki söguna meir.
Kennslan betrumbætt
Ein tilgáta kveður á um að heilinn hafi innbyggðar hugkvíar fyrir „tveir”, „þrír” og „fjórir”.
Sumar rannsóknir virðast renna stoðum undir þá ályktun. Sérstök svæði í ennisblaði heilans hjá mönnum og öpum verða afar virk þegar sýndar eru myndir með mismiklum fjölda fyrirbæra. Sum svæði bregðast aðeins við þegar um er að ræða tvö fyrirbæri, önnur við þremur eða fjórum.
Um þessar mundir vinna fræðimenn að því að fá frekari skýringar, því það getur fært okkur skilning á hvernig við sjálf lærum reikning.
Einn þeirra er vitundarfræðingurinn Earl Miller við Massachusetts Institute of Technology. Hann telur að fyrst um sinn gæti slík vitneskja betrumbætt stærðfræðikennslu í skólum.
Til lengri tíma litið væri jafnvel hægt að nýta þá þekkingu til betri meðferðar á ýmsum heilasjúkdómum. Það gæti t.d. átt við um geðklofa, einhverfu og athyglisbrest svo fátt eitt sé nefnt. Verði hægt að rýna betur í hvernig boðskiptum heilans er háttað, ætti að vera hægt að bjóða upp á gagnlegri meðferð.
Talnaglöggir lifa af
Þar sem ofangreindir eiginleikar eru sameiginlegir mönnum og dýrum hlýtur skýringarinnar að vera að leita í þróuninni.
Það má færa gild rök fyrir því að hungrað dýr, sem getur greint á milli meiri og minni fæðu, er líklegra til að dafna vel við að velja stærri kostinn.
Það sama á við um bráð sem kann einhver skil á talningu. Ef gazella á sléttunni kemur auga á hóp ljóna, sem skömmu áður taldi fjóra einstaklinga og sér að þeir eru nú aðeins þrír, þá er full ástæða til að vera á varðbergi, þar sem eitt ljón gæti verið á ferli í veiðihug.
Þegar kemur að viðkomu dýra getur einnig borgað sig að vera talnaglöggur. Fuglar geta með talningu metið hvort eggin í hreiðri þeirra séu fleiri eða færri en vera ber.
Það getur komið sér vel þegar dýr tilheyrir tegund sem stundar hreiðursníkju. Bandaríska bleshænan veigrar sér ekki við að verpa í hreiður annarra bleshæna.
Þegar slíkt uppgötvast fjarlægir fórnarlambið hið óvelkomna egg, svo fremi það eru ekki fleiri en sjö egg í hreiðrinu. Fræðimenn vita að fuglarnir telja í raun, en skoða ekki mynstur eggjanna, því ef fjöldi þeirra helst samur eru engin egg fjarlægð þó mynstur þeirra breytist.
Geta fugla til að telja hefur kitlað veiðimenn og fuglafræðinga um áraraðir.
Þegar menn fara í skýli til að fylgjast með fugli á hreiðri eða til veiða, er ekki nægjanlegt að fara bara inn og bíða. Fuglarnir vita af mönnunum og halda ekki aftur á hreiðrið.
Það þarf að snúa á fuglana, en það getur reynst þrautin þyngri þegar krákur eiga í hlut. Haldi fjórir menn inn í skýlið og tveir þeirra út aftur lætur krákan ekki blekkja sig. Hún veit að ennþá eru menn í skýlinu. Það þurfa allt að níu manns að fara inn og sjö út aftur til að krákan geti ekki lengur hent reiður á fjöldanum.
