Jörðin

Eru sum eldfjöll hættulegri en önnur?

Mér skilst að hættan af eldfjöllum fari eftir gerð þeirra. Er það rétt?

BIRT: 29/11/2023

Almennt gildir að hætta stafar ekki af eldgosi nema þú búir í nágrenninu eins og á við núna í Grindavík. Erebusfjall á Suðurskautslandinu hefur gosið stöðugt frá 1972 og er nánast sérstaklega hættulaust. En nándin er reyndar ekki einhlít því mjög stór og mjög öflug sprengigos valda hættu á stóru svæði.

 

Árlega gjósa um 50 ofansjávareldstöðvar á hnettinum. Langflest gjósa basaltkviku sem sjaldnast veldur miklum vandræðum. Basalthraunkvikan rennur á jöfnum hraða en sjaldnast svo hratt að ekki sé hægt að forða sér á hlaupum.

 

Mesti hraði hraunrennslis á Mauna Loa á Hawaii er t.d. 16 km/klst. Í sumum gosum kemur þó upp líparít eða andesít. Þessar gerðir kviku eru seig- eða þykkfljótandi og geta myndað tappa í gosrásinni og þannig aukið þrýsting sem ekki losnar um fyrr en með sprengingu.

 

Hraunkvika er þó ekki það eina sem veldur hættu í eldgosum. Eldský glóðheitrar gjósku geta streymt niður fjallshlíðar á ógnarhraða eftir sprengingu í fjallinu. Slíkt eldský útrýmdi öllu lífi í rómversku borginni Pompei árið 79.

 

Eitraðar gastegundir geta líka komið upp í eldgosi. Slíkar eiturgastegundir eru taldar ábyrgar fyrir 3% allra dauðsfalla í tengslum við eldgos. Þetta þarf t.d. að hafa í huga ef skyldi gjósa aftur á Reykjanesinu rétt eins og í fyrri gosum þar og önnur sprungugos á Íslandi.

 

Síðast en ekki síst getur mikið regn hrundið af stað gjóskuskriðum. Slíkar skriður kostuðu 23.000 mannslíf við fjallið Nevado del Ruiz í Kólumbíu árið 1985.

 

Kvikan ákvarðar styrk gossins

Eldstöð gýs þegar þrýstingur í kvikuhólfinu verður mjög mikill. Mismunandi gerðir hraunkviku ákvarða framrás gossins og hættuna af því.

Dyngjur (A) byggjast upp úr þunnfljótandi basaltkviku, með takmörkuðu gasmagni sem oftast streymir upp um eitt gosop. Gos eru sjaldnast mjög hættuleg.

 

Gjallkeilur (B) byggjast upp úr hraungjalli sem myndast úr gasríkri kviku. Þegar þrýstingur lækkar, losnar gasið og kvikan springur.

 

Eldkeilur (C) byggjast upp sem lög af gjósku, gjalli og hraunstraumum. Hraunkvikan er þykk og gos hefst með sprengigosi en síðan fylgir straumur hraunkviku.

 

Hættulegustu eldfjöllinn:

Það eldgos sem kostað hefur flest mannslíf varð á Tambora í Indónesíu 1815. Þá létust 92.000 manns. Tölum um manntjón ber alls ekki alltaf saman, enda talsvert um ágiskanir. En þessi fimm eru alla vega meðal hinna hættulegustu.

HÖFUNDUR: Ritstjórn

Shutterstock,

Náttúran

Bakteríur örva ilminn af sumarregni

Náttúran

Köngulóin er sköpuð til að myrða

Lifandi Saga

Fangar í útrýmingarbúðum fölsuðu peninga fyrir nasista

Heilsa

Vísindamenn: Blóðsýni afhjúpa elliglöp 15 árum fyrir einkenni

Maðurinn

Af hverju erum við með mismunandi blóðflokka?

Alheimurinn

Bilaðasta tilraun heims: Komdu með í ferðalag til endimarka alheims

Maðurinn

Getur kláði verið smitandi?

Alheimurinn

Jörðinni var bjargað af illa tvíbura sínum

Heilsa

Fjöldi daglegra salernisheimsókna getur haft afleiðingar fyrir heilsuna

Maðurinn

Genagalli gerir albínóa hvíta

Maðurinn

Hið fullkomna morð er dautt

Lifandi Saga

Teþorstinn knésetti stórveldi

ÁSKRIFT AÐ VÍSINDI.IS

Prófaðu í 14 daga ókeypis!

  • Fullur aðgangur að vefnum okkar með rúmlega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Lifandi vísindi/Lifandi saga í rafrænni útgáfu á vefnum,
  • Aðeins 1.790 krónur á mánuði.
  • Engin skuldbinding – Þú getur hætt hvenær sem er.

ÁSKRIFT AÐ TÍMARITINU

Þrjú tölublöð + gjöf: Skemmtilegur sjónauki
  • Þrjú næstu tölublöð Lifandi vísinda/Lifandi sögu – sent heim til þín – eins færðu lítinn og vandaðan sjónauka að gjöf.
  • Fullur aðgangur að vefnum okkar – visindi.is – með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Spennandi greinar og flottar myndir sem svala forvitni þinni.
  • Þú getur hætt eftir tilboðið en ef þú heldur áfram skuldbindur þú þig aðeins þrjú tölublöð í einu og þú getur sagt upp hvenær sem sem og klárar þá tímabilið sem er hafið.
  • Venjuleg áskrift – þrjú tölublöð – kostar aðeins 7.590 kr

Sjónauki og þriggja blaða áskrift – Alls 3.800 kr.

Lifandi vísindi

Lyf

Lifandi saga

Search

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Innskráning

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Viltu lesa greinina?

Fáðu aðgang að visindi.is

Ókeypis í 2 vikur!

Eftir það kostar eingöngu 1.790 kr. á mánuði og enginn uppsagnarfrestur.

Innifalið er aðgangur að öllum greinum á vefnum ásamt rafræna útgáfu af nýjustu tölublöðunum.

  • Fullur aðgangur að visindi.is
  • Frábærar myndir og myndbönd
  • Aðgengilegt í öllum snjalltækjum
  • Fullur aðgangur að gríðarlegu magni eldri greina
  • Nýjustu tölublöðin í rafrænu formi

Núverandi áskrifendur að tímaritinu fá að sjálfsögðu ókeypis aðgang að vefnum og þurfa bara að virkja aðgang sinn hér.

Ef þú ert þegar áskrifandi að visindi.is