Náttúran – Eldfjöll
Lestími: 3 mínútur
Kvika ferðast í 100 milljón ár
1000° heitur hraunelfur streymir frá eldfjallinu Kilauea á Hawaii. Hluti af þessum glóandi massa hefur verið 3000 km og 100 milljón ár á leiðinni frá mörkum milli möttuls jarðar og kjarna.
Helvíti leynist undir hafinu
Áreksturinn milli hafsbotns og meginlandsfleka knýr megnið af eldfjöllum hnattarins – en ekki á Hawaii. Eldfjöllin þar nærast á gríðarlegri kvikusúlu – meira en 300 kílómetrar í þvermál – undir miðju Kyrrahafi.
Eldfjöll fóðra dýralíf
Eldfjöllin á Hawaii veita þúsundum tegunda lífsbjörg í hafinu umhverfis eyjarnar. Kvikan inniheldur næringarefni, t.d. járn, sem eru lífsnauðsynleg fyrir lífverurnar og eldgosin breyta hitastigi sjávar þannig að vatnslög og næring blandast saman.
Hraun byggir eyjur frá grunni
Eyjarnar hafa myndast úr hrauni sem yfir milljónir ára hefur borist frá hafsbotni. Elstu eyjarnar rufu sjávarborðið fyrir um fimm milljón árum. Með tímanum munu eldfjöllin kulna og eyjarnar sökkva í hafið – en ný eldfjöll munu koma í þeirra stað.
Eldfjallaeyjur fá íbúa
3000 km frá meginlandinu. Eyjurnar á Hawaii hafa frá fæðingu verið einhverjar þær afskekktustu á hnettinum. Engu að síður ólga þær af lífi. Sum dýr náðu þangað á gróðurflekum meðan önnur, eins og t.d. bæjarköngulóin, bárust með vindinum yfir hafið.
Hawaii vex enn
Þann 3. maí 2018 hófst eldgos í eldfjallinu Kilauea. Á næstu mánuðum streymdi hraunið yfir stærstu eyju Hawaii og þakti 32 ferkílómetra hennar. En hraunið skóp líka nýtt land – í júlí hafði eyjan vaxið um 2,8 ferkílómetra.
Eldfjall er hlið að alheimi
Stjarnfræðingar streyma til toppsins á kulnaða eldfjallinu Mauea Kea, 4205 m yfir sjávarborði. Hæð eldfjallsins og það hversu afskekktar eyjarnar eru gera þær afar heppilegar til stjörnuathuganna, eins og í Keck – sjónaukanum, en þar eru teknar myndir af ungum stjörnuþokum.
Birt: 21.09.2021
CHRISTIAN JUUL
