Frá iðrum jarðar til fjarlægra stjörnuþoka

Glóandi heitar rætur Hawaii eyjaklasans ná 3000 km undir botn Kyrrahafs – og 4200 m hár fjallstoppur eyjarinnar veitir útsýni til fjarlægra svæða geimsins.

BIRT: 21/09/2021

LESTÍMI:

3 mínútur

Náttúran – Eldfjöll

Lestími: 3 mínútur

 

Kvika ferðast í 100 milljón ár

 

1000° heitur hraunelfur streymir frá eldfjallinu Kilauea á Hawaii. Hluti af þessum glóandi massa hefur verið 3000 km og 100 milljón ár á leiðinni frá mörkum milli möttuls jarðar og kjarna.

 

Helvíti leynist undir hafinu

Áreksturinn milli hafsbotns og meginlandsfleka knýr megnið af eldfjöllum hnattarins – en ekki á Hawaii. Eldfjöllin þar nærast á gríðarlegri kvikusúlu – meira en 300 kílómetrar í þvermál – undir miðju Kyrrahafi.

 

Eldfjöll fóðra dýralíf

 

Eldfjöllin á Hawaii veita þúsundum tegunda lífsbjörg í hafinu umhverfis eyjarnar. Kvikan inniheldur næringarefni, t.d. járn, sem eru lífsnauðsynleg fyrir lífverurnar og eldgosin breyta hitastigi sjávar þannig að vatnslög og næring blandast saman.

 

Hraun byggir eyjur frá grunni

 

Eyjarnar hafa myndast úr hrauni sem yfir milljónir ára hefur borist frá hafsbotni. Elstu eyjarnar rufu sjávarborðið fyrir um fimm milljón árum. Með tímanum munu eldfjöllin kulna og eyjarnar sökkva í hafið – en ný eldfjöll munu koma í þeirra stað.

 

Eldfjallaeyjur fá íbúa

 

3000 km frá meginlandinu. Eyjurnar á Hawaii hafa frá fæðingu verið einhverjar þær afskekktustu á hnettinum. Engu að síður ólga þær af lífi. Sum dýr náðu þangað á gróðurflekum meðan önnur, eins og t.d. bæjarköngulóin, bárust með vindinum yfir hafið.

 

Hawaii vex enn

 

Þann 3. maí 2018 hófst eldgos í eldfjallinu Kilauea. Á næstu mánuðum streymdi hraunið yfir stærstu eyju Hawaii og þakti 32 ferkílómetra hennar. En hraunið skóp líka nýtt land – í júlí hafði eyjan vaxið um 2,8 ferkílómetra.

 

Eldfjall er hlið að alheimi

teleskop-fn4Ei3JXQcSJmcvQwb2R9Q (1)

 

Stjarnfræðingar streyma til toppsins á kulnaða eldfjallinu Mauea Kea, 4205 m yfir sjávarborði. Hæð eldfjallsins og það hversu afskekktar eyjarnar eru gera þær afar heppilegar til stjörnuathuganna, eins og í Keck – sjónaukanum, en þar eru teknar myndir af ungum stjörnuþokum.

 

 

Birt: 21.09.2021

 

 

CHRISTIAN JUUL

 

 

BIRT: 21/09/2021

vinsælustu greinarnar

Lifandi vísindi

Lyf

Lifandi saga

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Innskráning

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Viltu lesa greinina?

Fáðu aðgang að visindi.is

Ókeypis í 2 vikur!

Eftir það kostar eingöngu 1.390 kr. á mánuði og enginn uppsagnarfrestur.

Innifalið er aðgangur að öllum greinum á vefnum ásamt rafræna útgáfu af nýjustu tölublöðunum.

  • Fullur aðgangur að visindi.is
  • Frábærar myndir og myndbönd
  • Aðgengilegt í öllum snjalltækjum
  • Fullur aðgangur að gríðarlegu magni eldri greina
  • Nýjustu tölublöðin í rafrænu formi

Núverandi áskrifendur að tímaritinu fá að sjálfsögðu ókeypis aðgang að vefnum og þurfa bara að virkja aðgang sinn hér.

Ef þú ert þegar áskrifandi að visindi.is