Í byrjun maí birtust fréttir af því hvernig hópur háhyrninga réðist á bát á Gíbraltarsundi um miðja nótt og sökkti honum á endanum.
Áhöfnin komst af og lýsti því hvernig tveir minni hvalir hefðu ráðist á stýrið að aftanverðu en stærri háhyrningur synti á fullri ferð inn í hliðina á bátnum.
Þetta atvik er reyndar aðeins eitt af fleirum.
Samkvæmt Atlantic Orca Working Group hafa síðan í maí 2020 verið skráð allt að 505 tilvik þar sem háhyrningar hafa sýnt einkennilega hegðun gagnvart bátum á svæðinu. Í einu af hverjum fimm tilvikum komu hvalirnir í veg fyrir að bátarnir gætu haldið áfram för sinni og þremur bátum var beinlínis sökkt.
Nú segir m.a. vefsíðan LifeScience frá öðru atviki þar sem háhyrningarnir viku talsvert frá áður þekktu mynstri.
Í langflestum tilfellum missa þessi rándýr áhugann og synda burtu þegar þeim hefur tekist að eyðileggja stýrið. En í nýlegri árás héldu háhyrningarnir áfram árásinni eftir að hafa eyðilagt stýrið á enn einum seglbáti og gáfust ekki upp fyrr en báturinn var kominn í höfn eftir að hafa verið tekinn í tog.
Þetta sérkennilega atvik er aðeins ein af 18 árásum á báta undan suðurströnd Spánar í maí 2023 en í fyrsta sinn sem þessir tannhvalir halda áfram eftir að báturinn hefur eyðilagst.
Reynt að fæla hvalina frá
Bæði á bloggi sínu og í viðtali við Daily Mail lýsir hin enska April Boyes sem var um borð, hvernig hún og félagar hennar í áhöfninni uppgötvuðu háhyrningana um hálftíu að kvöldi 24. maí.
Þau slökktu á vélinni og reyndu að beina athygli hvalanna að reipum og sandi sem þau köstuðu fyrir borð.
Einkennandi svartir og hvítir litir hafa þá verkun í sjónum að fórnarlömbin eiga erfitt með að greina háhyrningana fyrr en það er of seint.
Um háhyrninga
Latneskt heiti: Orcinus orca.
Stærð: Almennt 6-8 metrar eftir kyni og 3,5-6 tonn. Stærsti háhyrningur sem fundist hefur var þó nærri 10 metrar og vóg heil 10 tonn.
Ævilengd: Í frelsi geta karldýr orðið allt að 60 ára en kvendýr allt að 90 ára. Í haldi verða háhyrningar aldrei svo gamlir.
Mesti hraði: Háhyrningar ná allt að 56 km hraða.
Búsvæði: Víðast á hnettinum, bæði nálægt ströndum og úti á miklu dýpi.
Einkenni: Hvalirnir eru svartir og hvítir og með einkennandi gráan blett aftan við bakuggann. Litirnir hafa viss dulbúningsáhrif. Svartur litur á baki gerir hvalinn áþekkan myrku undirdjúpinu ofan frá séð. Að mestu leyti hvítur kviður hefur svipuð áhrif þegar bráðin sér hvalinn neðan frá og hann ber í ljósið ofan frá. Bakugginn er sá stærsti á nokkru sjávardýri og getur orðið 180 cm á karldýrum. Bakugginn er stundum dálítið boginn og sú kenning er til að það stafi af niðurbroti kollagens í snertingu við hlýtt loft. Hálflafandi bakuggi sést einmitt oft á tömdum háhyrningum sem einmitt eru mikið í snertingu við loft þegar þeir leika listir sínar fyrir áhorfendur.
April Boyes segir þó ekki hafa liðið á löngu þar til háhyrningarnir tóku að berja á stýri bátsins.
„Eftir um hálftíma var stýrið orðið ónýtt,“ skrifar hún og svo tók sjór að flæða inn í bátinn.
Áhöfnin bað fljótlega um aðstoð en sendi svo út neyðarkall þegar meiri sjór var kominn í bátinn en ráðið varð við. Báturinn var dreginn til hafnar en háhyrningarnir eltu bátinn áfram.
Árás í Norðursjó 19. júní
Mánudaginn 19. júní 2023 réðist háhyrningur skyndilega á 7 tonna bát á leið frá Hjaltlandseyjum til Noregs.
Rúmlega sjötugur hollenskur eðlisfræðingur á eftirlaunum, dr. Wim Rutten, var einn um borð. Hann sagði háhyrninginn hafa gert nokkrar atlögur að bátnum og einmitt ráðist á skutinn, en horfið svo á braut.
Dr. Rutten hafði frétt af árásum háhyrninga suður við Gíbraltar og varð því ekki um sel.
The Guardian greindi frá atvikinu tveimur dögum síðar og hafði þá rætt við sérfræðinga, sem sögðu það koma á óvart að þessi hegðun hefði borist svo langt frá ströndum Spánar og Portúgals, en atvikið gerðist um 3.200 km norðar en árásirnar við Gíbraltar.
Ýmsar kenningar
Í rannsóknarniðurstöðum sem birtust í tímaritinu Marine Mammal Science árið 2022 reyndu vísindamenn að gera grein fyrir þessari nýju og óvenjulegu hegðun háhyrninga í tengslum við báta.
Í ljós kom að langflestar árásirnar voru gerðar á seglbáta eða tvíbytnur og meðallengd þessara farkosta var um 12 metrar. Til samanburðar má nefna að fullvaxinn háhyrningur getur orðið meira en níu metra langur.
Þannig veiða háhyrningar
Háhyrningar veiða í hópum og beita mismunandi aðferðum. Háhyrningar veiða ekki einungis á öruggu dýpi, heldur eiga það til að fara alveg upp í fjöruborðið til að ná taki á sel.
Breyta fiskitorfu í hlaðborð
Með því að blása loftbólum og róta vatninu til með sporðinum þvinga háhyrningarnir fiskitorfu saman í litla kúlu sem þeir höggva síðan í og gæða sér á.
Brjóta ísjaka undan sel
Þegar háhyrningar koma auga á sel á ísjaka, lyfta þeir sér upp á jakann og mola smám saman utan úr honum þar til selurinn fellur í sjóinn.
Synda nánast upp á land
Jafnvel uppi í fjörunni geta selir eða sæljón ekki verið fyllilega örugg fyrir háhyrningum. Þessir hvalir eru þekktir fyrir að teygja sig alla leið upp í fjöruna og hrifsa seli eða sæljón sem þar eru að hvíla sig.
Vísindamenn vita ekki með vissu af hverju þetta sérkennilega atferli hefur tekið að breiðast út meðal háhyrninga.
Ein tilgátan er hreinlega sú að þetta sé eins konar tískufyrirbrigði eða „nýjasta dellan“ – en margar tegundir höfrungaættarinnar eru þekktar fyrir að taka upp á nýjungum sem síðan geta vikið fyrir öðrum.
Önnur tilgáta er sú að ástæðunnar sé að leita í erfiðri lífsreynslu eins staks háhyrnings í tengslum við bát, hann sé að leita hefnda og aðrir í hópnum hermi eftir atferli hans.
Enn hafa engir mannskaðar orðið af völdum þessa nýja atferlis háhyrninganna.
