Hávar, háhyrningar og selir eru þekkt rándýr hafsins sem veiða sér til matar með því að nýta stærð sína, hraða og styrk.
En í heimshöfunum er líka annar hópur veiðidýra sem beitir slægum og óvæntum aðferðum.
Eiturmarglyttan
Lífshættuleg marglytta vekur ugg
„Portúgalska freygátan“ er þekkt sem „fljótandi hryllingur“.
Þetta tiltekna sambú holdýra er víða að finna í sjó á hitabeltissvæðum og í heittempruðum sjó, þar sem dýrið lifir uppi við sjávarborðið og er auðþekkjanlegt á bláleitri loftblöðrunni.
„Freygátan“ getur ekki synt af sjálfsdáðum en berst áfram með vindum sem stundum ýta henni upp að landi.
Þetta veldur vanda þar sem strandgestir þekkja ekki dýrið og rugla því hugsanlega saman við sakleysislegan plastpoka.
⇒Holdýr er sambú fjögurra sepa
„Portúgölsk freygáta“ heyrir undir hveldýr og í raun er ekki rétt að tala um „það“ dýrið, heldur „þau“ dýrin, því um er að ræða sambýli fjögurra tegunda örsmárra sérhæfðra lífvera sem eru á sepa- eða hveljustigi.
Loftblaðra heldur holdýrinu á floti
Stærsti sepinn er „seglið“ sem er í raun sjálf loftblaðran sem heldur þessu holdýrasambúi á floti. Sé dýrinu ógnað getur það losað loft úr blöðrunni og kafað niður á öruggt dýpi.
Kynfæri framleiða egg eða sæði
Þó svo að holdýr þetta sé í raun sambú dýra hefur það yfir að ráða æxlunardýrum og framleiðir þannig annað hvort egg eða sæðisfrumur. Frjóvguð egg verða að lirfum sem sérhæfa sig fyrir annað hvort hlutverkanna.
Melting færir dýrinu orku
Meltingardýrin melta bráðina og deila síðan orkunni sem þannig vinnst með hinum hlutum sambúsins.
Þreifarar lama bráðina
Varnardýrin eru í raun þreifarar holdýrsins, ásamt sterklegum netlufrumum sem bæði gegna hlutverki varnar- og veiðivopna dýrsins.
Netlufrumurnar eru öflugar og stungurnar eru mjög sársaukafullar. Þreifararnir geta orðið allt að 30 metrar langir og eru nánast ósýnilegir.
Stungur hafa leitt til dauða, oft vegna þess að fórnarlömbin falla í yfirlið vegna sársauka og drukkna.
Drápsskærin
Bobbitormurinn er nefndur eftir bandarísku konunni Lorena Bobbitt sem árið 1993 skar af getnaðarlim eiginmanns síns.
Indónesískur laumuormur tæmir fiskasöfn
Í upphafi ársins 2009 hvarf mikið magn fiska úr Newquay-fiskasafninu í Englandi – ekkert var eftir, utan eilítið hreistur á botni búranna. Starfsfólkið taldi innbrotsþjófa hafa rænt fiskunum og komið var fyrir eftirlitsmyndavélum í búrunum.
Þegar liðnir voru tveir mánuðir án þess að sökudólgur fyndist var ákveðið að leita enn ýtarlegar. Þeir fiskar sem eftir voru í búrunum voru fjarlægðir, vatninu dælt úr búrunum og þá loks kom sökudólgurinn í ljós en um var að ræða hartnær eins metra langan „bobbit“-orm.
„Bobbit“-ormurinn er einn af stærstu burstaormum heimshafanna og eitthvert það gráðugasta rándýr sem vitað er um. Ormurinn getur náð þriggja metra lengd en hann veiðir með því að liggja í leyni og draga sig saman í S-lögun niðri á hafsbotninum eða í holrými milli tveggja steina.
Úr þessu fylgsni sínu skýst ormurinn svo eins og raketta þegar fiskur syndir hjá. Hann deyðir bráðina með sérstaklega útbúnum kjálkum sem minna á skæri.
Ormurinn gapir upp á gátt og skellir svo skoltunum saman af svo miklu afli að bráðin fer iðulega í tvennt. Til að tryggja að fiskurinn sé ekki enn iðandi, sprautar ormurinn jafnframt í hann hæfilegum skammti af eitri til þess að hann geti síðan gleypt bráðina í ró og næði.
Tannlásinn
Langar tennur bjúgtannans passa saman eins og tennur í rennilás.
Tennurnar líkjast fellihurð
Djúpsærinn er svo strjálbyggður að þegar bráð eftir langa hríð kemur innan seilingar, veiðir bjúgtanninn hann í órjúfanlegt búr sitt sem gert er úr tönnum.
Sumir vísindamenn telja að margir djúpsjávarfiskar nærist einungis einu sinni eða tvisvar á ævinni. Fiskarnir hafi því ekki ráðrúm til að taka neina áhættu þegar fæðan er endanlega innan seilingar. Bráðina verður að veiða og halda henni kyrri, sama hvað tautar og raular. Fyrir vikið eru djúpsjávarfiskar iðulega útbúnir löngum, beittum tönnum sem standa út í allar áttir.
Þegar bjúgtanninn lokar skoltinum passa langar tennurnar í neðri gómnum nákvæmlega inn í holrúm beggja vegna heilans. Skolturinn lokast jafn kyrfilega og við átti um fellihlið í höllum á miðöldum og ekkert kemst í gegn.
Takmörkuð fæðan táknar að sama skapi að fiskarnir mega ekki láta stærð bráðarinnar hræða sig.
Bjúgtanninn er því, líkt og við á um ýmsa djúpsjávarfiska, útbúinn risastórum skolti og maga sem getur tútnað út eins og blaðra til þess að fiskurinn geti gleypt bráð sem er jafn stór honum.
Risaklóin
Pink Floyd-byssurækjan dregur nafn sitt af bleikum lit stóru klóarinnar, sem og hvelli sem líkist byssuskoti sem myndast þegar hún hún smellir saman klónni.
Risavaxin kló lamar bráðina
Byssurækjan lamar bráð sína með aðstoð þrýstibylgna sem myndast þegar hún skellir saman risavaxinni kló sinni.
Risastór, bleik kló leiddi til þess að ein tegund af byssurækjum var nefnd í höfuðið á rokkhljómsveitinni Pink Floyd.
Þessi 5,5 mm langa rækja notar klóna til að mynda loftbólu sem springur andartaki síðar með háværum hvelli og myndar höggbylgju sem lamar bráð rækjunnar, m.a. smáfiska og krabba.
Að því loknu getur rækjan hæglega fangað og étið lamaða bráðina. Loftbólan er mynduð í holrúmi í klónni þar sem þrýstingurinn getur numið allt að 80 kPa og banvænn hávaðinn getur numið 210 desíbelum sem er meiri hávaði en hlýst af eldflaugarskoti.
Ef margar byssurækjur eru á veiðum á sömu slóðum getur hávaðinn orðið það geigvænlegur að hljóðbylgjurnar trufla neðansjávarsamskiptabúnað, t.d. í tengslum við rannsóknir á hafsbotni.
Holrúm í klónni myndar loftbólu
1. Rækja liggur tilbúin með stimpil
Byssurækjan liggur í leyni með opna kló og þreifarana úti til að skynja hreyfingar bráðar sem kann að eiga leið um.
2. Stimpill skýst niður
Dýrið skellir klónni saman með rösklega 100 km/klst. sem veldur því að stimpill eða bulla, skýst niður í holrúm. Hreyfingin veldur skammvinnri loftbólu innan í klónni.
3. Höggbylgja lamar bráðina
Loftbólan springur og sendir frá sér höggbylgju sem lamar bráðina. Hljóðstyrkur hvellsins getur numið allt að 210 desíbelum.
Pink Floyd-byssarækjan fannst árið 2017. Hún lifir á hafsbotni í dauðu kóral- og grýttu landslagi í sjónum undan Kyrrahafsströnd Panama.
Þar er nóg af felustöðum þar sem byssarækjan getur legið í launsátri og beðið eftir að grunlaus bráð syndi framhjá.
Uppleysarinn
Sæstjarnan sogar sig fasta og herpir að þar til kræklingurinn þreytist um of og getur ekki lengur haldið skelinni lokaðri.
Sæstjarnan snýr röngunni út
Þrátt fyrir friðsamlegt útlitið er sæstjarnan ógnvekjandi rándýr sem býr yfir leynilegu vopni. Dýrið getur snúið röngunni á maganum út úr kjaftinum og melt t.d. krækling inni í skel hans.
Sæstjarnan er eitthvert furðulegasta rándýr heims. Þar sem dýrið hefur ekki yfir að ráða tönnum, klóm og öðrum skörpum líkamshlutum neyðist það til að drepa bráð sína eftir öðrum leiðum. Þegar sæstjarna rekst á krækling, vefur hún öllum fimm örmum utan um skelina. Á hverjum armi er að finna hundruð svonefndra sogfóta sem festa sig rækilega við báðar skeljarnar.
Sæstjarnan herpir að dýrinu þar til það þreytist og gefst upp á að halda skelinni lokaðri. Örmjó rifa nægir til að hægt sé að setjast til borðs, ef þannig má að orði komast. Þetta undarlega veiðidýr er útbúið óvanalegum maga sem dýrið getur ranghvolft út úr kjaftinum og potað gegnum minnstu rifu á milli skeljanna.
Þó svo að sæstjarnan snúi röngunni á maganum út verkar meltingin sem skyldi. Magaensímin hefjast strax handa við að leysa dýrið upp inni í kræklingaskelinni þar til ekkert lifir eftir af því utan tómar skeljarnar.
