Hvernig geta plöntur hreyft sig?

Blöð sumra plantna lokast á nóttunni eða ef þau eru snert. Hvernig fer plantan að þessu?

BIRT: 04/11/2014

LESTÍMI:

2 mínútur

Yfirleitt tengjum við hreyfigetu aðeins við menn og dýr. En plöntur eru alls ekki jafn hreyfingarlausar og halda mætti, þótt þær séu vissulega bundnar jörðinni með rótum sínum og hafi ekki vöðva til að hreyfa sig.

 

Venjulegur vöxtur stafar af frumuskiptingu og vaxtarhreyfingin verður þá ekki aftur tekin. En sumar plöntur búa yfir hæfni til hreyfinga sem þær geta snúið aftur í upphafsstöðu.

 

Þessar hreyfingar tengjast vökvaspennu í frumunum. Þetta geta t.d. verið taktfastar dægurhreyfingar, svo sem þegar blóm eða blöð lokast yfir nóttina. Súrsmæra og ýmsar baunaplöntur hafa blöð sem vefjast upp yfir nóttina og vísindamennirnir telja þetta gert til að draga úr hitatapi.

 

Sænski grasafræðingurinn Carl von Linné kallaði næturhreyfingar plantna „plöntusvefn“ og enn tala margir grasafræðingar um „svefnhreyfingar“.

 

Innst á þeim blöðum sem geta hreyft sig er yfirleitt að finna útbólginn, sívalningslaga stilkhluta, þar sem er að finna fjölmargar stórar frumur með þunna frumuhúð.

 

Þegar vökvamagn í þessum frumum breytist, veldur það hreyfingu. Þegar t.d. þarf að lyfta blaðinu fyllast frumur í neðri hluta þessa líffæris plöntunnar af vökva en frumur í efri hlutanum tæmast.

 

Plantan stýrir vökvamagni í frumunum m.a. með kalíum-jónum. Í frumuhúðinni er að finna eins konar dælur sem dæla kalíum-jónum inn í frumuna þegar auka þarf vökvamagnið. Aukin þéttni kalíum-jóna kallar nefnilega á meira vatn inn í frumuna. Og þegar draga á úr vatnsmagni í frumunni er kalíum-jónum dælt út.

 

Þessar frumudælur geta t.d. stjórnast af lífsklukku jurtarinnar, sem gert er úr lífefnasameindum, svo sem efninu phytochrom, sem er ljósnæmt. Virkni þessarar lífsklukku er ekki þekkt en þó er vitað að hún er stillt eftir dagsbirtunni, en á því byggist einmitt hæfni plöntunnar til að hreyfa blöð sín á sama tíma dag eftir dag.

 

BIRT: 04/11/2014

vinsælustu greinarnar

Lifandi vísindi

Lyf

Lifandi saga

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Innskráning

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Viltu lesa greinina?

Fáðu aðgang að visindi.is

Ókeypis í 2 vikur!

Eftir það kostar eingöngu 1.390 kr. á mánuði og enginn uppsagnarfrestur.

Innifalið er aðgangur að öllum greinum á vefnum ásamt rafræna útgáfu af nýjustu tölublöðunum.

  • Fullur aðgangur að visindi.is
  • Frábærar myndir og myndbönd
  • Aðgengilegt í öllum snjalltækjum
  • Fullur aðgangur að gríðarlegu magni eldri greina
  • Nýjustu tölublöðin í rafrænu formi

Núverandi áskrifendur að tímaritinu fá að sjálfsögðu ókeypis aðgang að vefnum og þurfa bara að virkja aðgang sinn hér.

Ef þú ert þegar áskrifandi að visindi.is