Sauðnaut (moskusuxi) er eitt af einkennisdýrum heimsskautsins.
Um árþúsundir hefur það lifað á mörkum þess sem menn telja mögulegt fyrir lifandi verur. Í fimbulkulda og með takmarkaðan aðgang að æti.
Sauðnaut eru að jafnaði um 2 metrar á lengd, allt að 1,5 metri á herðakamb og fullorðnir tarfar geta vegið meira en 400 kg. Feldur þeirra er afar grófur og langhærður og hjá gömlum dýrum dregst hann jafnan eftir jörðu.
Bæði tarfar og kýr hafa sveigð horn með mikla ennisplötu, sem getur náð 20 sm þykkt hjá karldýrunum. Nafnið moskusuxi er annars misvísandi. Dýrin hafa enga moskuskirtla og anga því ekki af moskus. Þrátt fyrir útlitið og geigvænleg hornin eru sauðnaut fjarskyld uxum. Nánustu ættingjar þeirra eru hins vegar fé og geitur.
Sauðnaut eru ekki svona riðvaxin af ástæðulausu. Þau hafa öðrum fremur aðlagað sig að harðneskjulegu lífinu í heimsskautakuldanum og hvert einasta smáatriði á sína orsök. Þeir hafa þéttan, tunnulaga skrokk og stutta þykka fætur.
Halinn er afar lítill og þakinn þykkum feldi. Eyrun eru einnig stutt. Þessa líkamsgerð einkennir líka önnur heimsskautadýr, enda skiptir sköpum fyrir þau öll að viðhalda hitanum sem best þau mega.
Helsta vopn sauðnautanna í baráttunni við kuldann er hinn óvenju þykki og einangrandi feldur sem samanstendur af tveimur hárgerðum: Ytra togi þar sem einstök hár eru allt að 15 sm löng, og þéttu fjaðurkenndu innra þeli sem viðheldur einangrandi loftrými nærri húðinni. Ytri feldurinn virkar sem vörn gegn vindi, úrkomu og skordýrum. Hárin þar vaxa stöðugt, enda er þeirra þörf árið um kring. En á haustin fellur allur innri þelfeldurinn út í gegnum ytri hárin og nýtt mjúkt þellag vex fram.
Safna má lögðunum saman úr þelinu úti í náttúrunni og spinna afar verðmæta gerð af ullargarni sem nefnist quviit.
Sauðnautaull er hundrað sinnum hlýrri en fínasta kindaull og verðmæt söluvara í mörgum löndum – t.d. sem einangrun í bestu vetrarklæðum og í afar fínni merkjavöru. Í bæði Kanada og Alaska hafa menn reynt að ala moskusuxa til að nýta ull þeirra. Umfang slíkra tilrauna er þó ekki mikið enda vaxa dýrin hægt og gefa ekki mikið af quviit.
Sauðnaut eru nú á dögum útbreidd í freðmýrunum á heimsskautasvæðum norðan skógarbeltisins. Upprunalega var þau að finna í kringum allan heimsskautsbauginn en fyrir um 2.000 árum hurfu þau alveg úr Síberíu – mögulega vegna ofveiði en einnig gætu loftslagsbreytingar haft sitt að segja.
Í seinni tíð takmarkaðist útbreiðsla sauðnauta við norðurhluta Kanada og N- og NA-Grænland.
Fram á 19. öld mátti finna sauðnaut í Alaska en þeim var útrýmt þaðan, fyrst og fremst með ofveiði.
Þar sem stofninn telur nú um 100 þúsund dýr telst hann ekki í mikilli hættu. Engu að síður hafa menn flutt dýrin til nýrra svæða, einkum frá grænlenska stofninum og komið þeim fyrir þar sem tegundina var áður að finna eða þar sem menn telja að megi nýta dýrin.
Bestur árangur hefur náðst í V-Grænlandi þar sem fyrstu dýrunum var sleppt árið 1963. Ekki er vitað hvers vegna sauðnaut hafa aldrei dafnað náttúrulega í þessum hluta Grænlands.
Mögulegt er að sjógengnir skriðjöklar hafi tálmað för þeirra en það er ekki vitað með vissu. Markmiðið með sleppingunni er að dýrin geti verið aukaveiðibráð fyrir íbúa þar um slóðir. Stofninn er nú svo stór að úthlutað er kvóta af dýrum sem má skjóta. Kjötið er nýtt til matar og ullin í garn og klæðagerð. Mesta gagnið er þó að margir ferðamenn laðast að, einkum til Kangerlussuaq. Þar eru skipulagðar sérstakar ferðir þar sem gestir fá einstakt tækifæri til að upplifa þessi mikilúðlegu dýr.
