Topplistinn: Covid-lyfin sem nú þykja lofa bestu
Í rannsóknastofum og hjá lyfjafyrirtækjum um allan heim keppast vísindamenn nú um að verða fyrstir með lyf eða bóluefni gegn Covid-19. Sum lyf eiga að draga úr einkennum, önnur eru svonefnd sermisbóluefni sem eiga að veita skammtímaónæmi og svo er auðvitað unnið á fullu við að finna bóluefni sem mögulega gæti útrýmt sjúkdómnum að fullu.
Bóluefnið sem allir bíða eftir, ebólu- og malaríulyf til lækninga og blóðvatnsónæmi.
Lestími: 6 mínútur
Strax eftir þrjá mánuði er farið að hylla undir bóluefni, lyf og sermisbóluefni, unnin úr blóðvatni sem mögulega gætu hamlað geg heimsfaraldri Covid-19. Margt af þessu hefur þegar verið prófað á mönnum – með misjöfnum árangri.
Það eru nefnilega mörg hundruð lyfjafyrirtæki, háskólar og rannsóknastofur sem ýmist upp á eigin spýtur eða í samstarfi, keppast um að ná fyrst á markað með lækningu. Aðilarnir eru svo margir að það er erfiðleikum bundið að henda reiður á fjöldanum.
Þess vegna færðu hér þessa samantekt um það sem nú þykir lofa bestu. Við reynum líka að útskýra hversu langt vísindamenn hafa náð og setja fram varfærnar spár um hvenær þessi lyf verði tilbúin til notkunar.
Bóluefnið sem allir bíða eftir
Lyfja- og líftæknifyrirtækin Inovio Pharmaceutivals og Moderna hafa nú þegar hafið fyrstu af alls þremur klínískum tilraunum með bóluefni. Það þýðir að tilraunir á mönnum standa nú yfir.
Moderna: Fyrsta bólusetningin var 16. mars og nú taka 45 heilbrigðir einstaklingar þátt í fyrstu klínísku tilrauninni sem ætlað er að sýna hvort fólkið smitist eða hvort bóluefnið hafi aukaverkanir.
RNA-bóluefnið mRNA-1273 kemur líkamanum til að mynda prótín sem líkist svonefndu „spike“-prótíni á kórónuveirunni. Í framhaldinu á líkaminn að mynda mótefni sem samstundis ráðast til atlögu gegn SARS-Cov-2 veirunni ef hennar verður vart.
Þessi fyrsta tilraun stendur fram í júní 2021 en áfangatilraun nr. 2 á að hefjast haustið 2020.
Svona virkar bóluefni
Bóluefni bætir virkni ónæmiskerfisins gegn tiltekinni veiru eða bakteríu.
Bóluefni eru gerð úr dauðum eða lifandi hlutum veiru eða bakteríu. Ónæmiskerfið bregst við með því að byggja upp mótefni sem bregðast við sjúkdómnum og minnisfrumur sem þekkja sjúkdóminn næst þegar hans verður vart.
Þegar líkaminn fær aftur í sig þessa tilteknu veiru eða bakteríu, þekkir ónæmiskerfið hana strax og framleiðir réttu mótefnin til að berjast gegn henni.
Inovio Pharmaceuticals: Fyrsta bólusetningin var 6. apríl og nú fá 30 manns til viðbótar bóluefnið.
Bóluefnið INO-4800 byggist á ónæmislækningu. Í bóluefninu eru svonefndir DNA-plasmíðar sem þrengja sér inn í líkamann þegar frumur verða fyrir stuttu rafstuði frá tækinu Celletra sem haldið er í hendinni.
Þegar plasmíðarnir eru komnir inn í frumu koma þeir líkamanum til að framleiða T-frumur og mótefni sem ráðast markvisst gegn kórónuveirunni ef hún berst í líkamann.
Hjá Inovo er gert ráð fyrir að niðurstöður verði kynntar haustið 2020 og í lok ársins er ætlunin að framleiða eina miljón skammta til klínískra prófana og „í neyðaraðstæðum“ eins og segir í fréttatilkynningu.
Þrjú önnur bóluefni sem þykja verð athygli eru komin í klínískar tilraunir á fyrsta stigi, að því er fram kemur í tímaritinu Nature þann 9. apríl.
Standist bóluefnin hinar klínísku tilraunir án vandkvæða, verður sótt um endanlegt leyfi til heilbrigðisyfirvalda.
Hjá CEPI sem er samstarfsvettvangur fyrirtækja, stjórnvalda einstakra ríkja og góðgerðasamtaka, er þess vænst að bóluefni geti verið tilbúið eftir 12-18 mánuði en mögulega geti fólk í áhættuhópum fengið það fyrr.
Ebólu- og malaríulyf til lækninga
Meðal veirulyfja sem Covid-19 sjúklingar eru nú þegar látnir taka inn eru tvö útbreiddust: remdesivir frá Gilead og chloroquin/hydroxychloroquin sem ýmis fyrirtæki framleiða.
Lyfin vinna ekki bug á sjúkdómnum en þau geta bæði slegið á sjúkdómseinkenni og þau eru nú þegar gefin sjúklingum.
Chloroquin/hydroxychloroquin eru efni sem upphaflega voru þróuð fyrir malaríusjúklinga. Í Bandaríkjunum og Frakklandi hafa þessi lyf verið notuð án nokkurs hiks.
Þar breytir engu þótt Alþjóðaheilbrigðisstofnunin WHO haldi því fram að virkni þeirra hafi ekki verið staðfest með óyggjandi hætti.
Remdesivir hefur lengi verið notað fyrir ebólusjúklinga og hjá WHO er það sagt eina lyfið sem staðfest hefur verið að virki á Covid-19 sjúklinga.
Þann 23. apríl birti WHO reyndar niðurstöður klínískrar rannsóknar með remdesivir í Kína, þar sem í ljós kom að lyfið hefði ekki þau áhrif sem talið hafði verið en þetta hefur nú verið dregið til baka.
Nú eru sérfræðingar að ritrýna þessa rannsókn og WHO hefur lýst því yfir að birting hennar hafi verið mistök.
Þess er vænst að rannsókn á remdesivir nái því að ljúka þriðja áfanga klínískra tilrauna strax í maí og þá verði sótt um viðurkenningu til EMA, lyfjaeftirlits ESB. Bandaríska lyfjaeftirlitið hefur þegar gefið út bráðabirgðaleyfi.
hloroquin/hydroxychloroquin er nú þegar gefið Covid-19 sjúklingum í Bandaríkjunum og hefur eitthvað verið notað hérlendis. Í Frakklandi er reiknað með að klínískum tilraunum ljúki í nóvember 2020.
Bráðabirgðaónæmi og sermisbóluefni
Loks ber svo að nefna svonefnd sermisbóluefni eða blóðvatn. Aðferðin byggist á því að nota mótefni úr fólki sem hefur fengið Covid-19 fyrir fólk sem ekki hefur fengið veiruna eða er mjög veikt. Tilgangurinn er þá ýmist að bólusetja eða snúa sjúkdómnum við þannig að fólki batni.
Margir vísindmenn rannsaka nú þessa aðferð sem einnig hefur verið nefnd „passívt ónæmi“ og klínískar tilraunir eru hafnar.
Í Bretlandi hafa meira en 600 sjúklingar tekið í þátt í blóðvatnstilraun með góðum árangri.
John Hopkins-stofnunin er langt komin með þróun sermisbóluefnis sem nú er notað í klínískum tilraunum í Kína.
Margir sérfræðingar telja einmitt þetta sermisbóluefni lofa afar góðu.
Hjá stofnuninni sjálfri meta menn það svo að sermisbóluefnið verði tilbúið til notkunar í ársbyrjum 2021.
