Alheimurinn

Mistök geta verið banvæn fyrir geimfara 

14 lög af efnisklæðum aðskilja líkama geimfarans gegn ægilegri geislun og hitastigsbreytingum sem nema 200 gráðum. Geimganga er eitt mest krefjandi starf í geimstöðinni, þar sem örsmáar rifur í hanska krefjast eldskjótra viðbragða.

BIRT: 21/04/2024

Komdu í geimgöngu – allt frá því að klæða þig í þyngdarlausu herbergi – í að festa líflínuna og að lyfta 4215 kílóa gervihnött með höndunum einum saman.

Klæðaburðurinn

Áður en geimfarar fara út fyrir geimstöðina þurfa þeir að fá aðstoð við að komast í geimbúninginn. Búningurinn er klæðskerasaumaður fyrir hvern og einn, og jafnframt er gert ráð fyrir að hryggjarsúlan lengist um nokkra sentimetra í geimnum vegna þess hve lítill þyngdarkrafturinn er.

Loftlásinn

Einni klukkustund fyrir geimgönguna svífur geimfarinn inn í þröngan loftlás. Þrýstingurinn er minnkaður frá 0,7 börum niður í 0,35 og geimfarinn kannast hvort búningurinn sé alveg þéttur.

 

Þessu næst hleypir ventill restinni af loftinu út í geim og það myndast tómarúm.

Útgangurinn

Lúgan helst opin meðan á geimgöngunni stendur þannig að bjarga megi geimfaranum með hraði ef þörf krefur. Það reyndist t.d. nauðsynlegt árið 2013 þegar ítalski geimfarinn Luca Parmitano fékk vatn í hjálminn vegna bilunar í geimbúningnum.

Brynvörn

Geimbúningurinn samanstendur af 14 lögum af mismunandi efnum. Næst líkamanum er vökvadrægt efni alsett örsmáum rörum sem draga í sig vökva. Vökvanum er síðan dælt um hringrás til að halda líkamshita niðri við erfiðisvinnu.

Líflínan

Um leið og geimfarinn er kominn út úr loftlásinum tengir hann sig fastann við geimstöðina með stálvírum. Á búningnum er búnaður sem getur dregið snúruna inn. Ef snúran losnar vegna óhapps hefur geimfarinn bakpoka með litlum gastúðum sem geta þrýst honum aftur til geimstöðvarinnar.

Pistólan

Svonefnd „pistol grip“ verkfæri eru notuð t.d. þegar festa þarf nýja klæðningu utan á geimstöðina. Verkfærið er með stafrænan skjá þar sem hægt er að vakta og stilla inn kraftinn á með mikilli nákvæmni. Slík borvél er eitt helsta verkfærið um borð í ISS.

Hanskarnir

Það mæðir mest á hönskunum í geimgöngu. Þess vegna eru þeir stöðugt kannaðir því minnsta rifa, eins og sést á myndinni, varð til þess að stjórnstöð fyrirskipaði geimfaranum Rick Mastracchio að halda strax aftur inn í stöðina árið 2007.

Lausnateymið

Meðan á geimgöngu stóð árið 2017 tapaðist hitaeinangrandi hlíf sem átti að koma fyrir á einni einingu geimstöðvarinnar. Í stjórnstöðinni leituðu verkfræðingar lausna með því að skoða hvaða búnað geimfararnir um borð í geimstöðinni höfðu yfir að ráða.

Samvinna

Þegar að það þurfti að koma villuráfandi fjarskiptagervihnetti á réttan kjöl fengu þrír geimfarar það verkefni að grípa þennan 4215 kg þunga gervihnött með handaflinu einu saman. Gervihnettir á braut eru í frjálsu falli umhverfis jörðu og vega því ekki neitt.

Klæðaburðurinn

Áður en geimfarar fara út fyrir geimstöðina þurfa þeir að fá aðstoð við að komast í geimbúninginn. Búningurinn er klæðskerasaumaður fyrir hvern og einn, og jafnframt er gert ráð fyrir að hryggjarsúlan lengist um nokkra sentimetra í geimnum vegna þess hve lítill þyngdarkrafturinn er.

Loftlásinn

Einni klukkustund fyrir geimgönguna svífur geimfarinn inn í þröngan loftlás. Þrýstingurinn er minnkaður frá 0,7 börum niður í 0,35 og geimfarinn kannast hvort búningurinn sé alveg þéttur.

 

Þessu næst hleypir ventill restinni af loftinu út í geim og það myndast tómarúm.

Útgangurinn

Lúgan helst opin meðan á geimgöngunni stendur þannig að bjarga megi geimfaranum með hraði ef þörf krefur. Það reyndist t.d. nauðsynlegt árið 2013 þegar ítalski geimfarinn Luca Parmitano fékk vatn í hjálminn vegna bilunar í geimbúningnum.

Brynvörn

Geimbúningurinn samanstendur af 14 lögum af mismunandi efnum. Næst líkamanum er vökvadrægt efni alsett örsmáum rörum sem draga í sig vökva. Vökvanum er síðan dælt um hringrás til að halda líkamshita niðri við erfiðisvinnu.

Líflínan

Um leið og geimfarinn er kominn út úr loftlásinum tengir hann sig fastann við geimstöðina með stálvírum. Á búningnum er búnaður sem getur dregið snúruna inn. Ef snúran losnar vegna óhapps hefur geimfarinn bakpoka með litlum gastúðum sem geta þrýst honum aftur til geimstöðvarinnar.

Pistólan

Svonefnd „pistol grip“ verkfæri eru notuð t.d. þegar festa þarf nýja klæðningu utan á geimstöðina. Verkfærið er með stafrænan skjá þar sem hægt er að vakta og stilla inn kraftinn á með mikilli nákvæmni. Slík borvél er eitt helsta verkfærið um borð í ISS.

Hanskarnir

Það mæðir mest á hönskunum í geimgöngu. Þess vegna eru þeir stöðugt kannaðir því minnsta rifa, eins og sést á myndinni, varð til þess að stjórnstöð fyrirskipaði geimfaranum Rick Mastracchio að halda strax aftur inn í stöðina árið 2007.

Lausnateymið

Meðan á geimgöngu stóð árið 2017 tapaðist hitaeinangrandi hlíf sem átti að koma fyrir á einni einingu geimstöðvarinnar. Í stjórnstöðinni leituðu verkfræðingar lausna með því að skoða hvaða búnað geimfararnir um borð í geimstöðinni höfðu yfir að ráða.

Samvinna

Þegar að það þurfti að koma villuráfandi fjarskiptagervihnetti á réttan kjöl fengu þrír geimfarar það verkefni að grípa þennan 4215 kg þunga gervihnött með handaflinu einu saman. Gervihnettir á braut eru í frjálsu falli umhverfis jörðu og vega því ekki neitt.

HÖFUNDUR: ESBEN SCHOUBOE

NASA

Maðurinn

Höfuðkúpan getur afhjúpað sjúkdóm

Lifandi Saga

Hreingerning í Þýskalandi:  Rætur nasisma átti að rífa upp með rótum

Lifandi Saga

Hreingerning í Þýskalandi:  Rætur nasisma átti að rífa upp með rótum

Náttúran

Geta plöntur fundið fyrir sársauka?

Náttúran

Geta plöntur fundið fyrir sársauka?

Maðurinn

Hve mikið gagnamagn rúmast í heilanum?

Náttúran

Sníkill gæðir okkur fegurð

Læknisfræði

Ný tækni lokkar krabbafrumur úr felum

NÝJASTA NÝTT

Náttúran

Býflugur: Sjö hlutir sem þú ættir að vita um mikilvægustu dýr heims 

Lifandi Saga

Brostu! Þetta er falin myndavél

Náttúran

Skynja dýr yfirvofandi náttúruhamfarir?

Heilsa

Of lítið af þessari fæðutegund á meðgöngu getur aukið hættuna á að barnið fái ADHD

Lifandi Saga

Hver var æpandi múmían?

Maðurinn

Er hægt að þreytast af fersku lofti?

Lifandi Saga

Hvers vegna lítur dagatal svona út?

Tækni

Óvinsæl flugsæti eru öruggust

Lifandi Saga

Búdda skapaði paradís – fyrir karla

Heilsa

Vísindamenn uppgötva óvænta orsök útbreiðslu krabbameins

Náttúran

Býflugur: Sjö hlutir sem þú ættir að vita um mikilvægustu dýr heims 

Lifandi Saga

Brostu! Þetta er falin myndavél

Náttúran

Skynja dýr yfirvofandi náttúruhamfarir?

Heilsa

Of lítið af þessari fæðutegund á meðgöngu getur aukið hættuna á að barnið fái ADHD

Lifandi Saga

Hver var æpandi múmían?

Maðurinn

Er hægt að þreytast af fersku lofti?

Lifandi Saga

Hvers vegna lítur dagatal svona út?

Tækni

Óvinsæl flugsæti eru öruggust

Lifandi Saga

Búdda skapaði paradís – fyrir karla

Heilsa

Vísindamenn uppgötva óvænta orsök útbreiðslu krabbameins

Fáðu aðgang að vÍSINDI.IS

Ókeypis í 2 vikur!

 

Eftir það kostar eingöngu 1.390 kr. á mánuði og enginn uppsagnarfrestur.

 

Innifalið er aðgangur að öllum greinum á vefnum ásamt rafræna útgáfu af nýjustu tölublöðunum.

  • Fullur aðgangur að visindi.is
  • Frábærar myndir og myndbönd
  • Aðgengilegt í öllum snjalltækjum
  • Fullur aðgangur að gríðarlegu magni eldri greina
  • Nýjustu tölublöðin í rafrænu formi

Lifandi Saga

Mömmustrákur tryggði bandarískum konum kosningaréttinn

Lifandi Saga

Mömmustrákur tryggði bandarískum konum kosningaréttinn

Lifandi Saga

Hermaður sá heiminn á hvolfi eftir heilaskaða

Lifandi Saga

Hermaður sá heiminn á hvolfi eftir heilaskaða

Alheimurinn

Eitilhörð samkeppni um að leysa ráðgátur sólkerfisins

Læknisfræði

Soðnir kettir læknuðu nánast allt á miðöldum

Tækni

Eru eineggja tvíburar erfðafræðilega eins?

Alheimurinn

Mistök geta verið banvæn fyrir geimfara 

Vinsælast

1

Náttúran

Moskítóflugur: Hvað elska þær og hvað hata þær?

2

Heilsa

Vísindamenn uppgötva óvænta orsök útbreiðslu krabbameins

3

Lifandi Saga

Hver var æpandi múmían?

4

Maðurinn

Höfuðkúpan getur afhjúpað sjúkdóm

5

Náttúran

Geta plöntur fundið fyrir sársauka?

6

Tækni

Óvinsæl flugsæti eru öruggust

1

Náttúran

Moskítóflugur: Hvað elska þær og hvað hata þær?

2

Heilsa

Vísindamenn uppgötva óvænta orsök útbreiðslu krabbameins

3

Lifandi Saga

Hver var æpandi múmían?

4

Tækni

Óvinsæl flugsæti eru öruggust

5

Lifandi Saga

Búdda skapaði paradís – fyrir karla

6

Náttúran

Býflugur: Sjö hlutir sem þú ættir að vita um mikilvægustu dýr heims 

Lifandi Saga

Greitt fyrir Pepsi-Cola með sovéskum kafbátum

Heilsa

10 matvæli með meira C-vítamín en appelsínur

Maðurinn

Þráhyggja tekur heilann í gíslingu

Saga

Af hverju ráða Bandaríkin yfir Guantanamo?

Jörðin

Vísindamenn finna sönnun fyrir stærsta jarðskjálfta mannkynssögunnar

Maðurinn

Af hverju get ég ekki kitlað sjálfan mig?

Menning

11 dýrustu málverk heims

Maðurinn

Hversu lengi getum við lifað án matar?

Lifandi Saga

,,Kjarnorkusprengjurnar voru ástæða uppgjafar Japana“

Maðurinn

Hvað verður um líkamann eftir jarðarförina?

Maðurinn

Geta siðblindir lifað eðlilegu lífi?

Tækni

Vetnisflugvél fer sína fyrstu mönnuðu ferð

Býflugur: Sjö hlutir sem þú ættir að vita um mikilvægustu dýr heims 

Vel snyrtir garðar og landbúnaður á iðnaðarskala felur í sér að býflugur jarðar skortir bæði heimili og fæðu. Og að sama skapi ráðast örlög okkar af þessum iðnu frjóberum. Hér getur þú lesið um hvers vegna við getum ekki verið án þeirra og eins hvað þú gætir gert til að hjálpa býflugum.

Náttúran

ÁSKRIFT AÐ VÍSINDI.IS

Prófaðu í 14 daga ókeypis!

  • Fullur aðgangur að vefnum okkar með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Lifandi vísindi/Lifandi saga í rafrænni útgáfu á vefnum,
  • Aðeins 1.690 krónur á mánuði.
  • Engin skuldbinding – Þú getur hætt hvenær sem er.

ÁSKRIFT AÐ TÍMARITINU

Þrjú tölublöð + gjöf: Skemmtilegur sjónauki
  • Þrjú næstu tölublöð Lifandi vísinda/Lifandi sögu – sent heim til þín – eins færðu lítinn og vandaðan sjónauka að gjöf.
  • Fullur aðgangur að vefnum okkar – visindi.is – með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Spennandi greinar og flottar myndir sem svala forvitni þinni.
  • Þú getur hætt eftir tilboðið en ef þú heldur áfram skuldbindur þú þig aðeins þrjú tölublöð í einu og þú getur sagt upp hvenær sem sem og klárar þá tímabilið sem er hafið.
  • Venjuleg áskrift – þrjú tölublöð – kostar aðeins 7.590 kr

Sjónauki og þriggja blaða áskrift – Alls 3.800 kr.

Lifandi vísindi

Lyf

Lifandi saga

Search

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Innskráning

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Viltu lesa greinina?

Fáðu aðgang að visindi.is

Ókeypis í 2 vikur!

Eftir það kostar eingöngu 1.390 kr. á mánuði og enginn uppsagnarfrestur.

Innifalið er aðgangur að öllum greinum á vefnum ásamt rafræna útgáfu af nýjustu tölublöðunum.

  • Fullur aðgangur að visindi.is
  • Frábærar myndir og myndbönd
  • Aðgengilegt í öllum snjalltækjum
  • Fullur aðgangur að gríðarlegu magni eldri greina
  • Nýjustu tölublöðin í rafrænu formi

Núverandi áskrifendur að tímaritinu fá að sjálfsögðu ókeypis aðgang að vefnum og þurfa bara að virkja aðgang sinn hér.

Ef þú ert þegar áskrifandi að visindi.is