Alheimurinn

Sannleikurinn um geimferðir og loftslag

Geimferðir eru jafnan ekki tengdar við hlýnun jarðar en vissir þú að leiðangrar út í geim leggja sitt af mörkum til grænna lausna á jörðu og að útblástur eldflauga verka gegn hnattrænni hlýnun?

BIRT: 05/06/2023

Gagnast rannsóknir í geimnum grænu umbreytingunni

 

Gervitungl veita mönnum þekkingu sem gerir þeim kleift að nýta auðlindir jarðar með skilvirkari og sjálfbærari hætti; sem dæmi geta mælingar frá þeim mögulega helmingað áveituþörf í BNA sem er nú um 80% af vatnsnotkun þjóðarinnar.

Tæknilausnir í geimnum gagnast jörðinni

Tækni sem þróuð hefur verið fyrir kulda, myrkur og takmarkaðar auðlindir geimsins hefur að mestu ratað aftur til jarðar þar sem tæknin hjálpar m.a. til við að minnka orkunotkun.

Málmur endurkastar geislun

Geimbúningar vernda geimfarana fyrir miklum kulda. En með hefðbundinni einangrun væri geimbúningurinn metri á þykkt. Þess vegna þróuðu verkfræðingar NASA á sjöunda áratugnum einangrun úr þunnri málmþynnu sem í dag er notuð í t.d. byggingar til að einangra bæði fyrir kulda og hita.

Háþróaðar síur hreinsa vatn

Vatn er mikilvægt mönnum, en það er of þungt til að senda það út í geim. Því er allt vatn á alþjóðlegu geimstöðinni endurunnið, þ.m.t. þvag og sviti. Þetta er gert í gegnum háþróaðar síur með t.d. nanófrefjum. Nú veita síurnar hreint drykkjarvatn á t.d. hamfarasvæðum.

LED örvar grænmetisvöxt

LED-ljós lýsa jafn vel og glóðarperur en eyða tíu sinnum minni orku. Það vakti áhuga NASA á tækninni upp úr 1980. Núna er sú þekking nýtt til að rækta grænmeti á háhýsum og neðanjarðar.

„Hita eldflaugaskot upp hnöttinn“

 

Nei

Fjöldi geimferða mun margfaldast á næsta áratugi en það eru ekki endilega slæmar fréttir.

 

Vissulega brenna eldflaugar miklu magni af elddsneyti til að sigrast á þyngdarafli jarðar og bruninn losar mikið af gasi og ögnum. Algengustu gastegundirnar eru vatnsgufa og koltvísýringur, agnirnar eða arið samanstendur að mestu af sóti og áloxíði.

 

Öll þessi efni verka á varmabúskap lofthjúpsins og þrátt fyrir að vísindamenn viti harla lítið um áhrif útblástursins, bendir ein greining sem gerð var af American Geophysical Union árið 2014, til að losun gróðurhúsalofttegunda í útblæstrinum hafi hverfandi áhrif.

 

Hins vegar eru áhrif arsins umtalsverð. Áloxíðið er hvítleitt og endurvarpar ljósi sólar út í geim, meðan svart sótið dregur í sig sólarljósið og umbreytir því í varma í efri lögum lofthjúpsins.

 

Bæði efnin draga þannig úr þeirri geislun sólar sem nær til yfirborðs jarðar. Fyrir vikið kólnar neðsta lag lofthjúpsins, veðrahvolfið og vinnur gegn hnattrænni hlýnun.

Útblásturinn breytir hitastiginu

Geislunarálag (e. radiative forcing) er munurinn milli þeirrar orku sem jörðin tekur til sín og hinnar sem hún endurkastar frá sér. Þegar geislunarálagið er jákvætt, þá hitnar hnötturinn. Árið 1750 var losun hverfandi og álagið var um 0 watt á fermetra (w/m2).

 

Árið 1950 var heildarlosunin u.þ.b. 0,57 vött pr fermetra, árið 1980 1,25, og árið 2011 2,29 W/m2 samkvæmt nýjustu loftslagsskýrslu Sameinuðu þjóðanna.

Eldflaugar kæla

Eldflaugar verka á allan lofthjúpinn með CO2, vatnsgufu (H2O), áloxíði (Al2O3) og sóti (C).

 

Heildaráhrif á loftslag:
Kæling sem nemur 0,02 w/m
2

Bílar hita

Bílar verka á neðsta hluta lofthjúpsins með ögnum, CO2, nitursamböndum (NOx) og ósoni (O3).

 

Heildaráhrif á loftslag:
Hitun sem nemur 0,2 w/m
2

Flugvélar einangra

Flugvélar verka á neðri hluta lofthjúpsins með sóti, nitursamböndum, CO2 og með einangrandi þéttingu útblástursins sem myndar agnarsmáa ískristalla.

 

Heildaráhrif á loftslag:
Hitun sem nemur 0,08 w/m
2

„Reiða loftslagsrannsóknir  sig á geimferðir“

 

Mælingar frá gervihnöttum veita vísindamönnum yfirsýn og fylla upp í eyður milli veðurstöðva á yfirborði jarðar. Upplýsingar um hitastig, ofankomu, vinda, skógarelda, þörungablóma og annað frá óbyggðum svæðum skipta miklu máli fyrir m.a. loftslagslíkön.

 

Gervihnettir í geimnum hafa m.a. lagt mikið af mörkum við að meta árlegt tap á 82.000 km2 af hafís frá árinu 1980.

 

Auk þess geta gervihnettir mælt magn koltvísýrings í lofthjúpnum og gera kleift að meta hver þróunin verður með íshellurnar á Grænlandi og Suðurskautslandinu. Alþjóðlegur gervihnattagagnagrunnur vaktar verkefni gervihnatta. Frá 1. apríl 2020 var fjöldi gervihnatta sem sinna mælingum sem varða veðurfar, loftslag og jarðvísindi alls 191.

Gervihnettir hjálpa meðal annars til við að mæla magn koltvísýrings í andrúmsloftinu og gera það mögulegt að sýna útbreiðsla íssins á norðurslóðum eins og sýnt er hér þar sem hann var mestur 5. mars árið 2020 og minnstur 15. september árið 2020. Gula línan markar meðallágmark frá 1988 til 2010 .

LESTU EINNIG

HÖFUNDUR: NIELS HALFDAN HANSEN

Bill Ingalls/NASA,© Shutterstock,© Water Pure Technologies Inc.,© Ritzau Scanpix ,

Lifandi Saga

Hermaður sá heiminn á hvolfi eftir heilaskaða

Alheimurinn

Eitilhörð samkeppni um að leysa ráðgátur sólkerfisins

Alheimurinn

Eitilhörð samkeppni um að leysa ráðgátur sólkerfisins

Læknisfræði

Soðnir kettir læknuðu nánast allt á miðöldum

Læknisfræði

Soðnir kettir læknuðu nánast allt á miðöldum

Lifandi Saga

Greitt fyrir Pepsi-Cola með sovéskum kafbátum

Heilsa

10 matvæli með meira C-vítamín en appelsínur

Maðurinn

Þráhyggja tekur heilann í gíslingu

NÝJASTA NÝTT

Maðurinn

Höfuðkúpan getur afhjúpað sjúkdóm

Lifandi Saga

Hreingerning í Þýskalandi:  Rætur nasisma átti að rífa upp með rótum

Náttúran

Geta plöntur fundið fyrir sársauka?

Náttúran

Óvænt uppgötvun á 130 ára gömlum tasmaníuúlfi

Tækni

Ormar spinna þræði sex sinnum sterkari en skothelt kevlarefni

Lifandi Saga

Fimm heppnustu manneskjur sögunnar

Maðurinn

Hve mikið gagnamagn rúmast í heilanum?

Náttúran

Sníkill gæðir okkur fegurð

Læknisfræði

Ný tækni lokkar krabbafrumur úr felum

Jörðin

Hvenær var hnettinum skipt í tímabelti?

Maðurinn

Höfuðkúpan getur afhjúpað sjúkdóm

Lifandi Saga

Hreingerning í Þýskalandi:  Rætur nasisma átti að rífa upp með rótum

Náttúran

Geta plöntur fundið fyrir sársauka?

Náttúran

Óvænt uppgötvun á 130 ára gömlum tasmaníuúlfi

Tækni

Ormar spinna þræði sex sinnum sterkari en skothelt kevlarefni

Lifandi Saga

Fimm heppnustu manneskjur sögunnar

Maðurinn

Hve mikið gagnamagn rúmast í heilanum?

Náttúran

Sníkill gæðir okkur fegurð

Læknisfræði

Ný tækni lokkar krabbafrumur úr felum

Jörðin

Hvenær var hnettinum skipt í tímabelti?

Fáðu aðgang að vÍSINDI.IS

Ókeypis í 2 vikur!

 

Eftir það kostar eingöngu 1.390 kr. á mánuði og enginn uppsagnarfrestur.

 

Innifalið er aðgangur að öllum greinum á vefnum ásamt rafræna útgáfu af nýjustu tölublöðunum.

  • Fullur aðgangur að visindi.is
  • Frábærar myndir og myndbönd
  • Aðgengilegt í öllum snjalltækjum
  • Fullur aðgangur að gríðarlegu magni eldri greina
  • Nýjustu tölublöðin í rafrænu formi

Maðurinn

Af hverju sjá sumir drauga en aðrir ekki?

Maðurinn

Af hverju sjá sumir drauga en aðrir ekki?

Náttúran

Hvaða rándýr étur flest fólk?

Náttúran

Hvaða rándýr étur flest fólk?

Heilsa

Er flotsaur til marks um góða heilsu?

Náttúran

Hvernig veit fræ að það eigi að spíra? 

Maðurinn

Með skönnun má spá fyrir um þunglyndi

Lifandi Saga

Robert the Bruce var hinn sanni Braveheart Skotanna

Vinsælast

1

Náttúran

Sníkill gæðir okkur fegurð

2

Læknisfræði

Ný tækni lokkar krabbafrumur úr felum

3

Náttúran

Geta plöntur fundið fyrir sársauka?

4

Lifandi Saga

Fimm heppnustu manneskjur sögunnar

5

Jörðin

Hvenær var hnettinum skipt í tímabelti?

6

Náttúran

Óvænt uppgötvun á 130 ára gömlum tasmaníuúlfi

1

Náttúran

Sníkill gæðir okkur fegurð

2

Læknisfræði

Ný tækni lokkar krabbafrumur úr felum

3

Náttúran

Geta plöntur fundið fyrir sársauka?

4

Lifandi Saga

Fimm heppnustu manneskjur sögunnar

5

Jörðin

Hvenær var hnettinum skipt í tímabelti?

6

Náttúran

Óvænt uppgötvun á 130 ára gömlum tasmaníuúlfi

Heilsa

Breytingarnar á líkamsþyngd geta leitt í ljós hættu á heilabilun

Náttúran

8 uppfinningar sem þú getur þakkað Einstein fyrir

Náttúran

Að klóna risaeðlur: Er hægt að vekja risaeðlur til lífsins?

Maðurinn

Sársauki – Hvað er sársauki?

Glæpir

Hvaða sakamaður var fyrst tekinn af lífi með notkun eitursprautu?

Maðurinn

Hvers vegna stamar sumt fólk?

Maðurinn

Nálægt því að deyja út: Fyrir tæpum milljón árum vorum við einungis 1.300 á jörðinni

Heilsa

Þess vegna er gott að gráta

Tækni

Brennandi gas gaf vélinni ofurkrafta

Maðurinn

Þessi tvö efni geta átt þátt í að lækka líffræðilegan aldur okkar

Lifandi Saga

Hin dularfulla María Magdalena var nákomin frelsaranum

Menning og saga

Múmía hræddi líftóruna úr vörðum

Höfuðkúpan getur afhjúpað sjúkdóm

Á síðari árum hafa vísindamönnum orðið ljós ákveðin tengsl milli frumna í heilanum og beinmergs í höfuðkúpunni. Nú sýnir ný rannsókn að einfaldar skannanir á höfuðkúpu geta mögulega afhjúpað alvarlega heilasjúkdóma.

Maðurinn

ÁSKRIFT AÐ VÍSINDI.IS

Prófaðu í 14 daga ókeypis!

  • Fullur aðgangur að vefnum okkar með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Lifandi vísindi/Lifandi saga í rafrænni útgáfu á vefnum,
  • Aðeins 1.690 krónur á mánuði.
  • Engin skuldbinding – Þú getur hætt hvenær sem er.

ÁSKRIFT AÐ TÍMARITINU

Þrjú tölublöð + gjöf: Skemmtilegur sjónauki
  • Þrjú næstu tölublöð Lifandi vísinda/Lifandi sögu – sent heim til þín – eins færðu lítinn og vandaðan sjónauka að gjöf.
  • Fullur aðgangur að vefnum okkar – visindi.is – með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Spennandi greinar og flottar myndir sem svala forvitni þinni.
  • Þú getur hætt eftir tilboðið en ef þú heldur áfram skuldbindur þú þig aðeins þrjú tölublöð í einu og þú getur sagt upp hvenær sem sem og klárar þá tímabilið sem er hafið.
  • Venjuleg áskrift – þrjú tölublöð – kostar aðeins 7.590 kr

Sjónauki og þriggja blaða áskrift – Alls 3.800 kr.

Lifandi vísindi

Lyf

Lifandi saga

Search

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Innskráning

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Viltu lesa greinina?

Fáðu aðgang að visindi.is

Ókeypis í 2 vikur!

Eftir það kostar eingöngu 1.390 kr. á mánuði og enginn uppsagnarfrestur.

Innifalið er aðgangur að öllum greinum á vefnum ásamt rafræna útgáfu af nýjustu tölublöðunum.

  • Fullur aðgangur að visindi.is
  • Frábærar myndir og myndbönd
  • Aðgengilegt í öllum snjalltækjum
  • Fullur aðgangur að gríðarlegu magni eldri greina
  • Nýjustu tölublöðin í rafrænu formi

Núverandi áskrifendur að tímaritinu fá að sjálfsögðu ókeypis aðgang að vefnum og þurfa bara að virkja aðgang sinn hér.

Ef þú ert þegar áskrifandi að visindi.is