Alheimurinn

Sannleikurinn um geimferðir og loftslag

Geimferðir eru jafnan ekki tengdar við hlýnun jarðar en vissir þú að leiðangrar út í geim leggja sitt af mörkum til grænna lausna á jörðu og að útblástur eldflauga verka gegn hnattrænni hlýnun?

BIRT: 05/06/2023

Gagnast rannsóknir í geimnum grænu umbreytingunni

 

Gervitungl veita mönnum þekkingu sem gerir þeim kleift að nýta auðlindir jarðar með skilvirkari og sjálfbærari hætti; sem dæmi geta mælingar frá þeim mögulega helmingað áveituþörf í BNA sem er nú um 80% af vatnsnotkun þjóðarinnar.

Tæknilausnir í geimnum gagnast jörðinni

Tækni sem þróuð hefur verið fyrir kulda, myrkur og takmarkaðar auðlindir geimsins hefur að mestu ratað aftur til jarðar þar sem tæknin hjálpar m.a. til við að minnka orkunotkun.

Málmur endurkastar geislun

Geimbúningar vernda geimfarana fyrir miklum kulda. En með hefðbundinni einangrun væri geimbúningurinn metri á þykkt. Þess vegna þróuðu verkfræðingar NASA á sjöunda áratugnum einangrun úr þunnri málmþynnu sem í dag er notuð í t.d. byggingar til að einangra bæði fyrir kulda og hita.

Háþróaðar síur hreinsa vatn

Vatn er mikilvægt mönnum, en það er of þungt til að senda það út í geim. Því er allt vatn á alþjóðlegu geimstöðinni endurunnið, þ.m.t. þvag og sviti. Þetta er gert í gegnum háþróaðar síur með t.d. nanófrefjum. Nú veita síurnar hreint drykkjarvatn á t.d. hamfarasvæðum.

LED örvar grænmetisvöxt

LED-ljós lýsa jafn vel og glóðarperur en eyða tíu sinnum minni orku. Það vakti áhuga NASA á tækninni upp úr 1980. Núna er sú þekking nýtt til að rækta grænmeti á háhýsum og neðanjarðar.

„Hita eldflaugaskot upp hnöttinn“

 

Nei

Fjöldi geimferða mun margfaldast á næsta áratugi en það eru ekki endilega slæmar fréttir.

 

Vissulega brenna eldflaugar miklu magni af elddsneyti til að sigrast á þyngdarafli jarðar og bruninn losar mikið af gasi og ögnum. Algengustu gastegundirnar eru vatnsgufa og koltvísýringur, agnirnar eða arið samanstendur að mestu af sóti og áloxíði.

 

Öll þessi efni verka á varmabúskap lofthjúpsins og þrátt fyrir að vísindamenn viti harla lítið um áhrif útblástursins, bendir ein greining sem gerð var af American Geophysical Union árið 2014, til að losun gróðurhúsalofttegunda í útblæstrinum hafi hverfandi áhrif.

 

Hins vegar eru áhrif arsins umtalsverð. Áloxíðið er hvítleitt og endurvarpar ljósi sólar út í geim, meðan svart sótið dregur í sig sólarljósið og umbreytir því í varma í efri lögum lofthjúpsins.

 

Bæði efnin draga þannig úr þeirri geislun sólar sem nær til yfirborðs jarðar. Fyrir vikið kólnar neðsta lag lofthjúpsins, veðrahvolfið og vinnur gegn hnattrænni hlýnun.

Útblásturinn breytir hitastiginu

Geislunarálag (e. radiative forcing) er munurinn milli þeirrar orku sem jörðin tekur til sín og hinnar sem hún endurkastar frá sér. Þegar geislunarálagið er jákvætt, þá hitnar hnötturinn. Árið 1750 var losun hverfandi og álagið var um 0 watt á fermetra (w/m2).

 

Árið 1950 var heildarlosunin u.þ.b. 0,57 vött pr fermetra, árið 1980 1,25, og árið 2011 2,29 W/m2 samkvæmt nýjustu loftslagsskýrslu Sameinuðu þjóðanna.

Eldflaugar kæla

Eldflaugar verka á allan lofthjúpinn með CO2, vatnsgufu (H2O), áloxíði (Al2O3) og sóti (C).

 

Heildaráhrif á loftslag:
Kæling sem nemur 0,02 w/m
2

Bílar hita

Bílar verka á neðsta hluta lofthjúpsins með ögnum, CO2, nitursamböndum (NOx) og ósoni (O3).

 

Heildaráhrif á loftslag:
Hitun sem nemur 0,2 w/m
2

Flugvélar einangra

Flugvélar verka á neðri hluta lofthjúpsins með sóti, nitursamböndum, CO2 og með einangrandi þéttingu útblástursins sem myndar agnarsmáa ískristalla.

 

Heildaráhrif á loftslag:
Hitun sem nemur 0,08 w/m
2

„Reiða loftslagsrannsóknir  sig á geimferðir“

 

Mælingar frá gervihnöttum veita vísindamönnum yfirsýn og fylla upp í eyður milli veðurstöðva á yfirborði jarðar. Upplýsingar um hitastig, ofankomu, vinda, skógarelda, þörungablóma og annað frá óbyggðum svæðum skipta miklu máli fyrir m.a. loftslagslíkön.

 

Gervihnettir í geimnum hafa m.a. lagt mikið af mörkum við að meta árlegt tap á 82.000 km2 af hafís frá árinu 1980.

 

Auk þess geta gervihnettir mælt magn koltvísýrings í lofthjúpnum og gera kleift að meta hver þróunin verður með íshellurnar á Grænlandi og Suðurskautslandinu. Alþjóðlegur gervihnattagagnagrunnur vaktar verkefni gervihnatta. Frá 1. apríl 2020 var fjöldi gervihnatta sem sinna mælingum sem varða veðurfar, loftslag og jarðvísindi alls 191.

Gervihnettir hjálpa meðal annars til við að mæla magn koltvísýrings í andrúmsloftinu og gera það mögulegt að sýna útbreiðsla íssins á norðurslóðum eins og sýnt er hér þar sem hann var mestur 5. mars árið 2020 og minnstur 15. september árið 2020. Gula línan markar meðallágmark frá 1988 til 2010 .

LESTU EINNIG

HÖFUNDUR: NIELS HALFDAN HANSEN

Bill Ingalls/NASA,© Shutterstock,© Water Pure Technologies Inc.,© Ritzau Scanpix ,

Náttúran

Krabbar hafa farið sömu ferðina 17 sinnum

Maðurinn

Er veganmatur óhollur börnum?

Maðurinn

Er veganmatur óhollur börnum?

Náttúran

Risaeðlubeinagrind seld fyrir meira en sex milljarða króna á uppboði.

Náttúran

Risaeðlubeinagrind seld fyrir meira en sex milljarða króna á uppboði.

Lifandi Saga

Ísraelski vígamaðurinn: Vill lifa í friði með Palestínumönnum

Maðurinn

Er hægt að verða gráhærður á einni nóttu?

Heilsa

Hrotur geta verið vísbending um hjartasjúkdóm: Einn hópur er í sérstakri áhættu

NÝJASTA NÝTT

Maðurinn

Er hægt að verða sólbrúnn í skugga?

Maðurinn

Gerið það sama og þúsundir gera á samfélagsmiðlum: Verið þakklát og lifið lengur

Maðurinn

Þannig getum við nýtt drauma okkar

Heilsa

Kostir þess að vera nátthrafn

Jörðin

Jörðin eftir manninn

Maðurinn

Bakteríur leysa vind í munni okkar

Lifandi Saga

Hvað átti sér stað við Wounded Knee árið 1973?

Maðurinn

Geta matvörur varið húðina gegn útfjólubláum geislum sólar?

Spurningar og svör

Hvað á eiginlega að gera við kjarnorkuverið í Tjernobyl?

Maðurinn

Myndir af einangruðum ættflokki sýna mannlegan harmleik, samkvæmt verndarsamtökum

Maðurinn

Er hægt að verða sólbrúnn í skugga?

Maðurinn

Gerið það sama og þúsundir gera á samfélagsmiðlum: Verið þakklát og lifið lengur

Maðurinn

Þannig getum við nýtt drauma okkar

Heilsa

Kostir þess að vera nátthrafn

Jörðin

Jörðin eftir manninn

Maðurinn

Bakteríur leysa vind í munni okkar

Lifandi Saga

Hvað átti sér stað við Wounded Knee árið 1973?

Maðurinn

Geta matvörur varið húðina gegn útfjólubláum geislum sólar?

Spurningar og svör

Hvað á eiginlega að gera við kjarnorkuverið í Tjernobyl?

Maðurinn

Myndir af einangruðum ættflokki sýna mannlegan harmleik, samkvæmt verndarsamtökum

Fáðu aðgang að vÍSINDI.IS

Ókeypis í 2 vikur!

 

Eftir það kostar eingöngu 1.390 kr. á mánuði og enginn uppsagnarfrestur.

 

Innifalið er aðgangur að öllum greinum á vefnum ásamt rafræna útgáfu af nýjustu tölublöðunum.

  • Fullur aðgangur að visindi.is
  • Frábærar myndir og myndbönd
  • Aðgengilegt í öllum snjalltækjum
  • Fullur aðgangur að gríðarlegu magni eldri greina
  • Nýjustu tölublöðin í rafrænu formi

Jörðin

99 stórborgir eru að sökkva

Jörðin

99 stórborgir eru að sökkva

Maðurinn

Munnvatnið er fullt af eitri

Maðurinn

Munnvatnið er fullt af eitri

Maðurinn

Gæludýr koma í veg fyrir offitu og ofnæmi meðal barna

Náttúran

Hvernig bárust kettir til Ameríku?

Heilsa

Er mikið um kyrrsetu hjá þér í vinnunni? Þá getur kaffi lengt líf þitt samkvæmt stórri rannsókn.

Heilsa

Lækning gegn útbreiddum meltingartruflunum finnst í flestum eldhúsum.

Vinsælast

1

Maðurinn

Bakteríur leysa vind í munni okkar

2

Maðurinn

Myndir af einangruðum ættflokki sýna mannlegan harmleik, samkvæmt verndarsamtökum

3

Maðurinn

Geta matvörur varið húðina gegn útfjólubláum geislum sólar?

4

Jörðin

Jörðin eftir manninn

5

Spurningar og svör

Hvað á eiginlega að gera við kjarnorkuverið í Tjernobyl?

6

Heilsa

Kostir þess að vera nátthrafn

1

Maðurinn

Bakteríur leysa vind í munni okkar

2

Maðurinn

Geta matvörur varið húðina gegn útfjólubláum geislum sólar?

3

Jörðin

Jörðin eftir manninn

4

Heilsa

Kostir þess að vera nátthrafn

5

Lifandi Saga

Hvað átti sér stað við Wounded Knee árið 1973?

6

Maðurinn

Gerið það sama og þúsundir gera á samfélagsmiðlum: Verið þakklát og lifið lengur

Heilsa

Læknar hafa grætt heilt auga í mann

Maðurinn

Nú geta vísindamenn ráðskast með drauma okkar

Tækni

140.000 veirutegundir hafa fundist í þarmaflórunni

Maðurinn

Kornabörn þekkja móðurmálið sitt

Læknisfræði

Hvers vegna fáum við ofnæmi?

Maðurinn

Lamaður maður gengur fyrir eigin hugarafli

Lifandi Saga

Dans indíána orsakaði blóðbaðið við Wounded Knee

Heilsa

Rannsókn: Tæp skeiðfylli af þessari fitutegund daglega dregur úr hættu á heilabilun

Maðurinn

Er hollt að gefa blóð?

Tækni

Vandamál sem gat orðið aðkallandi

Maðurinn

Efnaskiptin eru stöðug frá 20 til 60 ára aldurs

Maðurinn

Er siðblindingi á vinnustaðnum þínum?

Er hægt að verða sólbrúnn í skugga?

Er sólarvörn yfirhöfuð nauðsynleg ef dvalið er í skugga mestallan daginn?

Maðurinn

ÁSKRIFT AÐ VÍSINDI.IS

Prófaðu í 14 daga ókeypis!

  • Fullur aðgangur að vefnum okkar með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Lifandi vísindi/Lifandi saga í rafrænni útgáfu á vefnum,
  • Aðeins 1.690 krónur á mánuði.
  • Engin skuldbinding – Þú getur hætt hvenær sem er.

ÁSKRIFT AÐ TÍMARITINU

Þrjú tölublöð + gjöf: Skemmtilegur sjónauki
  • Þrjú næstu tölublöð Lifandi vísinda/Lifandi sögu – sent heim til þín – eins færðu lítinn og vandaðan sjónauka að gjöf.
  • Fullur aðgangur að vefnum okkar – visindi.is – með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Spennandi greinar og flottar myndir sem svala forvitni þinni.
  • Þú getur hætt eftir tilboðið en ef þú heldur áfram skuldbindur þú þig aðeins þrjú tölublöð í einu og þú getur sagt upp hvenær sem sem og klárar þá tímabilið sem er hafið.
  • Venjuleg áskrift – þrjú tölublöð – kostar aðeins 7.590 kr

Sjónauki og þriggja blaða áskrift – Alls 3.800 kr.

Lifandi vísindi

Lyf

Lifandi saga

Search

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Innskráning

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.