Í Yale-háskóla í Bandaríkjunum er að finna eitthvert merkasta safn gamalla og fáséðra bóka og handrita sem til er í heiminum. Þar á meðal er hið dularfulla Voynich-handrit sem hefur áunnið sér heitið „sérkennilegasta bók heims“.
Enginn hefur náð að ráða í textann, þótt dulmálssérfræðingar, tölvusérfræðingar og málvísindamenn hafi unnið að því áratugum saman. Þetta mikla handrit er 240 síður og sjá má ummerki þess að síðurnar kunni upphaflega að hafa verið fleiri.
Síðurnar eru þéttskrifaðar og rittáknin alls meira en 170.000 talsins. Að auki er mikið af teikningum og skýringarmyndum. Ekkert hefur þó gengið að ráða þessa gátu. Rittáknin líkjast engu þekktu stafrófi og tungumálið er alveg jafn óþekkt.
Fyrst varð kunnugt um handritið þegar pólsk-bandaríski bóksalinn Wilfrid Voynich keypti það á Ítalíu 1912. Þá var ógerlegt að kveða upp úr um aldur þess, en síðari tíma rannsóknir benda til að það sé frá 15. eða 16. öld. Kolefnisgreining frá 2009 bendir fremur til 15. aldar.
Ekki hefur reynst gerlegt að rekja sögu handritsins í neinum smáatriðum, en þó er vitað um tilvist þess í Prag í byrjun 17. aldar og síðan hefur það alloft gengið kaupum og sölum. Alllengi eftir að Voynich uppgötvaði handritið, eignuðu margir það fransiskumunknum Roger Bacon sem uppi var á 13. öld. Hann hafði mikinn áhuga á dulkóðun og var um margt á undan samtímanum. Annar maður hefur oft verið nefndur til sögunnar, Edward Kelley, breskur dulspekingur á 16. öld. En æviskeið hvorugs passar við aldursgreininguna – 15. öld.
Stóri leyndardómurinn er auðvitað sú spurning hver hafi verið tilgangur þessarar bókar.
Við fyrstu sýn minnir hún á kennslubók, eða jafnvel alfræðirit, en þar eð engum hefur tekist að ráða í letrið, er tilgangurinn enn alveg óviss.
Fjölmörgum tilgátum um bókina má aðallega skipta í tvennt. Sumir telja þetta hreint bull eða jafnvel einhvers konar svindl. Aðrir eru þeirrar skoðunar að bókin hafi í fullri alvöru verið skrifuð í einhverjum tilgangi. Ef til vill er hér að finna áður óþekkta vitneskju og þeir eru til sem álíta að hinn óþekkti höfundur hljóti að hafa öðlast þessa vitneskju við guðlega opinberun eða gegnum samband við geimverur. Handritið virðist annað hvort skrifað á mjög þróuðu dulmáli eða alveg óþekktu tungumáli.
Á síðustu árum hefur verið reynt að ráða í letrið með tölvuforritum en niðurstöðurnar hafa reynst mjög misvísandi. Sumir vísindamenn hafa komist að þeirri niðurstöðu að tíðni rittákna og orða sýni greinilega að ekki geti verið um neitt tungumál að ræða og röð rittáknanna sé fullkomlega tilviljunarkennd. Aðrir sérfræðingar túlka sömu tölvuniðurstöður þannig að þær sýni að hér hljóti að vera um tungumál að ræða – en það sé ritað eftir allt öðrum aðferðum en þeir dulmálskóðar sem menn þekkja nú. En kannski verður einfaldlega aldrei unnt að lesa Voynich-handritið.
