Enn er ekkert bóluefni til gegn kórónuveirunni. Ónæmiskerfið er því eina vörnin. Og þótt aldur skipti miklu varðandi gagnsemi þess, er ýmislegt hægt að gera til að bæta það.
Þann 16. mars var bandarísk kona, Jennifer Haller, sú fyrsta utan Kína sem var bólusett gegn covid-19.
Það er þó enn langt í land með að bóluefni fái viðurkenningu heilbrigðisyfirvalda og flestir sérfræðingar spá að það muni taka eitt til eitt og hálft ár.
Fram að þeim tíma máttu reikna með að sýkjast ef þú á annað borð verður fyrir smiti. Síðan tekur ónæmiskerfið til við að reyna að vinna bug á sýkingunni.
Einkennin ráðast af ónæmiskerfinu
Ef þú tilheyrir hópi hinna ungu og sterkbyggðu gætir þú nánast eða alveg sloppið við einkenni. Fólk í þessum hópi tekur yfirleitt ekki eftir sýkingunni. Stærð hópsins er óviss en gæti verið allt að 25% allra þeirra sem smitast.
Á hinum enda skalans er fólkið sem lendir á gjörgæslu og í lífshættu þrátt fyrir allar tilraunir heilbrigðisstarfsfólks. Það ræðst af ónæmiskerfinu hve alvarleg einkennin verða.
Það er sérstakt prótín á yfirborði veirunnar sem opnar henni leið inn í líkamsfrumur þar sem hún notar afritunartækni frumunnar til að afrita RNA-erfðamengi sitt og fjölfalda þannig sjálfa sig.
Tvær varnarlínur ónæmiskerfisins
Næst á eftir heilanum er ónæmiskerfið flóknasta kerfi líkamans. Það er byggt upp af hundruðum frumugerða og boðsameinda. Meira en 8.000 gen standa að baki þessu kerfi.
Segja má að varnargarðarnir séu tveir. Í fremstu víglínu er hið meðfædda og almenna ónæmiskerfi en hinn sérhæfði hluti – sá hluti ónæmiskerfisins sem lærir og aðlagast – bíður þar að baki.
Myndband: Sjáðu ónæmiskerfið ráðast á veirur
Til meðfædda ónæmiskerfisins teljast m.a. svonefndar átfrumur. Þær ráðast á aðskotabakteríur og líka þær líkamsfrumur sem hafa sýkst af veirum.
Til sérhæfða ónæmiskerfisins teljast B- og T-frumur. Þessi hluti ónæmiskerfisins lærir að þekkja skaðvalda og gerir okkur ónæm fyrir sjúkdómum sem við höfum fengið áður.
Bóluefni nýta þessa lærdómshæfni og kennir hinum sérhæfða hluta ónæmiskerfisins að þekkja sjúkdóma sem við höfum aldrei fengið. Mikilvægasti þátturinn varðand styrk ónæmiskerfisins er aldurinn.
Aldur er umsemjanlegur
Fram að 60 ára aldri eða svo virkar ónæmiskerfið í flestum tilvikum vel og ræður við venjulegar sýkingar svo sem inflúensu og nú nýju kórónaveiruna. En eftir það veiklast ónæmiskerfið með hækkandi aldri.
Ónæmiskerfið er þó ekki endilega í fullu samræmi við aldurinn. Sumt sextugt fólk hefur ámóta sterkt ónæmiskerfi og fertugir en hjá öðrum samsvarar það öllu heldur 80 ára aldrinum.
Styrkur ónæmiskerfisins ræðst að hluta til af genunum en að stærstum hluta getum við ráðið þessu sjálf.
Topp 3-listi vísindanna: Yngdu ónæmiskerfið
Ónæmiskerfið eldist með þér en ekki endilega í sama takti. Hér koma þrjú helstu ráð vísindamanna til að halda ónæmiskerfinu ungu og frísku.
1. Hreyfing: Margar rannsóknir hafa sýnt ákveðna fylgni við hreyfingu, t.d. 10.000 skref á dag og frískt ónæmiskerfi.
2. D-vítamín: Rannsóknir sýna að D-vítamín á þátt í að draga úr áhættu á öndunarfærasýkingum. En hér skipta skammtastærðir máli og því þarf að hafa samráð við lækni.
3. Bætibakteríur: Mjólkursýru- og bífídógerlar viðhalda heilbrigði þarmaflórunnar og það gagnast ónæmiskerfinu. (Mjólkursýrugerlar eru t.d. í súrmjólk og báðar gerðirnar eru í vissum fæðubótarefnum).
Aldrei of seint
Í leit sinni að skýringum á mismunandi öflugu ónæmiskerfi hafa vísindamenn borið kennsl á ýmsa áhættuþætti sem geta valdið því að ónæmiskerfið sé eldra en fæðingarár þitt segir til um.
Margir þessara áhættuþátta eru klassísk lífsstílsvandamál: Of lítil líkamleg áreynsla, óhollt mataræði, of mikið áfengi, reykingar og ofþyngd.
En við öllu þessu getur þú brugðist. Og það er aldrei of seint að byrja. Og við bætist að þú bætir líkurnar á góðum viðbrögðum ónæmiskerfisins við covid-bóluefninu – þegar það kemur.
Genin ráða áhættunni að hluta
Auk þess sem ástand ónæmiskerfisins skiptir höfuðmáli, benda rannsóknir í Kína og BNA til þess að mismunur í genamengi manna hafi áhrif á hæfni okkar til að vinna bug á nýju kórónuveirunni.
Þessi munur birtist m.a. í blóðflokknum sem ræðst af erfðum. Fólk í blóðflokki A virðist frekar eiga alvarleg veikindi á hættu en fólk í blóðflokki 0 virðist síður í hættu en aðrir.
Til viðbótar skiptir kynið máli en covid-sjúkdómurinn leggst oftar þungt á karla en konur. Enn er óvíst hvers vegna þetta er svona en hluti skýringarinnar gæti falist í því að lífstílssjúkdómar eru algengari hjá körlum en konum.
Hnerraðu í olnbogabótina
Veirufjöldinn sem þú færð í þig við smit getur mögulega ráðið miklu um það hversu alvarlega þú veikist.
Þannig hafa rannsóknir á inflúensufaraldrinum 1918-19 sem almennt er nefndur spænska veikin, bent til þess að dánartíðnin væri hærri meðal þeirra sem fengu í sig stærri smitskammta.
Þetta gildir að líkindum líka um kórónuveiruna SARS-Cov-2 sem veldur Covid-19. Fáir þú t.d. hnerra beint í andlitið er líklegt að veikindin verði alvarlegri en ef þú smitast af tiltölulega fáum veirum af hurðarhúni og snertir síðan andlitið.
Beint samhengi milli smitmagns og þróunar veikindanna hefur reyndar ekki verið sannað en læknar telja mjög sennilegt að þannig sé í pottinn búið.
Tölfræði fyrir Ísland
[coronar countries=”Iceland”]
