LYF – SJÚKDÓMAR
LESTÍMI 6 MÍNÚTUR
Stökkbreytt afbrigði kórónuveirunnar frá m.a. Englandi, S-Afríku og Brasilíu hafa verið áberandi í fjölmiðlum síðustu vikur. En núna beina sérfræðingar sjónum sínum að afbrigði sem er talið vera upprunnið í S-Afríku en það hefur borist til fjölmargra landa í Evrópu.
Óttinn við þetta suðurafríska veiruafbrigði, 501Y.V2, stafar af stökkbreytingu í henni sem kann að draga úr skilvirkni bóluefna gegn veirunni.
Hlustið hér á af hverju vísindamaður í fremstu röð hefur áhyggjur:
Sérfræðingar eru á varðbergi – af tveimur ástæðum:
1. Stökkbreytingar geta dregið heimsfaraldurinn á langinn
Stökkbreytingarnar í 501Y.V2 virðast geta …
– Aukið smitnæmni um 50 prósent
– Dregið úr virkni bólusetninga
– Aukið hættu á að smitaðir geti smitast á ný
Smitnæmið er í sjálfu sér verulegt vandamál, því þá þarf að bólusetja langtum fleiri til að ná hjarðónæmi.
Það er einkum ein uggvænleg stökkbreyting – E484K – í svonefndu gaddaprótíni sem virðist valda því að veiran getur forðast sum mótefnin sem bólusetning eða fyrri smit mynda. Þannig getur stökkbreytt afbrigðið mögulega dregið úr skilvirkni bólusetningarinnar sem hefur verið talin virka í 98% tilvika.
Enginn af ofangreindum þáttum virðist þó vera fær um að valda nýjum faraldri, líkt og menn óttuðust þegar smit fundust í minkabúum í Danmörku.
Samanlagt geta þó þessir þættir dregið úr vægi bólusetninga, þannig að faraldurinn varir lengur.
2. Sérstakar aðstæður geta hraðað stökkbreytingum
Eftir að hafa valdið gríðarlegum hörmungum í fyrstu, dró úr smitnæmi inflúensuveirunnar sem olli Spænsku veikinni.
Sérfræðingar áttu von á að sú yrði einnig raunin með SARS-CoV-2 en um þessar mundir virðast stökkbreytingar auka smitnæmi veirunnar sem og getu hennar til að forðast ónæmiskerfið.
SARS-CoV-2 stökkbreytist hægt miðað við t.d. inflúensuveiruna og því telja sérfræðingar að það muni líða mörg ár áður en veiran hefur stökkbreyst svo mikið að núverandi bóluefni virki ekki lengur gegn henni.
Þess vegna hefur mikill fjöldi stökkbreytinga í m.a. suðurafríska afbrigðinu – átta stökkbreytingar í gaddaprótíninu einu saman – komið sérfræðingum í opna skjöldu.
Miklar stökkbreytingar geta komið fram við sérstakar aðstæður, t.d. á minkabúum þar sem þéttleiki dýra er mikill eða jafnvel í einum sjúklingi með veiklað ónæmiskerfi, eins og er talin hafa verið raunin í enska afbrigðinu.
Svona stökkbreytist veira:
Stökkbreytingargerð #1 – Erfðafræðilegt skrið
Litlar stökkbreytingar verða í veirunni
Veira stökkbreytist lítillega í sífellu.
Stökkbreytingarnar skapa nýtt afbrigði
Með tíð og tíma verða fleiri og fleiri stökkbreytingar og á endanum skapast nýtt afbrigði af upprunalega vírusnum.
Stökkbreytingargerð #2 – Erfðafræðileg skipti
Erfðafræðileg skipti verða þegar tvær eða fleiri veirur samþættast og mynda nýja gerð veiru. Erfðabreytingin orsakar oft nýja sjúkdóma sem ónæmiskerfi okkar kann engin skil á og getur því ekki ráðið niðurlögum sjúkdómsins. Svínainflúensufaraldurinn H1N1 árið 2009 kom fram eftir erfðafræðileg skipti með veirum úr svínum, mönnum og fuglum.
Veirur ráðast á frumu
Tvær eða fleiri veirur ráðast á frumu.
RNA veiranna fjölfaldast
Inni í frumunni fjölfaldar frumukjarninn RNA veiranna.
Ný veira myndast
Þetta skapar nýja veiru sem ber suma eiginleika upprunalegu veiranna.
Besta vörnin gegn frekari stökkbreytingum felst í að bólusetja sem flesta á sem skemmstum tíma. Þess vegna erum við í kapphlaupi við tímann – og þess vegna sjáum við áhyggjufulla veiru- og faraldsfræðinga í fjölmiðlum um þessar mundir.
Góðu fréttirnar: Bóluefni virkar nokkuð gegn suðurafríska afbrigðinu
Bandaríska sóttvarnarstofnunin og lyfjaframleiðendur telja að bóluefnin virki ennþá á suðurafríska afbrigðið þrátt fyrir stökkbreytingarnar.
Komi annað í ljós er heill herskari sérfræðinga tilbúinn að kafa til botns í erfðaefni veirunnar.
Fram til þessa hafa tilraunir sýnt að bóluefnið frá Pfizer verkar á sumar stökkbreytingar en þó er eftir að skoða E484K nánar.
LIFANDI VÍSINDI HALDA FRAM
Efasemdir eru góðar! Allar rannsóknir byggja á efa, staðreyndum og sönnunargögnum. Þannig ætti umræðan um hin nýju COVID-19 bóluefni einnig að vera.
Því miður heyrist stundum ekki jafn mikið í staðreyndum og skynsemi eins og ótta og tilfinningum og svo virðist sem lífshættulegar lygar og samsæriskenningar um bóluefnin eigi auðvelt með að dreifa sér.
Á næstunni reynum við að gera allt sem við getum til að veita svör við öllum þeim spurningum og áhyggjum sem þið – lesendur okkar – hafið um hin nýju bóluefni.
Orðið er laust. Sem betur fer. Við ráðleggjum þér að þú leyfir vísindunum (líka) að komast að.
