Örplast er allt í kringum okkur – og innra með okkur. Hinar örsmáu plastagnir koma úr mat, fötum, bílum og mörgu fleiru og við borðum bæði og öndum þeim að okkur á hverjum einasta degi.
Vísindamenn hafa ekki enn yfirsýn yfir heilsufarslegar afleiðingar, en þeir vita að plastið endar djúpt inni í líffærum okkar.
Auk þess hefur örplast alvarlegar afleiðingar fyrir gróður og dýralíf jarðar. Alls enda um átta til tíu milljónir tonna af plasti í heimshöfunum á ári hverju og mun tonnunum án efa fjölga á næstu árum.
Sem betur fer eru vísindamenn að vinna að fjölda snjallra leiða sem getur hjálpað okkur að leysa þetta víðtæka vandamál.
Bakteríur fanga örplast í slímnet
Bakterían Pseudomonas aeruginosa skapar slímugar himnur sem kallast líffilmur sem geta fangað plast.
Í Pólýtækniháskólanum í Hong Kong hafa vísindamenn þróað genabreyttar bakteríur sem geta fangað örplast í vatni. Bakteríurnar eru af tegundinni Pseudomonas aeruginosa og í sameiningu spinna þær fituhimnu kringum plastörðurnar þannig að þær safnast saman og sökkva til botns. Plastið má svo taka og endurvinna.
Enn sem komið er hefur aðferðin aðeins verið prófuð í rannsóknastofu en vísindamenn vonast til að bakteríurnar geti fjarlægt örplast úr skólpi.
Kostir: Fræðilega séð má nýta bakteríur sem þegar eru til í náttúrunni til að safna upp plasti. Þannig verða önnur umhverfisáhrif í lágmarki.
Gallar: Bakterían sem vísindamennirnir nota veldur smiti í fólki. Þess vegna þarf að þróa nýja gerð áður en henni er sleppt lausri.
Hittið nýju vinnufélagana: Bakteríur bretta upp ermarnar
Þær bæta holur í götunni, hreinsa sýkla úr líkamanum og taka til á jarðsprengjusvæðum. Vísindamenn hafa tamið heilan her baktería og kennt þessum þrautþjálfuðu örsmáu lífverum að taka að sér störf sem engin mannshönd gæti nokkru sinni gert.
Nanófjaðrir klippa örplast í búta
Vísindamenn hafa búið til smásæjar fjaðrir (efst til hægri) sem geta brotið niður plastagnir.
Hin endanlega lausn í baráttunni við örplast væri auðvitað sú að finna aðferð til að leysa örðurnar upp í náttúrunni. Vísindamenn, m.a. hjá Adelaideháskóla í Ástralíu, hafa þróað nanótækni sem eiginlega gæti einmitt gert það.
Aðferðin byggir á sindurefnum og lokaafurðin leysist upp í vatni. Þessi sindurefni eru þó skammlíf en vísindamennirnir hafa gert smásæjar kolefnisfjaðrir sem geta haldið framleiðslunni uppi. Fjaðrirnar eru þar að auki segulmagnaðar og því unnt að safna þeim saman og nota aftur.
Fjaðrir breyta plasti í vatn
Frá plasti til vatns og koltvísýrings – smágerðar segulmagnaðar fjaðrir gætu verið lykillinn að því að breyta örplasti í skaðlausari efni.
1. Eitraður málmur í fjöðrunum
Vísindamennirnir nota nanórör úr kolefni og málminn mangan í þessar fíngerðu fjaðrir. Kolefnið veitir stöðugleika og verndar gegn eitrun úr málminum. Lengd fjaðranna er nálægt helmingi höfuðhárs.
2. Sindurefni brjóta niður plastið
Manganið í fjöðrunum myndar svokölluð sindurefni sem brjóta niður plastörðurnar (rauðar) með oxun. Tæknin hefur verið reynd á hreinsikrem sem í eru litlar plastörður eins og mörgum öðrum snyrtivörum.
3. Segulstál safnar fjöðrunum saman
Vísindamennirnir segja plastörðurnar með tímanum brotna niður í koltvísýring og vatn. Manganið gerir fjaðrirnar segulvirkar og því má nota segul til að safna þeim upp, bæði til endurnýtingar og svo að þær mengi ekki út frá sér.
Kostir: Reynist tæknin virka gæti hún gert örplast í náttúrunni óskaðlegt – og vísindamennirnir telja kannski mögulegt að brjóta plastið niður í næringarefni.
Gallar: Efnin brjóta niður allt plast, ekki bara örplast og það gæti skapað vanda. Í fjöðrinni er líka mangan sem sjálft getur skapað vandræði.
Önnur efni koma í stað plasts
Vísindamenn hafa þegar búið til efni sem brotna auðveldlega niður í stað plasts, t.d. þetta efni, sem er búið til úr maíssterkju.
Mikilvægasta lausnin á örplastvandanum felst í því að nota minna af plasti. Það má m.a. gera með endurnýtingu. Enn er endurvinnsla plasts í mörgum tilvikum ómöguleg og í Evrópu eru aðeins um 30% plasts endurunnin. Vísindamenn vinna að tæknilausnum til að leysa upp gamalt plast og nota leifarnar í nýtt plast.
Önnur aðferð felst í því að finna ný efni sem komið geti í stað plasts. Þegar hafa verið framleidd efni með svipaða eiginleika úr maíssterkju. En við getum líka hjálpað til sjálf með því að velja fatnað úr náttúruefnum fremur en pólýester.
Kostir: Nú þegar er til tækni til að endurvinna meira af plasti en gert er og t.d. í fataiðnaði er unnt að nota ýmis náttúruefni í stað plasttrefja.
Gallar: Plast er notað í svo margvíslegar afurðir að frá efnahagslegu sjónarmiði er erfitt að skipta því út. Efni sem notuð eru í staðinn gætu sum valdið mengun.
