Alheimurinn

Þúsundir mynda skýra glitrandi hala tunglsins

Einu sinni á mánuði fær tunglið glitrandi hala úr salti. Eftir að hafa rýnt í fyrirbærið í 14 ár hafa vísindamenn nú afhjúpað hvers vegna styrkur glitsins er breytilegur.

BIRT: 15/11/2023

Í um tvo áratugi hafa vísindamenn furðað sig á hala nokkrum sem geislar út frá tunglinu á hverju nýju tungli. Halinn uppgötvaðist árið 1998 og er lýst sem straumi af natríumfrumeindum – einu uppistöðuefninu í salti.

 

Rauðgult blik sem einungis er hægt að sjá með öflugum sjónaukum fylgir þessum mánaðarlega salthala. Og það er einmitt þetta blik sem hefur um áraraðir fengið vísindamenn til að klóra sér í kollinum, því að styrkur þess er breytilegur.

 

Nú hafa bandarískir vísindamenn fundið útskýringuna – eftir 14 ára rannsóknir og 21.000 ljósmyndir.

 

Loftsteinar skjóta salti út í geim

Tunglhalinn verður til þegar loftsteinar skella á yfirborði tunglsins en það rignir niður um 2.800 kg af loftsteinum á tunglið á degi hverjum.

 

Árekstrarnir þyrla upp ryki sem sólvindar þeyta mörg hundruð þúsund kílómetra út í geiminn. Tunglið hefur nefnilega engan lofthjúp til að halda í rykið.

 

Sjáið myndræna framsetningu á ögnunum sem jörðin safnar í einn geisla (a og c) sem myndar glitrandi hala á himninum (b):

Geislastraumurinn er einungis sýnilegur frá jörðu einu sinni í mánuði við nýtt tungl, þegar tunglið er statt milli sólar og jörðu og halinn umlykur því jörðina.

 

Þyngdarsvið jarðar virkar eins og segull á natríumagnirnar og safnar þeim saman í þéttan straum sem glitrar mismikið á himni, þegar sjónaukanum er beint í gagnstæða átt við sólina.

 

Með því að rýna í fyrirbærið í 14 ár með öflugum sjónauka hafa vísindamenn við Boston University komist að því að sveiflur í styrk „halans“ tengjast því hvernig tilfallandi loftsteinum rignir niður á tunglið og í hvaða magni. Langflestir loftsteinanna eru afar litlir.

 

Risaloftsteinn gæti myndað sýnilegt blik

Frá 2006 til 2019 hafa stjarnfræðingarnir fylgst með styrk saltglitsins og tekið 21.000 myndir af tunglinu með sérstakri myndavél sem getur greint bylgjulengdir frá mismunandi frumefnum – t.d. natríum.

 

Þessar fyrirhafnarmiklu athuganir sýna að:

 

  • Ljósblikið er sterkara þegar tunglið er nálægt jörðu.

 

  • Blikið er sterkara þegar tunglið er norðan við sólbaug jarðar – þ.e.a.s. ofan við línu sem er dregin milli miðju sólar og miðju jarðar – og við nýtt tungl.

 

  • Ljósstyrkurinn er breytilegur í mynstri sem fylgir fjölda tilfallandi loftsteina sem skella á jörðu – og þar með einnig á tunglið.

 

Það kom vísindamönnum á óvart að samhengi væri á milli tilfallandi árekstra loftsteina og styrks ljósbliksins. Þeir áttu von á því að finna sterkara samhengi við þá loftsteina sem skella á tunglinu frá loftsteinaregni sem kemur í lotum.

 

Ein möguleg skýring er að slitróttu loftsteinarnir séu stærri og tengist lengri og ófyrirsegjanlegum brautum sem veita þeim meiri hraða og orku.

 

Þegar slíkir loftsteinar skella á tunglinu þyrla þeir upp meira ryki – og skila þannig meira efni í tunglhalann.

Tilfallandi loftsteinar verka meira á saltblik tunglsins en t.d. lotubundið loftsteinaregn Leónítanna sem vísindamenn hugðust athuga árið 1998 þegar þeir uppgötvuðu hala tunglsins.

Með réttri tímasetningu og stærð loftsteinaárekstra telja vísindamenn að stór árekstur við tunglið gæti skapað svo öflugt blik, að það sjáist frá jörðu með berum augum.

Náttúran

Bakteríur örva ilminn af sumarregni

Læknisfræði

Nýtt lyf við getuleysi: Eitruð könguló getur bjargað kynlífi þínu 

Alheimurinn

Ofurleiðaraefni að finna í loftsteinum

Lifandi Saga

Krossferðaherinn sigraður með timburvögnum

Lifandi Saga

Kína verður aldrei aftur auðmýkt

Tækni

Hvers vegna sofum við?

Heilsa

Létt þjálfun er áhrifaríkari

Maðurinn

Fimm hollráð vísindamanna: Þannig má breyta leiða í styrk

Tækni

Sólarsellur flytja út í geim 

Heilsa

Algengt meðferðarúrræði fyrir konur á breytingaskeiði er talið hafa í för með sér alvarlegar aukaverkanir

Maðurinn

Er skaðlegt að halda sér vakandi alla nóttina?

Heilsa

Yfirsýn: Svona bjargar blóðið þér

ÁSKRIFT AÐ VÍSINDI.IS

Prófaðu í 14 daga ókeypis!

  • Fullur aðgangur að vefnum okkar með rúmlega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Lifandi vísindi/Lifandi saga í rafrænni útgáfu á vefnum,
  • Aðeins 1.790 krónur á mánuði.
  • Engin skuldbinding – Þú getur hætt hvenær sem er.

ÁSKRIFT AÐ TÍMARITINU

Þrjú tölublöð + gjöf: Skemmtilegur sjónauki
  • Þrjú næstu tölublöð Lifandi vísinda/Lifandi sögu – sent heim til þín – eins færðu lítinn og vandaðan sjónauka að gjöf.
  • Fullur aðgangur að vefnum okkar – visindi.is – með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Spennandi greinar og flottar myndir sem svala forvitni þinni.
  • Þú getur hætt eftir tilboðið en ef þú heldur áfram skuldbindur þú þig aðeins þrjú tölublöð í einu og þú getur sagt upp hvenær sem sem og klárar þá tímabilið sem er hafið.
  • Venjuleg áskrift – þrjú tölublöð – kostar aðeins 7.590 kr

Sjónauki og þriggja blaða áskrift – Alls 3.800 kr.

Lifandi vísindi

Lyf

Lifandi saga

Search

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Innskráning

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Viltu lesa greinina?

Fáðu aðgang að visindi.is

Ókeypis í 2 vikur!

Eftir það kostar eingöngu 1.790 kr. á mánuði og enginn uppsagnarfrestur.

Innifalið er aðgangur að öllum greinum á vefnum ásamt rafræna útgáfu af nýjustu tölublöðunum.

  • Fullur aðgangur að visindi.is
  • Frábærar myndir og myndbönd
  • Aðgengilegt í öllum snjalltækjum
  • Fullur aðgangur að gríðarlegu magni eldri greina
  • Nýjustu tölublöðin í rafrænu formi

Núverandi áskrifendur að tímaritinu fá að sjálfsögðu ókeypis aðgang að vefnum og þurfa bara að virkja aðgang sinn hér.

Ef þú ert þegar áskrifandi að visindi.is