Alheimurinn

Tifandi tímasprengja Óríons sést vel í vetrarmyrkrinu

Stjörnuskoðun: Risastjarnan Betelgás er tifandi tímasprengja. Eftir að hún springur verður hún annað hvort að svartholi eða nifteindastjörnu en þangað til mun þessi tröllaukna stjarna, með um 20 sólmassa, áfram verða vel sýnileg á næturhimni frá því um miðjan september og allt fram í lok apríl. Hæst á lofti er Betelgás í janúar.

BIRT: 17/11/2021

Um Betelgás – Hvernig finnum við Betelgás?

LESTÍMI: 3 MÍNÚTUR

UM BETELGÁS

Betelgás er næstskærasta stjarnan í stjörnumerkinu Óríon (Veiðimanninum) og birtist á næturhimni í lok september en verður þó ekki mjög auðfundin fyrr en í október þegar stjörnumerkið þokast í heild sinni upp fyrir sjóndeildarhringinn. Auðveldast er að finna stjörnumerkið frá nóvember og fram í mars.

 

Stjarnan flokkast sem rauður risi en slíkar stjörnur hafa brennt upp vetnisbirgðir í kjarnanum og eru því komnar að lokum ævidaga sinna. Þegar þar að kemur springur Betelgás sem sprengistjarna og verður þá sýnileg að degi til.

 

Betelgás er reyndar þegar tekin að dragast nokkuð hratt saman. Á aðeins 15 árum, frá 1993 til 2008 minnkaði þvermálið um 15% og samdrátturinn heldur áfram alveg fram að sprengingunni sem annað hvort breytir Betelgás í svarthol eða nifteindastjörnu.

 

Litlar eldsneytisbirgðir leiða líka af sér að Betelgás er orðin svalari en aðrar stjörnur og liturinn er ekki lengur hvítglóandi heldur rauðleitur.

 

Betelgás mun falla saman

Þessi rauði risi brennir hratt þeirri orku sem eftir er og eftir sprenginguna fellur hún saman og úr verður annað hvort svarthol eða nifteindastjarna.

Fyrir 8 milljón árum

Betelgás (rauðgul) varð til þegar ryk og gas í geimþoku pressaðist saman af eigin þyngdarafli.

Á okkar dögum

Betelgás er nú um 750 sinnum stærri en sólin og springur sem sprengistjarna innan milljón ára.

Eftir 7,5 milljarða ára

Eftir sprenginguna fellur Betelgás saman í nifteindastjörnu eða svarthol. Enn er ekki vitað hvort verður.

 

Stjörnufræðingar eiga erfitt með að átta sig nákvæmlega á stærð Betelgásar, annars vegar vegna þess að hún blæs út og dregst saman til skiptis, hins vegar vegna þess að engir hnettir eru á ferli kringum hana.

 

Nýjustu tilgáturnar eru að massi stjörnunnar sé á bilinu 16,5 og 19 sinnum massi Sólarinnar.

 

VISSIR ÞÚ AÐ:

  • Þegar Betelgás er endanlega útbrunnin mun kjarninn að líkindum falla saman í nifteindastjörnu.

 

  • Ytri hlutinn feykist burtu í sprengingunni sem verður mörgum milljörðum sinnum bjartari en sólin.

 

  • Til allrar hamingju fyrir okkur er Betelgás í meira en 600 ljósára fjarlægð.

 

HVERNIG FINNUM VIÐ BETELGÁS

Betelgás myndar öxl veiðimannsins, Óríons og er auðfundin út frá fjósakonunum, þremur stjörnum í beinni röð sem mynda belti Óríons.

Hvar og hvenær?

Ef þig langar að skoða þessa rauðu risastjörnu er ekkert auðveldara. Seinni partinn í nóvember er Óríon nálægt því að vera alveg í austri um tíuleytið á kvöldin. Um miðjan desember er Óríon í suðaustri klukkan tíu á kvöldin og í lok janúar nálægt hásuðri.

 

Finndu fjósakonurnar þrjár í belti Óríons og dálítið hærra á austurhimni er Betelgás sem myndar aðra öxlina. Hafðu myndina í huga til leiðbeiningar. Hafðu líka í huga að Óríon rís aldrei mjög hátt yfir sjóndeildarhringinn og er t.d. nokkuð langt frá pólstjörnunni sem alltaf er næstum beint yfir okkur.

 

Sýnileiki?

Betelgás sést ágætlega með berum augum en rauði liturinn verður mun skýrari í venjulegum handsjónauka og sést auðvitað best í stjörnusjónauka.

 

 

Rígel

Stjarnan Rígel er sjöunda skærasta stjarna himins og enn skærari en Betelgás.

 

Rígel myndar annað neðra hornið í hugsaðri skykkju Óríons, hægra megin frá okkur séð. Ef við hugsum okkur línu frá Betelgás, niður í gegnum miðstjörnuna í beltinu, blasir Rígel við sjónum örlitlu styttra frá fjósakonunum en Betelgás.

 

 

Birt: 17.11.2021

 

 

 

JESPER GRØNNE

 

 

Jörðin

Ný NASA-flugvél á að minnka losun í flugi

Náttúran

Eitruðustu efni veraldar

Náttúran

Eitruðustu efni veraldar

Heilsa

Er hægt að sofa með opin augun?

Heilsa

Er hægt að sofa með opin augun?

Náttúran

Topp 5: Af hvaða dýrum er mestur fjöldi?

Maðurinn

Þessir einstaklingar eru í minni hættu á að greinast með heilabilun

Alheimurinn

Stjarna breytir sér í demant

NÝJASTA NÝTT

Maðurinn

Er skaðlegt að halda aftur af hnerra?

Lifandi Saga

Samkynhneigður sjónvarpsleikari skáldaði upp sögur um eiginkonur

Maðurinn

Hvernig myndast krabbamein?

Alheimurinn

Þrisvar sinnum stærra en Everestfjall: Goshalastjarna gæti brátt sést á himni í fyrsta sinn í 70 ár

Tækni

Dulkóðaður gjaldmiðill: 7 atriði sem þú ættir að vita um rafmynt 

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

Lifandi Saga

Fjórir kvillar sem bóluefni hafa knésett

Menning og saga

Frumstæð manntegund jarðsetti hina látnu

Maðurinn

Vísindamenn endurnýja hárvöxt á músum

Lifandi Saga

Nanjing harmleikurinn verri en hin versta martröð

Maðurinn

Er skaðlegt að halda aftur af hnerra?

Lifandi Saga

Samkynhneigður sjónvarpsleikari skáldaði upp sögur um eiginkonur

Maðurinn

Hvernig myndast krabbamein?

Alheimurinn

Þrisvar sinnum stærra en Everestfjall: Goshalastjarna gæti brátt sést á himni í fyrsta sinn í 70 ár

Tækni

Dulkóðaður gjaldmiðill: 7 atriði sem þú ættir að vita um rafmynt 

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

Lifandi Saga

Fjórir kvillar sem bóluefni hafa knésett

Menning og saga

Frumstæð manntegund jarðsetti hina látnu

Maðurinn

Vísindamenn endurnýja hárvöxt á músum

Lifandi Saga

Nanjing harmleikurinn verri en hin versta martröð

Fáðu aðgang að vÍSINDI.IS

Ókeypis í 2 vikur!

 

Eftir það kostar eingöngu 1.390 kr. á mánuði og enginn uppsagnarfrestur.

 

Innifalið er aðgangur að öllum greinum á vefnum ásamt rafræna útgáfu af nýjustu tölublöðunum.

  • Fullur aðgangur að visindi.is
  • Frábærar myndir og myndbönd
  • Aðgengilegt í öllum snjalltækjum
  • Fullur aðgangur að gríðarlegu magni eldri greina
  • Nýjustu tölublöðin í rafrænu formi

Maðurinn

Líkami þinn lifir eftir dauðann

Maðurinn

Líkami þinn lifir eftir dauðann

Maðurinn

Hvers vegna þola sumir ekki kóríander?

Maðurinn

Hvers vegna þola sumir ekki kóríander?

Heilsa

Bakteríur í blóði auka þyngdina

Maðurinn

Svefnleysi skaðar þarmana

Lifandi Saga

Hvert flúðu spænskir Gyðingar?

Maðurinn

Rannsókn: Greinileg merki um framhjáhald.

Vinsælast

1

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

2

Maðurinn

Líkami þinn lifir eftir dauðann

3

Maðurinn

Þessir einstaklingar eru í minni hættu á að greinast með heilabilun

4

Maðurinn

Hvernig myndast krabbamein?

5

Náttúran

Hversu lengi getur könguló lifað af í ryksugupokanum?

6

Maðurinn

3 ókostir við greind

1

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

2

Maðurinn

Þessir einstaklingar eru í minni hættu á að greinast með heilabilun

3

Maðurinn

Hvernig myndast krabbamein?

4

Maðurinn

3 ókostir við greind

5

Maðurinn

Er skaðlegt að halda aftur af hnerra?

6

Náttúran

Topp 5: Af hvaða dýrum er mestur fjöldi?

Vísindamenn

Stærðfræðisnillingur fann upp tölvuna

Heilsa

Þess vegna ættir þú alltaf að setja klósettlokið niður áður en þú sturtar

Maðurinn

Vanþroskað tvíburafóstur fjarlægt úr heila ársgamallar stúlku

Tækni

100 milljónir hafa kosið: Hér eru hin sjö nýju undur veraldar 

Lifandi Saga

Hvert var banamein Elvis Presleys?

Maðurinn

Angistargenið er nú fundið

Náttúran

Glæpir borga sig

Náttúran

Af hverju límist lím ekki við innra byrði túbunnar?

Maðurinn

Vísindamenn hafa komist að rót mannvonskunnar: Fræðist um verstu hliðar ykkar

Lifandi Saga

Refsiföngum í síðari heimsstyrjöldinni fórnað 

Maðurinn

Af hverju eiga karlmenn auðveldara með að fá fullnægingu en konur?

Maðurinn

Leiðbeiningar um uppeldi: Reiðilestur veldur niðurbroti í heila

Er skaðlegt að halda aftur af hnerra?

Maður hnerrar til að hreinsa ryk, slím og aðskotahluti úr öndunarveginum, en haldi maður aftur af hnerranum situr þetta kyrrt og heldur áfram að valda óþægindum.

Maðurinn

ÁSKRIFT AÐ VÍSINDI.IS

Prófaðu í 14 daga ókeypis!

  • Fullur aðgangur að vefnum okkar með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Lifandi vísindi/Lifandi saga í rafrænni útgáfu á vefnum,
  • Aðeins 1.690 krónur á mánuði.
  • Engin skuldbinding – Þú getur hætt hvenær sem er.

ÁSKRIFT AÐ TÍMARITINU

Þrjú tölublöð + gjöf: Skemmtilegur sjónauki
  • Þrjú næstu tölublöð Lifandi vísinda/Lifandi sögu – sent heim til þín – eins færðu lítinn og vandaðan sjónauka að gjöf.
  • Fullur aðgangur að vefnum okkar – visindi.is – með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Spennandi greinar og flottar myndir sem svala forvitni þinni.
  • Þú getur hætt eftir tilboðið en ef þú heldur áfram skuldbindur þú þig aðeins þrjú tölublöð í einu og þú getur sagt upp hvenær sem sem og klárar þá tímabilið sem er hafið.
  • Venjuleg áskrift – þrjú tölublöð – kostar aðeins 7.590 kr

Sjónauki og þriggja blaða áskrift – Alls 3.800 kr.

Lifandi vísindi

Lyf

Lifandi saga

Search

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Innskráning

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.