Nú virðist sem bóluefni gegn Covid-19 séu í þann veginn að fara í dreifingu – en hvað er eiginlega í sprautunni?
Nú þegar hafa þrír framleiðendur: Pfizer, Moderna og AstraZeneca opinberað niðurstöður úr þriðju og síðustu fasa-rannsóknum sínum.
Þótt nákvæmar uppskriftir að þessum þremur bóluefnum verði væntanlega áfram viðskiptaleyndarmál, a.m.k. þangað til bóluefnin eru komin á markað, er nú þegar hægt að draga margvíslegar ályktanir um innihaldið.
Innihaldsefni í bóluefni gegna fimm mismunandi hlutverkum
Innihald í bóluefni þarf að gegna fimm kjarnahlutverkum: virkja, styrkja, tryggja öryggi og gera efnið fljótandi.
1. Virk innihaldsefni sem hafa áhrif á ónæmiskerfið
Virku efnin eru yfirleitt óskaðlegir, stærri eða smærri veiruhlutar sem skapa ónæmissvörun og gera líkamanum þannig kleift að verjast smiti í framtíðinni.
2. Hjálparefni sem styrkja áhrifin
Tiltekin efni, svo sem álsölt eða gelatín geta styrkt ónæmissvörunina með því að lengja þann tíma sem bóluefnið er í líkamanum eða lengja virkni bóluefnisins.
3. Íblöndunarefni sem tryggja öryggi
Efnasambönd með t.d. formaldehýði eða kvikasilfri geta verið höfð með til að komast hjá bakteríugróðri.
4. Vaxtarefni sem framleiða virku efnin
Virku efnin í bóluefninu þarf að rækta og það er m.a. gert í gerviframleiddum mannsfrumum. Smásæjar leifar þeirra gætu leynst í bóluefninu.
5. Vatn sem gerir bóluefnið fljótandi.
Í einni sprautu af bóluefni er yfirleitt 0,5 ml af vatni – vatnið er reyndar helsta innihaldsefnið. Til samanburðar eru virku efnin í skammtinum aðeins þúsundustu hlutar úr grammi. Vatnsblöndunin gerir bóluefnið fljótandi til að hægt sé að sprauta því í vöðva.
Kórónubóluefnin eru gerð með nýrri tækni
Kórónubóluefnið frá AstraZeneca er gert úr prótínum af SARS-Cov-2-veirunni. Prótínunum er komið fyrir á svonefndum vektor sem í þessu tilviki er kvefveira úr simpönsum en hún hefur verið gerð óskaðleg. Þar eð kvefveirur valda sjálfkrafa viðbrögðum ónæmiskerfisins, þarf færri hjálparefni.
Bóluefnin sem framleidd eru hjá Pfizer og Moderna eru svokölluð RNA-bóluefni en þau hafa ekki áður verið framleidd. Virka efnið er „messenger RNA“ eða mRNA – lítill bútur úr erfðaefni kórónuveiru sem kennir líkamanum að verjast veirunni. Í Pfizer-bóluefninu eru notuð 30 míkrógrömm af RNA í hvern skammt en 100 hjá Moderna.
Bæði RNA og innpökkun sameindanna – fitukúlur um 0,1 nanómetri að stærð – eru framleidd í rannsóknastofu. Í bóluefninu frá Moderna eru kúlurnar úr fjórum mismunandi fitusýrum, auk óþekktra hjálparefna.
Öll þrjú bóluefnin telja ónæmiskerfinu trú um að líkaminn hafi sýkst. Þau koma frumum til að framleiða eftirlíkingar af gadd-prótínum kórónuveirunnar. Ónæmiskerfið lærir að þekkja gadd-prótínin og gera þau óvirk ef kórónuveiran skyldi gera innrás í raun og veru.
Innihaldsefnin vandlega prófuð
Nú virðist þeim bóluefnaandstæðingum fara fjölgandi sem fullyrða að mörg innihaldsefni bóluefna geti valdið sjúkdómum.
En í nútímabóluefnum eru skammtarnir annað hvort skaðlausir og notuð efni sem eru fyrir í líkamanum og í miklu stærri skömmtum eða þá að áralangar tilraunir hafa ekki sýnt fram á nein varanleg áhrif til skaða.
Í þeim fágætu tilvikum sem bóluefni hafa valdið miklum skaða, hefur hinn bólusetti oftast haft ofnæmi fyrir einhverju innihaldsefni.
Þess vegna eru notuð umdeild efni
Hvað: Ál
Hve mikið: Minna en 1 milligram – undir viðmiðunarmörkum fyrir vikulegan skammt.
Hvers vegna: Álsölt eiga þátt í að örva ónæmiskerfið og flytja virk efni bóluefnisins. Ál er að finna í vatni.
Hvað: Formaldehýð
Hve mikið: Minna en 0,1 mg. Í einni peru er 50 sinnum meira magn.
Hvers vegna: Formaldehýð fjarlægir eiturefni frá veirum sem notaðar eru í sum bóluefni. Mikið af efninu getur verið krabbameinsvaldandi en líkaminn bæði framleiðir og brýtur niður formaldehýð við orkubrennslu.
Hvað: Kvikasilfur
Hve mikið: T.d. 2,5 míkrógrömm.
Hvers vegna: Kvikasilfursambandið þíomersal hefur verið notað til að auka geymsluþol og vinna þannig gegn mögulegri eitrun í bóluefnum sem gefa þarf oftar en einu sinni. Í efnasambandi er eþýlkvikasilfur sem gagnstætt meþýlkvikasilfri, safnast ekki upp í líkamanum. Lýsigagnarannsókn ein afsannaði að þíómersal valdi einhverfu.
