Halastjörnur eru tímahylki í geimnum.
Eitt sinn voru þær taldar tákn um reiði guðanna. Nú eru þær mikilvægir kubbar í púsluspili sem stjörnufræðingar hafa verið að raða saman síðan á 16. öld.
Halastjörnurnar þjóta gegnum himingeiminn eins og háhraðafornminjar og mynda undirstöður fyrir svörin við mörgum erfiðum spurningum mannanna.
Halastjörnur í tölum
2061
verður árið þegar Halley-halastjarnan á næst leið um innri hluta sólkerfisins og verður þar með sýnileg á himni.
3.591
halastjörnu þekkja vísindamenn með fullri vissu. Þó er talið að til séu milljarðar halastjarna.
45
kíló vóg lendingarhylkið frá Stardust-geimfari NASA sem 2006 skráði sig á spjöld sögunnar með því að flytja í fyrsta sinn sýni úr halastjörnu til jarðar.
3.000
halastjörnur hefur geimfarið The Solar and Heliospheric Observatory uppgötvað síðan það var sent á braut um sólina 1995.
Um 0,07
ljósár frá sólinni telja vísindamenn að hið svonefnda Oortský sé. Þangað liggur braut flestra halastjarna í sólkerfinu.
1985
var árið þegar áhugamennirnir Alan Hale og Thomas Bopp komu auga á eina skærustu halastjörnu allra tíma, Hale-Bopp, í sjónaukum sínum.
RANNSÓKNIR
Þann 12. nóvember 2014 tókst í fyrsta sinn að lenda manngerðum hlut á halastjörnu.
Þetta var þegar ESA (European Space Agency) lenti lendingarfari geimfarsins Rosettu á halastjörnunni 67P.
Ferðin til halastjörnunnar var löng og Rosetta fór þrisvar fram hjá jörðu og einu sinni fram hjá Mars áður en geimfarinu var slöngvað áfram út í geiminn á braut halastjörnunnar.
Lendingin tókst ekki fullkomlega þar eð lendingarfarið hafnaði í skugga og varð því fljótlega straumlaust en Rosetta var á braut um halastjörnuna í tvö ár og það reyndist ómaksins virði.
Hin misheppnaða lending á 67P árið 2014 markaði tímamót í rannsóknasögunni.
Tækin um borð í Rosettu greindu m.a. frumefnin súrefni og fosfór ásamt amínósýrunni glycin sem gufa upp frá halastjörnunni.
Þessi efni eru helstu undirstöðuefni lífsins og styrkir þá kenningu að halastjörnur hafi sáð fræi lífsins yfir jörðina.
VÖRÐUR Á LEIÐINNI
Fyrstu halastjörnuna fann danskur stjörnufræðingur 1577. Síðan hafa þessi tímahylki geimsins þotið fram hjá sjónaukum stjörnufræðinga á miklum hraða.
1577: Tycho Brahe sér halastjörnu í geimnum
Danski stjörnufræðingurinn Tycho Brahe fylgist með halastjörnu og ályktar að hún sé fjær jörðu en tunglið. Áður héldu menn að halastjörnur mynduðust í gufuhvolfinu.
1680: Halastjarna skoðuð gegnum sjónauka
Stjörnufræðingurinn Gottfried Kirch skoðar fyrstur manna halastjörnu í sjónauka. Sú halastjarna var meðal þeirra björtustu á 17. öld.
1704: Halley sér endurkomu fyrir
Á grundvelli þyngdarlögmálsins reiknar breski stjörnufræðingurinn Edmund Halley út að björt halastjarna komi reglubundið og spáir endurkomu hennar 1758 – honum skeikaði aðeins um eitt ár.
1950: Hollendingur stingur upp á duldu halastjörnuskýi
Hollenski stjörnufræðingurinn Jan Hendrik Oort setur fram þá kenningu að halastjörnur komi úr gríðarstóru skýi sem umlyki sólkerfið.
1994: Árekstur veldur 3.000 km háu sveppaskýi
Halastjarnan Shoemaker-Levy 9 rekst á Júpíter og springur í marga hluta áður en kílómetra stór brot falla niður á þessa risastóru plánetu.
2005: NASA nær skýrustu myndinni af halastjörnu
Eftir 431 milljón kílómetra ferð fer geimfarið Deep Impact fram hjá halastjörnunni Hartley-2 í aðeins 700 km fjarlægð og tekur bestu myndir af halastjörnu hingað til.
2017: Vindillaga loftsteinn vekur undrun
Vísindamenn uppgötva vindillaga hlut á ferð gegnum sólkerfið. Fyrirbrigðið fær nafnið Oumuamua og hin furðulega lögun vekur mikla undrun.
FRAMTÍÐIN
BNA, Evrópa og Kína leita svara áfram
Eftir að geimfarið Rosetta fann grunnefni lífs í formi amínósýru á halastjörnunni 67P hefur vísindamenn dreymt að rannsaka þessa „skítugu snjóbolta“ betur í leit að fleiri ummerkjum um upphaf lífs á jörðinni.
Halastjörnur eru upprunnar í árdaga sólkerfisins og þess vegna vona vísindamenn að rannsóknir á þessum djúpfrystu tímahylkjum geti veitt innsýn í hvernig sólkerfið leit út fyrir milljörðum ára.
Nýir sjónaukar og geimför eiga að grandskoða halastjörnur
Bandaríkjamenn hyggjast rannsaka halastjörnur úr fjarlægð með nýjum sjónauka en Kínverjar og Evrópumenn ætla að senda geimför alveg upp að þeim.
James Webb-sjónaukinn á að varpa nýju ljósi á sögu sólkerfisins
Fljótlega eftir geimskotið 2021 hóf stærsti geimsjónauki sögunnar, James Webb, athuganir á þremur mismunandi gerðum sjónauka með innrauðu ljósi sem er mannsauganu ósýnilegt. Vísindamenn vona að þetta veiti nýja innsýn í sögu sólkerfisins.
ESA leitar að nýjum halastjörnum
Ár 2028 ætlar evrópska geimferðastofnunin ESA að senda geimfarið Comet Interceptor 1,2 milljónir kílómetra út í sólkerfið til að skoða þá nýfundnar halastjörnur. Halastjörnur eru aðeins skamma hríð í innri hluta sólkerfisins og bera því í sér vel varðveitt efni frá bernsku sólkerfisins.
Kínverjar hyggjast rannsaka skrýtna halastjörnu
Árið 2024 hyggjast Kínverjar senda geimfar til halastjörnunnar 133P sem er í loftsteinabeltinu milli Mars og Júpíters.
Halastjarnan er merkileg þar eð hún er í loftsteinabeltinu en sendir frá sér lýsandi hala úr gasi og ryki eins og halastjörnur.
