Forneðlurnar fengu heldur betur að kenna á því. Fyrir 66 milljón árum rakst 10 kílómetra loftsteinn á jörðina og olli svo mikilli eyðileggingu að það ógnaði lífríkinu í heild.
Þessi ofboðslegi árekstur eyddi um þremur fjórðu af lífi á hnettinum og setti m.a. punktinn aftan við valdatíma risaeðlanna.
Ámóta árekstur nú á tímum hefði ófyrirsjáanlegar afleiðingar en mögulega verður hægt að koma í veg fyrir hann.
Tilraun NASA með fremur léttvægan árekstur í geimnum heppnaðist fullkomlega og gefur vísbendingu um að unnt sé að breyta stefnu loftsteins.
Hið 610 kg þunga DART var á 22.500 km hraða þegar það skall á Dimorphosi og stytti hringferðartíma hans um 32 mínútur.
Geimfarið DART (Double Asteroid Redirection Test) var eins konar flugskeyti, 610 kg að þyngd. Tilgangur þess var að bjarga mannkyninu.
Bennu veldur ógn 2200
Í sólkerfinu eru milljónir loftsteina sem snúast um sólina. Þeir smæstu eru bara litlar steinvölur en þá stærstu mætti kalla örplánetur.
Í gegnum sjónauka hafa stjörnufræðingar nú uppgötvað um 27.000 himinhnetti sem þeir kalla jarðnándarhnetti. Þetta eru loftsteinar sem annað hvort fara nálægt jörðinni eða í gegnum braut hennar.
Hjá NASA hafa menn sérstaklega auga með tiltölulega fáum loftsteinum sem eru 140 metrar eða meira í þvermál og fara nær jörðu en í 7,5 milljóna km fjarlægð. Það er um 20 sinnum lengra en til tunglsins.
Þessir loftsteinar eru hættulegir og eru kallaði PHA (Potentially Hazardous Asteroids), vegna þess að í stjarnfræðilegu samhengi geta þeir lent hættulega nálægt jörðinni og skapað ógn.
LESTU EINNIG
Brautir loftsteinanna kringum sólina geta nefnilega breyst dálítið vegna þyngdaráhrifa annarra himinhnatta. Jafnvel smávægilegar breytingar gætu leitt til þess að í stað þess að þjóta fram hjá hitti þeir beint í mark.
Meðal PHA-steina er loftsteinninn Bennu, um hálfur kílómetri í þvermál sem gæti mögulega rekist á jörðina kringum árið 2200.
Loftsteinninn Bennu gæti rekist á jörðina kringum árið 2200; m.a. þess vegna tók geimfarið OSIRIS-REx sýni úr steininum 2021. Sýnin eru nú á leið til jarðar.
Bennu er ekki nógu stór til að valda ámóta fjöldadauða og sá loftsteinn sem skall niður fyrir 66 milljón árum – sá er talinn hafa verið um 10 km í þvermál – en engu að síður nógu stór til að geta eyðilagt landsvæði á stærð við Skandinavíu.
Áreksturinn myndi leysa úr læðingi um 80.000 sinnum meiri orku en kjarnorkusprengja af þeirri stærð sem Bandaríkjamenn sprengdu yfir Hírósíma 1945.
Koma án fyrirvara
Hugmyndin með DART-leiðangrinum var að athuga hvort nota mætti manngerða hluti til að ýta hættulegum loftsteinum aðeins til og breyta þannig braut þeirra þannig að þeir ógni ekki jörðinni.
Fræðilega séð ætti ekki að þurfa nema tiltölulega lítið afl til að breyta stefnunni nægilega mikið til að komast hjá árekstri og þeim hamförum sem myndu fylgja.
Verkefnið er hugsað sem liður í áætlunum NASA um varnir jarðarbúa gegn þeim hraðfara og hættulegu loftsteinum sem þjóta um geiminn.
Jörðin varin með fjórum aðferðum
Leyisbyssur, árekstrar og kjarnorkusprengjur eru meðal þeirra aðferða sem geimvísindamenn hyggjast nota í baráttunni við ógnvænlega loftsteina.
1. Skotið á loftstein með leysigeisla
Öflugri leysibyssu má beina að loftsteini og brenna þannig upp efni af yfirborðinu. Efnið losnar í gasformi og þrýstir loftsteininum í öfuga átt við stefnu gassins – rétt eins og útblástur eldflaugahreyfils.
Loftsteini ýtt á aðra braut
Geimfar má nota sem fallbyssukúlu sem slær loftstein af braut sinni. Því lengra frá jörðu sem það er gert því meira breytist brautin. NASA getur þó ekki fullyrt að aðferðin dugi á mjög stóra loftsteina.
Málning í ljósari lit
Loftsteinar endurvarpa mismiklu sólarljósi allt eftir því hve dökkir þeir eru. Væri loftsteinn málaður hvítur breytist svonefndur geislunarþrýstingur sem á löngum tíma breytir braut steinsins.
Loftsteinninn sprengdur
Kjarnorkusprengja sem sprengd væri annað hvort á loftsteini eða rétt hjá honum, getur sundrað steininum eða ýtt honum hressilega til. Hættan er sú að loftsteinninn brotni og sum brotin gætu þá enn reynst jörðinni hættuleg.
Það má líkja þessu við að við séum á eins konar skotsvæði í geimnum og á síðari árum hefur orðið vart við marga loftsteina sem fara nær jörðinni en vísindamenn myndu kjósa.
Árið 2019 þaut 130 metra stór loftsteinn, 2019 OK, fram hjá jörðu í aðeins 70.000 km fjarlægð sem er aðeins einn sjötti af fjarlægðinni til tunglsins.
Þessi loftsteinn kom beinlínis eins og þruma úr heiðskíru lofti, því enginn varð hans var fyrr en daginn áður en hann fór hjá. Ástæðan var sérstæð braut sem stjörnufræðingar hafa nú greint nánar.
Það kom í ljós að loftsteinninn fór hægar yfir en aðrir loftsteinar. Stefna hans var líka svo nálægt jörðu að í sjónauka virtist hann nánast kyrrstæður, þótt hann nálgaðist okkur óðfluga.
70.000 kílómetrar var fjarlægðin milli 2019 OK og jarðar þegar þessi 130 metra loftsteinn fór hjá.
Stjörnufræðingar vinna nú að því að þróa aðferðir sem geri kleift að uppgötva loftsteina á svo lúmskri braut.
Eitt verkefnanna kallast „NEO Surveyor“ og felur í sér að senda innrauðan sjónauka á loft 2026. NASA áætlar að sá sjónauki muni uppgötva ógnandi loftsteina sem komi nær braut jarðar en 45 milljón kílómetra.
Þegar sjónaukar á borð við NEO Surveyor finna loftstein sem stefnir á jörðina, þarf með einhverju móti að afstýra hættunni. Það er einmitt hér sem DART-leiðangurinn kemur nú að góðu haldi.
LESTU EINNIG
DART-geimfarinu var skotið á loft í nóvember árið 2021 í stefnu móts við örtvístirnið Didymos.
Þessir loftsteinar skapa okkur enga hættu þar eð braut þeirra um sólu kemur hvergi nærri braut jarðar. Þetta var hins vegar talið fullkomið tilraunaskotmark í því skyni að ýta loftsteini til.
Dydimos er sá loftsteinn í þessum stærðarflokki sem er nálægastur jörðinni og hann er ekki heldur einn á ferð.
Dydimos á sér sem sé lítið tungl, Dimorphos. Og atlögu NASA var einmitt beint að þessum litla tunglsteini sem er um 160 metrar í þvermál.
Rétt eins og stjörnufræðingarnir höfðu vænst skapaði áreksturinn margra metra gíg sem spúði miklu efni út í geiminn.
Það efni jók á áhrifin líkt og örlítill útblástur eldflaugahreyfils hefur áhrif á hraða flaugarinnar. Efnisstrauminn gátu stjörnufræðingarnir greint og þar með staðfest að DART hefði hitt í mark.
Vandlega fylgst með árekstrinum
Árið 2022 kom DART-geimfarið, 610 kg að þyngd, að tvístirninu Didymos. Þetta eru tveir loftsteinar þar sem sá minni, Dimorphos, snýst um þann stærri og tilgangurinn var að ýta við honum.
DART komið á árekstrarstefnu
DART fer skammt frá loftsteininum 2001 CB21 til að athuga virknina áður en stefnan er tekin á Didymos. Í 38.000 km fjarlægð tekur sjálfstýringin við og stýrir DART inn á braut
DART komið á árekstrarstefnu
DART fer skammt frá loftsteininum 2001 CB21 til að athuga virknina áður en stefnan er tekin á Didymos. Í 38.000 km fjarlægð tekur sjálfstýringin við og stýrir DART inn á braut
