Alheimurinn

Hversu stór geta svarthol orðið?

Svarthol gleypa allt sem kemur í námunda við þau. En geta þau bara haldið áfram að vaxa í hið óendanlega eða eru einhver mörk sem ákvarða hámarksstærð?

BIRT: 24/01/2024

Þær kenningar sem nú eru almennt viðurkenndar setja engin efri mörk fyrir stærð svarthola. Fræðilega séð ættu þau að geta bætt við sig efni svo lengi sem eitthvert efni berst til þeirra.

 

Tvennt virðist þó takmarka vaxtarmöguleika allra stærstu svartholanna, þeirra sem nefnd hafa verið ofursvarthol eða SMBH (SuperMassive Black Holes).

 

Slík svarthol er t.d. að finna í kjarna flestra stjörnuþokna sem annað hvort eru spíralþokur eða sporöskjulaga. Allra stærstu svartholin hafa verið að bæta við sig allt frá Miklhvelli. Það hefur skapað þeim tíma til að safna efni á borð við tíu milljarða sólmassa.

 

Geislun einangrar svartholið

Þannig má segja að tíu milljarðar sólmassa séu nálægt þeirri stærð sem svarthol hafa mögulega getað náð á þeim tíma sem liðinn er frá Miklahvelli. Til viðbótar benda nýlegar rannsóknir til að ofursvartholin geti ekki vaxið öllu meira.

 

Ástæðan er sú geislun sem svartholin senda frá sér þegar þau gleypa efni úr umhverfinu. Þessi geislun veldur þrýstingi út á við, svokölluðum geislunarþrýstingi og hann getur blásið efni svo langt frá svartholinu að þyngdarafl þess nái ekki lengur til efnisins.

 

Þar með hefur ofursvartholið farið yfir svonefnd Eddingtonmörk og geislunin blæs jafnmiklu efni burtu og því sem sogast inn. Svartholið hættir þá að vaxa.

 

Stærsta svarthol í Vetrarbrautinni er í miðju hennar, um 26.000 ljósár frá sólinni. Þetta svarthol hefur fengið nafnið Sagittarius A og er um fjórum milljón sinnum þyngra en sólin.

 

Meginsvarthol Vetrarbrautarinnar er sem sagt miklu minna en stærstu ofursvarthol í öðrum stjörnuþokum.

Ofátssvarthol eru stærri frá upphafi

Venjulega myndast svarthol þegar stór stjarna fellur saman eftir sprengingu en ofursvarthol hafa meiri massa strax í upphafi.

1. Samfall myndar svarthol

Elstu ofursvartholin mynduðust þegar mikill massi þjappaðist saman skömmu eftir Miklahvell. Nú myndast þau við árekstur stórra stjarna eða þegar miðbik stjörnuþoku fellur saman.

2. Svartholin éta meira

Svo ofboðslegt samanfall safnar saman þúsund til milljón sólmössum í örlítinn punkt. Þannig eru þessi svarthol mjög stór í upphafi og geta gleypt mikið efni úr umhverfinu á skömmum tíma.

3. Hámarkinu náð

Ofursvarthol verða að líkindum ekki öllu meira en um tíu milljarðar sólmassa. Við svo mikinn þrýsting blæs geislunin ryki og gasi svo langt burtu að þyngdarafl svartholsins nær ekki til þess.

LESTU EINNIG

HÖFUNDUR: NIELS HALFDAN HANSEN

© EHT Collaboration. © Shutterstock & Lotte Fredslund.

Lifandi Saga

Hermaður sá heiminn á hvolfi eftir heilaskaða

Alheimurinn

Eitilhörð samkeppni um að leysa ráðgátur sólkerfisins

Alheimurinn

Eitilhörð samkeppni um að leysa ráðgátur sólkerfisins

Læknisfræði

Soðnir kettir læknuðu nánast allt á miðöldum

Læknisfræði

Soðnir kettir læknuðu nánast allt á miðöldum

Lifandi Saga

Greitt fyrir Pepsi-Cola með sovéskum kafbátum

Heilsa

10 matvæli með meira C-vítamín en appelsínur

Maðurinn

Þráhyggja tekur heilann í gíslingu

NÝJASTA NÝTT

Maðurinn

Höfuðkúpan getur afhjúpað sjúkdóm

Lifandi Saga

Hreingerning í Þýskalandi:  Rætur nasisma átti að rífa upp með rótum

Náttúran

Geta plöntur fundið fyrir sársauka?

Náttúran

Óvænt uppgötvun á 130 ára gömlum tasmaníuúlfi

Tækni

Ormar spinna þræði sex sinnum sterkari en skothelt kevlarefni

Lifandi Saga

Fimm heppnustu manneskjur sögunnar

Maðurinn

Hve mikið gagnamagn rúmast í heilanum?

Náttúran

Sníkill gæðir okkur fegurð

Læknisfræði

Ný tækni lokkar krabbafrumur úr felum

Jörðin

Hvenær var hnettinum skipt í tímabelti?

Maðurinn

Höfuðkúpan getur afhjúpað sjúkdóm

Lifandi Saga

Hreingerning í Þýskalandi:  Rætur nasisma átti að rífa upp með rótum

Náttúran

Geta plöntur fundið fyrir sársauka?

Náttúran

Óvænt uppgötvun á 130 ára gömlum tasmaníuúlfi

Tækni

Ormar spinna þræði sex sinnum sterkari en skothelt kevlarefni

Lifandi Saga

Fimm heppnustu manneskjur sögunnar

Maðurinn

Hve mikið gagnamagn rúmast í heilanum?

Náttúran

Sníkill gæðir okkur fegurð

Læknisfræði

Ný tækni lokkar krabbafrumur úr felum

Jörðin

Hvenær var hnettinum skipt í tímabelti?

Fáðu aðgang að vÍSINDI.IS

Ókeypis í 2 vikur!

 

Eftir það kostar eingöngu 1.390 kr. á mánuði og enginn uppsagnarfrestur.

 

Innifalið er aðgangur að öllum greinum á vefnum ásamt rafræna útgáfu af nýjustu tölublöðunum.

  • Fullur aðgangur að visindi.is
  • Frábærar myndir og myndbönd
  • Aðgengilegt í öllum snjalltækjum
  • Fullur aðgangur að gríðarlegu magni eldri greina
  • Nýjustu tölublöðin í rafrænu formi

Maðurinn

Af hverju sjá sumir drauga en aðrir ekki?

Maðurinn

Af hverju sjá sumir drauga en aðrir ekki?

Náttúran

Hvaða rándýr étur flest fólk?

Náttúran

Hvaða rándýr étur flest fólk?

Heilsa

Er flotsaur til marks um góða heilsu?

Náttúran

Hvernig veit fræ að það eigi að spíra? 

Maðurinn

Með skönnun má spá fyrir um þunglyndi

Lifandi Saga

Robert the Bruce var hinn sanni Braveheart Skotanna

Vinsælast

1

Náttúran

Sníkill gæðir okkur fegurð

2

Læknisfræði

Ný tækni lokkar krabbafrumur úr felum

3

Náttúran

Geta plöntur fundið fyrir sársauka?

4

Lifandi Saga

Fimm heppnustu manneskjur sögunnar

5

Jörðin

Hvenær var hnettinum skipt í tímabelti?

6

Lifandi Saga

Mömmustrákur tryggði bandarískum konum kosningaréttinn

1

Náttúran

Sníkill gæðir okkur fegurð

2

Læknisfræði

Ný tækni lokkar krabbafrumur úr felum

3

Náttúran

Geta plöntur fundið fyrir sársauka?

4

Lifandi Saga

Fimm heppnustu manneskjur sögunnar

5

Jörðin

Hvenær var hnettinum skipt í tímabelti?

6

Lifandi Saga

Mömmustrákur tryggði bandarískum konum kosningaréttinn

Heilsa

Breytingarnar á líkamsþyngd geta leitt í ljós hættu á heilabilun

Náttúran

8 uppfinningar sem þú getur þakkað Einstein fyrir

Náttúran

Að klóna risaeðlur: Er hægt að vekja risaeðlur til lífsins?

Maðurinn

Sársauki – Hvað er sársauki?

Lifandi Saga

Hvaða sakamaður var fyrst tekinn af lífi með notkun eitursprautu?

Maðurinn

Hvers vegna stamar sumt fólk?

Maðurinn

Nálægt því að deyja út: Fyrir tæpum milljón árum vorum við einungis 1.300 á jörðinni

Heilsa

Þess vegna er gott að gráta

Tækni

Brennandi gas gaf vélinni ofurkrafta

Maðurinn

Þessi tvö efni geta átt þátt í að lækka líffræðilegan aldur okkar

Lifandi Saga

Hin dularfulla María Magdalena var nákomin frelsaranum

Menning og saga

Múmía hræddi líftóruna úr vörðum

Höfuðkúpan getur afhjúpað sjúkdóm

Á síðari árum hafa vísindamönnum orðið ljós ákveðin tengsl milli frumna í heilanum og beinmergs í höfuðkúpunni. Nú sýnir ný rannsókn að einfaldar skannanir á höfuðkúpu geta mögulega afhjúpað alvarlega heilasjúkdóma.

Maðurinn

ÁSKRIFT AÐ VÍSINDI.IS

Prófaðu í 14 daga ókeypis!

  • Fullur aðgangur að vefnum okkar með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Lifandi vísindi/Lifandi saga í rafrænni útgáfu á vefnum,
  • Aðeins 1.690 krónur á mánuði.
  • Engin skuldbinding – Þú getur hætt hvenær sem er.

ÁSKRIFT AÐ TÍMARITINU

Þrjú tölublöð + gjöf: Skemmtilegur sjónauki
  • Þrjú næstu tölublöð Lifandi vísinda/Lifandi sögu – sent heim til þín – eins færðu lítinn og vandaðan sjónauka að gjöf.
  • Fullur aðgangur að vefnum okkar – visindi.is – með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Spennandi greinar og flottar myndir sem svala forvitni þinni.
  • Þú getur hætt eftir tilboðið en ef þú heldur áfram skuldbindur þú þig aðeins þrjú tölublöð í einu og þú getur sagt upp hvenær sem sem og klárar þá tímabilið sem er hafið.
  • Venjuleg áskrift – þrjú tölublöð – kostar aðeins 7.590 kr

Sjónauki og þriggja blaða áskrift – Alls 3.800 kr.

Lifandi vísindi

Lyf

Lifandi saga

Search

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Innskráning

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Viltu lesa greinina?

Fáðu aðgang að visindi.is

Ókeypis í 2 vikur!

Eftir það kostar eingöngu 1.390 kr. á mánuði og enginn uppsagnarfrestur.

Innifalið er aðgangur að öllum greinum á vefnum ásamt rafræna útgáfu af nýjustu tölublöðunum.

  • Fullur aðgangur að visindi.is
  • Frábærar myndir og myndbönd
  • Aðgengilegt í öllum snjalltækjum
  • Fullur aðgangur að gríðarlegu magni eldri greina
  • Nýjustu tölublöðin í rafrænu formi

Núverandi áskrifendur að tímaritinu fá að sjálfsögðu ókeypis aðgang að vefnum og þurfa bara að virkja aðgang sinn hér.

Ef þú ert þegar áskrifandi að visindi.is